- Алдымен бұл жобаға қанша ғалым қатыстырылғанын айтсаңыз?
- Адамның гендік жүйесін зерттеуге бағытталған бұл жоба бес үлкен орталыққа бөлінген болатын. Оның төртеуі АҚШ-та болса, бесіншісі Британиядағы осы Сангер институты. Міне, осы бес орталық хромосомдарға негізделген адамның гендік жүйесін зерттеуді бөліп алған болатын. Сангер институты соның үшінші бөлігін зерттеген. Және осы хромосом-1 жобасына толықтай алғанда 10 жылдай уақыт кетсе, оған барлығына 160-қа тарта адам қатыстырылды десек болады.
- Енді әрбір хромосомда гендердің орналасу картасы жасалды дейік, одан кейінгі келесі қадам қалай болмақ?
- Бізде енді хромосом-1-дегі ген картасы бар және барлық гендік жүйе бойынша. Әрбір зерттеу тобы өздерін қызықтырған аймақтың гендік жүйесін қарастырады да гендердің ара қашықтығын және олардың қандай да бір аурулармен нуклоидтық өзгерулерін, не өзгерістерге ұшырауын нақтылап, зерттейді. Міне, бұл бірінші қадам. Екінші қадам - геннің өзі не, протеин дегеніміз не? Олардың зерттеушілерді қызықтырып отырған кеселдермен қандай байланысы бар, осының бәрі нақтыланған соң сіздің қолыңызда адам бойындағы кейбір бей-берекеттіктің, аурудың неден болатындығына жауап беретін қандай да бір қорытынды болады.
- Бұл зерттеулер науқастарға қалайша көмектесе алады? Олар нақты әрбір науқасқа бағытталған қандай да бір емдік шаралар ала ала ма?
- Егер сіз өзіңізде бір нақты нуклоид үлгісі бар деп айта алатындай болсаңыз, мысалға айтқанда, сіз аспирин сияқты дәрінің бір түрін игеріп сіңіре алсаңыз, нуклоид үлгісі сіздікінен өзгешелеу болып келетін басқа бір адам аспиринді қабылдай алмайды, міне осыдан барып сіз емдеу тәсілін нақтылай аласыз.
- Кейбір адамдар "биология - тағдыр", демек гендер тым ұлғайғанда ол біздің денсаулығымыз бен мінез-құлқымызға әсер етеді дейді. Сіз өз зерттеулеріңізден бір мысал келтіре аласыз ба?
- Бұл нәтижені шаблон ретінде пайдалана отырып және ол бөліктерді көпшілікке жететіндей ақпарат ете отырып, одан кейін гендерге қатысты арақашықтықтар шеңберіндегі деректерді жасай аласыз. Сонымен біз бұл қағазда сөз еткен гендердің бірі А11 деп аталады дәл осындай гендер тышқандарда болады, ол тышқандардың қатты семіруіне әсер ететіндігімен белгілі. Біздің зерттеулеріміз бойынша ашқан бір жаңалығымыз, Африка тұрғындарында кейбір гендік аймақтар осы А11-ге ұқсас, бірақ ол өзгеріске ұшырамайды. Бірақ бұлар қоршаған ортаның өзіндік экологиялық қысымы бар европалық немесе азиялық тұрғындар емес, онда гендерді қайта біріктіріп, белоктың баламалы үлгісін беруге болады. Сөйтіп, ол майлы депозиттердің ұлғаюына немесе соған ұқсас бір жайттардың орын алуына әкеледі және Европа мен Азия Африкаға қарағанда суықтау аймақтар. Сөйтіп бұл мысал ретінде берілетін ақпаратты жақсы сапада аяқталған жұмыс шаблоны деп қарауға болады.
- Адамның гендік жүйесін зерттеуге бағытталған бұл жоба бес үлкен орталыққа бөлінген болатын. Оның төртеуі АҚШ-та болса, бесіншісі Британиядағы осы Сангер институты. Міне, осы бес орталық хромосомдарға негізделген адамның гендік жүйесін зерттеуді бөліп алған болатын. Сангер институты соның үшінші бөлігін зерттеген. Және осы хромосом-1 жобасына толықтай алғанда 10 жылдай уақыт кетсе, оған барлығына 160-қа тарта адам қатыстырылды десек болады.
- Енді әрбір хромосомда гендердің орналасу картасы жасалды дейік, одан кейінгі келесі қадам қалай болмақ?
- Бізде енді хромосом-1-дегі ген картасы бар және барлық гендік жүйе бойынша. Әрбір зерттеу тобы өздерін қызықтырған аймақтың гендік жүйесін қарастырады да гендердің ара қашықтығын және олардың қандай да бір аурулармен нуклоидтық өзгерулерін, не өзгерістерге ұшырауын нақтылап, зерттейді. Міне, бұл бірінші қадам. Екінші қадам - геннің өзі не, протеин дегеніміз не? Олардың зерттеушілерді қызықтырып отырған кеселдермен қандай байланысы бар, осының бәрі нақтыланған соң сіздің қолыңызда адам бойындағы кейбір бей-берекеттіктің, аурудың неден болатындығына жауап беретін қандай да бір қорытынды болады.
- Бұл зерттеулер науқастарға қалайша көмектесе алады? Олар нақты әрбір науқасқа бағытталған қандай да бір емдік шаралар ала ала ма?
- Егер сіз өзіңізде бір нақты нуклоид үлгісі бар деп айта алатындай болсаңыз, мысалға айтқанда, сіз аспирин сияқты дәрінің бір түрін игеріп сіңіре алсаңыз, нуклоид үлгісі сіздікінен өзгешелеу болып келетін басқа бір адам аспиринді қабылдай алмайды, міне осыдан барып сіз емдеу тәсілін нақтылай аласыз.
- Кейбір адамдар "биология - тағдыр", демек гендер тым ұлғайғанда ол біздің денсаулығымыз бен мінез-құлқымызға әсер етеді дейді. Сіз өз зерттеулеріңізден бір мысал келтіре аласыз ба?
- Бұл нәтижені шаблон ретінде пайдалана отырып және ол бөліктерді көпшілікке жететіндей ақпарат ете отырып, одан кейін гендерге қатысты арақашықтықтар шеңберіндегі деректерді жасай аласыз. Сонымен біз бұл қағазда сөз еткен гендердің бірі А11 деп аталады дәл осындай гендер тышқандарда болады, ол тышқандардың қатты семіруіне әсер ететіндігімен белгілі. Біздің зерттеулеріміз бойынша ашқан бір жаңалығымыз, Африка тұрғындарында кейбір гендік аймақтар осы А11-ге ұқсас, бірақ ол өзгеріске ұшырамайды. Бірақ бұлар қоршаған ортаның өзіндік экологиялық қысымы бар европалық немесе азиялық тұрғындар емес, онда гендерді қайта біріктіріп, белоктың баламалы үлгісін беруге болады. Сөйтіп, ол майлы депозиттердің ұлғаюына немесе соған ұқсас бір жайттардың орын алуына әкеледі және Европа мен Азия Африкаға қарағанда суықтау аймақтар. Сөйтіп бұл мысал ретінде берілетін ақпаратты жақсы сапада аяқталған жұмыс шаблоны деп қарауға болады.
