Ислам конференциясы ұйымының бас хатшысы Экмеледдин Ихсаноглу және Бахрейннің ақпараттық істер басқармасының халықаралық медиа кеңесшісі, Бахрейннің Ұлыбританиядағы бұрынғы елшісі Шейх Абдул-Азиз Әл-Халифа осы мәселеге байланысты өз көзқарастарын білдіріп, діни топтар мәселесінің араб елдеріндегі толқу кезінде не себепті алғашқы орынға шыққаны жайында өз пікірлерін ортаға салған.
КІНӘЛІ КІМ?
Бас хатшы мәселенің ушығуына АҚШ-тың Таяу Шығыста жүргізген саясаты себеп болды десе, елші Иран режимін кінәлі санайды. Дегенмен, олар басқарушы элитаның және мұсылман жұртының кейбір бөлігінің ой-санасында діни топтар дискриминациясының бар екендігін мойындағандары жөн болар еді деп жазады мақала авторы. Егер араб әлемі алдымен өз ішіндегі діни топтарды шеттету формасындағы «әзәзіл әрекетке» қарсы тұрмайтын болса, онда араб толқулары аяқсыз қалып, нәтиже бермейді деген пікір айтады Hürriyet.
Бахрейн билігінің наразылық танытушыларды қудалап, басып-жаныштауына қатысты көзқарасын сұраған басылымға Экмеледдин Ихсаноглы оған АҚШ-тың Иракқа басып кіруі және Ирактағы діни топтар қақтығысын тудыру саясаты кінәлі деп айып тағады. Ислам конференциясының бас хатшысы: «Бұған дейін Саддам Хусейн барлығына бірдей нашар саясат ұстанып келді. Оның үкіметінде шииттер де, күрдтер де және басқалары да қызмет істеді. Бірақ, Саддам Хусейн олардың ешқайсысына оң көзқарас танытқан жоқ» дейді.
Бұған қоса басылым ирактықтардың Вашингтонға ирактық шииттерді немесе күрдтерді Хусейн режимін өзгертуге пайдалану ұсынысымен барғандығын еске сала кетеді. Ихсаноглы: «АҚШ Иракты басып кіргенге дейін (2003 жыл) Ирак халқы өздерін ең алдымен ирактықтар ретінде сезінетін. Содан кейін барып шиитер немесе сунниттер, күрдтер немесе түркімендер сияқты бөлініп кете беретін. Бірақ, бұл айырмашылықтары ешқашан алдыңғы орынға шықпаған. Ирактықтардың діни немесе этникалық айырмашылықтары олардың екінші немесе үшінші ерекшелігі ретінде қабылданған. Ал сырттан ықпал еткісі келген күштер ирактықтардың дәл осы діни немесе этникалық ерекшелігін пайдаланды және АҚШ мұндағы жаңа жүйені осы ерекшеліктер негізінде орнатты. Француздардың осыдан 90 жыл бұрын Ливанда істегенін бұдан сегіз жыл бұрын АҚШ Ирақта қайталады» деді.
ДІН САЯСАТТЫҢ ІСІНЕ АРАЛАСПАУЫ ТИІС
Ислам конференциясының басшысы сонымен қатар өзі басқаратын ұйымның Ирактағы сунниттер мен шииттерді татуластырға күш салып жатқанын айта кетіпті. «2006 жылы діни топтардың алауыздығы шарықтау шегіне жетіп тұрған шағында біз сунниттер мен шииттердің жетекшілерін жоғары деңгейлі келісімдерге қол қоюға көндірдік. Осының негізінде ұйым «мен суннитпін, сондықтан менікі дұрыс» немесе «мен шиитпін, менікі дұрыс» деген секілді біржақты пікірлерге, діни алауыздықтарға тоқтау салды. Алайда, ирактықтар Ливандағы сияқты енді саяси сипатта бөліне бастады» дейді Экмеледдин Ихсаноглы.
Жалпы, діни негіздегі қақтығыстар түбегейлі шешілді ме деген сұрақтың айналасында түрлі көзқарастар болғанмен, Экмеледдин Ихсаноглы бұған заң жүзінде қол жеткізілгенін айтады. Өткен онжылдыққа шынайы сараптама жасай келе АҚШ-тың бұл аймақтағы саясаты діни топтардың қақтығысын туғызғанын айта кету керек деп жазады басылым. Бірақ бас хатшының пікірінше, ұйым бұл мәселені діни топтардың идеологиясына айналдыруға немесе одан саяси қайшылықтарды туындатуға қарсы. Мейлі, ол Бахрейнде немесе басқа жерде болсын, саяси мәселелер саяси жолмен (шеңберде) шешілуі тиіс. Дін мен саясаттың аражігі айқын болуы керек, әрі бір-бірінің ісіне араласпауы тиіс. Өйткені ол тұйыққа әкеп тірейді. Бас хатшы: «Біз бұның салдары қандай болатынына Иракта көз жеткізгенбіз, енді оның тағы да қайталанғанын қаламаймыз. Егер саясатқа дінді араластырсақ, ол қантөгіске алып барады. Бізге оның қажеті жоқ» дейді.
ДІНИ АЗШЫЛЫҚТАРДЫҢ НАРАЗЫЛЫҒЫ
Басылым діни азшылықтардың құқықтарын шектеудің алдын алу туралы әңгіменің мазмұнын былайша жетілдіреді. АҚШ-тың Ирактағы саясатын қолдану шииттерді сунниттік режимдердің ұзақ уақыт бойғы қудалауынан уақытша ғана босата алады. Себебі аймақтағы мемлекеттердің көбісінде дін мен саясат бір-бірімен мидай араласып кеткен. Ең бастысы, сунниттер бұл режимдерді басқарып отырған басты күш болғандықтан басқаларының мұңына бас ауыртып жатпайтынын жазады Hürriyet.
Мысалы, Бахрейн халқының басым көпшілігін шииттер құрағанымен, билік басында сунниттер отыр. Сол себепті Ираннан тысқары жерлердегі шииттер ұзақ уақыттан бері қысым көріп келеді. Олардың талап-арызы өте орынды.
Бахрейн королі Хамад бен Иса Әл Халифа бұдан он жыл бұрын парламенттік жүйе орнатпақ болып, реформа жасаған еді. Алайда, сайлау округтері барлық сайлауда сунниттер көпшілік орынды иеленетіндей жағдайда құрылғандықтан, шииттер қазір саяси белсенділік танытқылары келеді.
Араб толқулары шииттерге қарсы дискриминация ретінде қабылданбау керек. Себебі шииттер қандай да бір белсенділік танытып қойса, ол Иранның әрекеті деп айыпталып жатады. Бахрейнде АҚШ пен Сауд Арабиясының қарым-қатынасына сызат түсуі мүмкін. Өйткені саудиялықтар ұзақ уақыт бойына Вашингтонның қолдауына ие болып келгендіктен, Ақ үйдің өздерін кез-келген жағдайда қолдайтынына көз жеткізгісі келеді. Егер АҚШ Бахрейн халқы жағына шығып кетсе, онда саудиялықтарға шииттердің және мұсылман әлеміндегі өзге де шағын топтардың заңды талап-тілегін ескеруге тура келеді.
БАХРЕЙНДЕГІ БҮЛІК АЗАМАТТЫҚ СОҒЫСҚА ҰЛАСУЫ МҮМКІН
Бахрейннің ақпараттық істер басқармасының халықаралық медиа кеңесшісі Шейх Абдул Азиз Әл-Халифа, Бахрейн үкіметі сәуірдің 21-і «Әл-Вифак» партиясын жабуының алдында ғана, басылымға сұхбат берген. Сұхбатында кеңесші Бахрейндегі шииттердің бас көтеруіне сыртқы күштердің ықпал етіп отырғандығын жеткізген. «Егер Бахрейнде наразылық танытушыларға дем беретін және шииттік қозғалыстарға қолдау көрсететін Ирандық «Алалам», әл-Манар», «Ахль-ул-бәйт», «Пресс ТВ» және өзге де Хезболланың телеарналары жұмыс істеп тұрса, ол жақсы емес. Бұл Бахрейннің ішкі ісіне тікелей араласу болып табылады» деген пікір айтыпты кеңесші әл-Халифа.
Біз шиитпіз, бірақ парсы емеспіз, арабпыз. Бізге Иранның көмектескені қажет емес. Біз өз үйімізде демократияның болғанын қалаймыз.
Ол сонымен бірге «Ирак парламенті Бағдатта Бахрейндегі шииттерге ниеттестік білдіріп, он күндік демалысқа кетті» деп Ирак үкіметін де сынайды. «Ирак премьер-министрі шииттерді қолдап, өзге де арандатушылық әрекеттерге барып жатыр. Бұл не сонда? Егер бізге шынымен ниеттес болса, онда ол: «Біз азаматтық соғысты бастан өткердік. Бізде мәселені оң шешудің бағдарламасы бар» деп айтпас па еді?» деген ренішін білдірген. Бірақ Ирак премьер-министрі, шиит Нури Камал әл-Малики мұның орнына парламенттің жұмысын тоқтата тұрып, «Бахрейндегі оқиғалар бұдан бірнеше жыл бұрын Ирак бастан өткерген аймақтық діни соғыстың тұтануына себеп болуы мүмкін» деген алаңдаушылығын білдірген.
ЗАҢ МЕН ТӘРТІП ҚАНА ОРТАҚ КЕЛІСІМГЕ ҚОЛ ЖЕТКІЗЕ АЛАДЫ
Ислам конференциясының бас хатшысы бұл мәселеде АҚШ-қа сын тағып, кеңесші Иран мен Иракты айыптап жатқанда, Ұлыбританияның «Гардиан» газеті Сауд Арабиясы солдаттарының діни негіздегі зорлық-зомбылықты қалай жүргізіп жатқанын көрсеткен мақаласын жариялады. Махмуд есімді бахрейндік шиит көзімен көргендерін ортаға салыпты. Оның айтуынша, саудиялықтар жасы отыздар шамасындағы екі адамды ұстап алған. Сосын олардың өздеріне жекіп, «Хомейни қазір қайда? Әл-Систани ше? Сен шииттің жансызысың ғой?» деп шииттік діндарларды балағаттаған. «Олар мені Иранның жансызы деп кінәлады, бірақ мұнда ешкім Иранның басқаруында болғанды қаламайды. Біз шиитпіз, бірақ парсы емеспіз, арабпыз. Бізге Иранның көмектескені қажет емес. Біз өз үйімізде демократияның болғанын қалаймыз» дейді бахрейндік азамат.
Бахрейн билігі оппозицияға бір айдың ішінде келісімге келуді ұсынғанмен, қарсы жақтан ешқандай жауап болмады. Оппозиция өздерінің талап-тілектерін үстемелеп, алдын-ала шарттар қоя бастады. Алайда, елдегі сунниттер қандай да бір диалог орнатуға мүлдем қарсы болып отыр дейді Hürriyet. Шейх Абдул Азиз Әл-Халифаның ойы бойынша, елде тәртіп орнап, заң қайтадан күшіне енген кезде ғана сунниттер де, шииттер де бірдей қатысатын ұлттық диалог орнатуға болады.
Hürriyet журналисі халықаралық қауымдастықтың Таяу Шығыстағы адам құқықтары мен демократияға қатысты сан бөлек ұстанымда отырғанына және Бахрейнге қатысты шара қолданбағанына таң қалады.
Басылым мақаласын қорытындылай келе, «мұсылман жетекшілері неге өз қателіктерін мойнына алып, мәселені шешудің жолдарын қарастыра алмайды? Билік пен саяси ұпай жинауды жиыстырып қойып, адамның қадір-қасиетін қорғайтын күн қашан туады» деген сұрақ тастайды.
