Украина әскері Харкьов облысындағы қарымта шабуылын бастамай тұрып-ақ Херсон облысында Ресей әскеріне жойқын соққы берген. Оған Батыс қаруы зор үлес қосты.
Қазанның ортасынан бері украин күштері Днепр өзенінің батыс жағалауына біртіндеп жақындап келеді. Мақсаты – стратегиялық және символикалық мәні мықты портты қала Херсонды азат ету. Ал Ресейдің үздік әскери бөлімдері украиндардың екпінін тежеу үшін барын салды. Бірақ 9 қарашада Ресей қолбасшылары Днепрдің батыс жағалауында тұрған орыс әскерін сол жағалауға шегіндіретінін мәлім етті. АҚШ генералының дерегінше, Ресей батыс жағалауда 30 мың жуық әскер ұстап отырған. Егер орыс әскери басшыларының айтқаны рас болса, Мәскеу Херсон қаласынан айырылмақ. Бұл қала ақпанда басталған басқыншылық соғыс кезінде Ресей басып ала алған жалғыз облыс орталығы еді.
Сол күні-ақ украин күштерінің Снигиревка қаласында ту көтергені мәлім болды. Херсоннан батысқа қарай 60 шақырым жерде орналасқан Снигиревка портты қалаға апарар күре жолдың бойында тұр.
"Бұл – Ресей үшін үлкен саяси сәтсіздік. Олар бұл облысты 6-7 апта бұрын құрамына қосып алған еді. Оның мәңгі Ресейге тиесілі екені айтылғанын білеміз, енді ол беріліп жатыр" дейді қорғанысты зерттеу жөніндегі стокгольмдік агенттіктің әскери сарапшысы Йохан Норберг.
"Бұл [шегіну] ұзақ мерзімде әскер үшін оң болуы ықтимал, бірақ Ресейдің [шегінуге] саяси ықтияры жоқ, себебі бұл сәтсіздік саналады. Алты-жеті апта бұрын ғана қол жеткізген [жер] уысыңыздан шықса, оны жағымды қырынан көрсету қиын" дейді ол. "Бірақ әскери мұқтаждық дегеніне жеткізген сияқты".
Британия армиясының бұрынғы бригада генералы және бұрынғы штаб басшысы Бен Барри Ресейдің жария түрде шегінуге осыған дейін де барғанын айтады. Орыс әскері Киевке шабуылдап, оны ала алмаған соң Украинаның солтүстігінен кетіп, Донбассқа шабуылдауға жұмсалған дейді ол.
"Олар операциясы сәтсіздікке ұшыраған соң, шығынын азайту арқылы прагматизм көрсетіп отыр. Мұны осыған дейін де байқағанбыз" дейді Барри. Сарапшы қазір Лондонда халықаралық стратегиялық зерттеулер институтында жұмыс істейді.
"Әскер тілімен айтсақ, олар [Днепрдің батыс жағалауын] басын қатерге тікпей және адам шығынысыз ұстап тұра алмайтынына көз жеткізді" дейді ол.
РЕСЕЙ МҰНДАЙ ҚАДАМҒА НЕЛІКТЕН БАРУЫ МҮМКІН?
Ресей әскері Днепр өзенінің шығыс жағалауында орналасқан Херсон облысының көп бөлігін ұстап отыр. Бұл оларға Украина мен 2014 жылы Мәскеу аннексиялаған Қырымды байланыстыратын көпірді бақылауға мүмкіндік береді.
Ресейдің Днепрдің батыс жағалауындағы позициясы бірнеше апта бойы әлсіз болды.
Батыстың қару жіберуі Украинаға Ресей нысаналарын қауіпсіз қашықтан атуға мүмкіндік берді. Батыс берген қару арасында HIMARS артиллерия жүйесі, M777 гаубицасы, француздардың Caesar гаубицасы, немістердің Panzerhaubitze артиллерия жарақтары бар.
Жазда HIMARS шабуылынан соң Антонов көпірі жарамсыз болып қалған еді. Ресейдің батыс жағалаудағы әскері қор толтыру үшін немесе орын ауыстыру үшін понтон көпірі мен паром өткелдерін пайдаланған еді. Украиндар оны да атқылады.
"Украиндар HIMARS көмегімен көпірлерді тас-талқан еткен соң Ресей әскері [батыс] жағалау ұзақ тұра алмайтынын бірнеше апта бойы айтып келемін. Украиналықтар көпірлерден өте алысқа кеткен соң Ресейдің оң [батыс] жағалауда бола алмайтынын бірнеше апта бойы айтып жүрмін" дейді Польшада тұратын қорғаныс сарапшысы, Rochan Consulting компаниясының иесі Конрад Музыка. Днепр оңтүстікке қарай ағып, Қара теңізге құяды. Батыс жағалауды сол үшін де оң жағалау деп атайды.
"[Орыстарға] тезірек шегінуге тура келіп тұр, енді Днепр де ұрыс алаңына айналады" дейді ол. "Бірақ мұны саябақта серуендеу деп айтуға келмейді. Украиндарға өзеннен өту қиын болады. Орыстардың өзеннің [шығыс] жағалауында қорғаныс салып жатқанын көріп отырмыз".
"Украиндарға шабуыл қабілетін қалпына келтіру үшін бірнеше апта қажет болады. Харьковтан кейін солай болған еді" дейді Музыка. "Бірақ олар өзенді кесіп өтіп, плацдарм орната ала ма? Мұның қалай болатынын білмеймін".
Шегініс туралы мәлімдемеден бірнеше сағат өткен соң АҚШ қолбасшылар штабы комитетінің төрағасы Марк Милли АҚШ барлауы 20-30 мыңға жуық әскер шығарылатынын көрсетіп отыр деді.
"Олар мұны күшін сақтап қалу үшін, өзеннің оңтүстігіне қарай қорғанысты қалпына келтіру үшін істеді деп ойлаймын. Бірақ мұны әлі көре жатармыз. Бұған дейін олар айтқанын істегенін көрдік" деді Милли.
УКРАИНАНЫҢ КҮМӘНІ
Бұдан әрі шегіну туралы мәлімдеменің қалай айтылғаны туралы сұрақ туындайды.
Өткен айдың басында тағайындалған генерал Сергей Суровикин қорғаныс министрі Сергей Шойгумен кездесуде шегіну қажетін айтты. Кездесу телеарна арқылы көрсетілді.
Путиннің сенімді өкілі, бұрыннан келе жатқан министрлердің бірі Шойгу оның ұсынысына бірден келісті де, қойылымдай көрінген бұйрық берді. Путин бұл шарадан көріне қоймады.
"Сіздің түйіндеріңізбен және ұсыныстарыңызбен келісемін" деді Шойгу Суровикинге. "Біз үшін Ресей әскерилерінің өмірі мен денсаулығы үнемі басымдыққа ие. Бейбіт халыққа төнетін қауіпті де ескеруіміз керек. Әскерді әкетуге кірісіп, жеке құраманың, қару-жарақ пен техниканың Днепр өзені арқылы қауіпсіз өткізуге жағдай жасаңыз".
Ресей прайм-тайм уақытта бұйрықты көрсетіп, жағдайдың жоспар бойынша жүріп жатпағанын мойындағандай болды. Бірақ бұл сарапшылардың күмәнін туғызды.
"Мені таң қалдырғаны, мұны соншалық салтанатты түрде істегендері" деді Норберг. "Ресй телеарнасынан сондай шу көтерудің не қажеті бар?"
"Шойгудың әлі де қорғаныс министрі болып отырғанына таң қаламын" деді Музыка Азаттық радиосына. Ресей Украинаға басып кіргелі Шойгу қатты сынға ұшырап келеді. "Ол тірі қалу үшін Путинге өте жақын болуы керек еді, себебі Ресей қарулы күштеріне, соғысқа дайындықтың төмен болуына сол жауапты. Ол он жыл бойы министр болды".
Шегініс туралы бұйрықтың бір ерекшелігі, содан алты апта бұрын Путин Херсон мен Украинаның бірнеше облысын Ресей аумағы деп жариялаған еді. Бұл бұйрық Мәскеу өзінің бір бөлігі санайтын жерден бас тартып отыр дегенді білдіреді.
Сонымен қатар ақпанда басқыншылық бастағалы Херсонның Ресей басып алған жалғыз облыс орталығы болғанын ескерсек, одан айырылу да тағы бір жеңіліске пара-пар.
Мамырда Херсонға барған "Единая Россия" партиясының мүшесі Андрей Турчак қаланың мәңгіге Ресей құрамында болатынын айтқан еді.
"Херсон тұрғындарына тағы да айтқым келеді, Ресей мұнда мәңгі [қалады]" деген еді ол. "Бұған еш күмән болмауы керек".
"Саяси тұрғыда бұл Ресей үшін нашар жаңалық, себебі Путин Украинадан бөліп алғысы келген жерден бас тартып отыр" деді Вашингтондағы халықаралық стратегиялық зерттеулер орталығының сарапшысы Марк Кансиан.
"Әскери тұрғыда бұл ақылға қонымды" деп жазды Кансиан электронды хатында. "Днепрдің батысындағы Ресей күштері әлсіз болды. Оларды шығыс жағалауға алып кету олардың қауіпсіздігін қамтамасыз етіп, әскердің белгілі бір бөлігін басқа жерді күшейтуге қолдана алады".
"Бұл шегініс төңірегінде PR көп болып жатыр, соны түсінбеймін. Бәрін барынша байланыстыруға тырысып жатырмын" дейді Музыка. "Орыстардың мұны жария түрде істегені сонша, олардың не ойлағаны бар деп күмәндана бастадым. Бұл соғыста және дәл осы жағдайда белгісіздік көп".
АЛДАҒЫ МІНДЕТТЕР
Украина ресми тұлғалары да бұған күмәнмен қарап отыр. Олар мұны Украина күштеріне қойылған қақпан болуы мүмкін дейді.
Бұл Ресей жоспарын жасыруға бағытталған психологиялық операция болуы мүмкін деді Украинаның оңтүстік қолбасшылығының баспасөз хатшысы Наталья Гуменюк Ресейдегі "Дождь" телеарнасына.
Владимир Зеленскийдің кеңесшісі Михаил Подоляк "Ресейдің Херсонды соғыссыз тастап кететінін көріп отырған жоқпыз. Украина жерді барлау деректері негізінде азат етеді, телеарнадан көрсетілетін жалған мәлімдемелер арқылы емес" деді.
Дегенмен, Украиндардың қалаға қарай оңтүстікке немесе өзен жағалауына қарай оңтүстік-батысқа жылжуына қақпандар кедергі келтірсе, орыстар қиратқан көпірлер мен өткелдер оны бәсеңдетуі мүмкін.
Украинаның оңтүстік қолбасшылығы әскердің Ресей қойған миналар мен блокбекеттерге тап болып жатқанын айтты. Подоляктың сөзінше, Ресей күштері Херсонда пәтерлер мен канализацияны ғана емес, шамасы келген жердің бәрін миналаған.
"Әскери тілмен айтсақ, орыстар оны тегін бере салмайды" дейді Норберг. "Олар сонда біраз болып, мина мен қақпандар қойып отырды. Олар сондай-ақ украиндар кіргенде оларға қарсылық таныту үшін кісі қалдыруы мүмкін".
Көктемде Ресей әскері Азов теңізіндегі Мариуполь портты қаласын басып алды. Украина оны табанды түрде қорғаумен болғандықтан, қала жерме-жексен болды. Ал Херсон салыстырмалы түрде аман қалды. Бұл "Мәскеу маңызды қаланы қирату үшін украиндарды қалада ұрыс жүргізуге тартқысы келе ме?" деген сұраққа жетелейді.
"Бұл – әскери емес, саяси мәселе. Мәскеу украиндардың қала үшін қаншалық күрескенін және қаншалық қиратқанын қалайтынына байланысты" дейді Музыка. "Орыстар мобилизацияланған әскерінің бір бөлігін қала үшін өлгенше күресуге қалдырып кетуі мүмкін".
Ресейлік әскери блогерлер шегініс туралы мәлімдемені Ресей армиясының терең институционалды проблемасының дәлелі ретінде қабылдады.
"Болып жатқан нәрсе үлкен қателердің, жылдар мен айлар бойы шешілмеген проблемалардың, қажетті жарақтардың болмағанының [нәтижесі]" деп жазды "Военный осведомитель" арнасы. Онда "жүйелі түрде қате шешім қабылдау мен қатені түзете алмау осындай жағдайға алып келді" делінген.
ПІКІРЛЕР