ҮКІМ
Алматы қаласының Шаңырақ шағын ауданында «жаппай тәртіп бұзды және полиция қызметкерін қасақана өлтірді» деген қылмыстық іс бойынша 2006 жылдың қазан айында қалалық сот белгілі қоғам қайраткері әрі ақын Арон Атабекті 18 жыл мерзімге бас бостандығынан айыруға үкім шығарды. Шаңырақта 2006 жылдың жазында тұрғындар мен полиция арасында болған қақтығыс салдарынан жас полиция офицері қаза тапқан болатын. Билік Шаңырақ тұрғындарын жерді өздігінен басып алып заңсыз үй тұрғызған деп айыптаған-ды.
Арон Атабекпен бірге тағы үш адам ұзақ мерзімге сотталды, атап айтқанда, Құрманғазы Өтегенов – 16 жылға, Ерғанат Тараншиев – 15 жылға, Рүстем Тұяқов – 14 жылға түрме жазасына кесілді. Қазақ қоғамында қалыптасқан пікір бойынша, бұл төртеуі нақақ айыппен сотталған деген пікірлер де айтылады. Әсіресе, олардың ішінен Арон Атабектің есімі мен тұлғасы ерекше аталады.
Арон Атабек дүйім жұртқа 1980-1990 жылдары, «Желтоқсан» қозғалысының белсенді мүшесі ретінде танылды.
Ал қазір тар қапаста отырған Арон Атабектің биліктегі саяси режимді сынаған өткір өлеңдері мен мақалалары жарияланып келеді.
Ғұмырының сан-қырлы кезеңінде Арон Атабек – біресе ұлтжанды, ұлтшыл-патриот, біресе жалынды ақын, енді бірде – қарапайым елдің құқын қорғаған қайсар күрескер ретінде көрінді.
Арон Атабек – ол кім? Қазақстанның саяси-қоғамдық тіршілігінде оның рөлі мен орны қандай? Ресми билік тарапынан оның іс-қимылы неліктен біржақты теріс қабылданып, бағаланып келеді? Азаттық радиосының дөңгелек үстелі осы тақырыпқа арналады.
Дөңгелек үстелге - қазақ жазушысы, аудармашы әрі публицист Герольд Бельгер, қоғам қайраткері, мәдениеттанушы әрі Мұхтар Әуезов қорының президенті Мұрат Әуезов, 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасы туралы «Аллажар» көркем фильмінің авторы әрі қоюшы режиссері, «Шаңырақ ісі» бойынша сотта қоғамдық қорғаушы болған Қалдыбай Әбен және заңгер, адвокат Мекемтас Тлеулесов қатысады.
Дөңгелек үстелді Азаттық радиосының қызметкері Сұлтанхан Аққұлұлы жүргізеді.
КҮРЕСКЕР АҚЫН
Жүргізуші:
– Сонымен, Арон Атабек – ол кім? Қазақстанның қоғамдық-саяси сахнасында оның рөлі мен орны қандай? Әңгімені Герольд ақсақал, сіз бастасаңыз.
Г.Бельгер:
– Арон Атабек жайында, әлбетте, мен азды-көпті хабардармын. Білуімше, ол табиғатынан әділдік, ақиқат үшін жаралған күрескер адам. Оның бүкіл болмысы, тұлғасы, келбеті, тіпті бет-пішіні деймін, ештеңеден тайсалмайтын, қорықпайтын айбынды, өжет, рухы асқақ қазақ батырларын елестетеді.
Мен Арон Атабектің жалынды поэзиясын, аудармаларын білемін. Баяғыда ол «Аманат» журналында қызмет істегенінде оның топтамаларын оқитынмын. Анда-санда өзінің кітаптарын жеткізіп тұратын.
Аудармаларымен таныспын. Әдебиетшілдігін бағалаймын. Күрескерлігіне тәнтімін. Өлеңдерінде де сол күрескерлігі байқалады.
Жалпы оның азаматтығы жайыл түйсік-түсінігім жоғары. Оның пәлен жылға сотталып жазалануы мен үшін әрі түсініксіз, әрі қайғылы жағдай.
Мен білсем, Аронның азаматтығын жұртқа айтып, түсіндіріп, біздің қоғам Арон Атабек сияқты азаматтарға зәру деп есептеймін. Сондықтан оның ісін қайта қарап, егжей-тегжейіне, байыбына бойлап, оны босатқан, бостандыққа шығарған жөн бе деп есептеймін.
Атабек жөнінде, уақыт қысқа екен, менің түсінігім осы төңіректе.
Жүргізуші:
– Рақмет, Герольд ақсақал. Мұрат мырза, сөз кезегі өзіңізде.
М.Әуезов:
– Біріншіден нағыз қазақ Гер-ағамыздың [Герольд Бельгер] мына сөздеріне мен толық қосыламын: Аронға өте терең және өте жинақы мінездеме беріп отыр. Мен кезінде Аронның ең алғашқы өлеңдерін оқыған оқырмандарының бірімін.
Және де тек қана ақын емес, зерттеуші-ғалым, жалпы біздің тарихымызды өте жақсы білетін азамат. Керек болса мына көне түрік заманын тереңінен зерттеп, Тоныкөк, Күлтегіндердің тарихын өте жақсы білген азамат. Көне түрік жазбаларын өте жоғары деңгейде
Ал енді қоғамдық қайраткер, ақын, зерттеуші-ғалым Аронды мен зиялылардың қатарына қосар едім. Мен білмедім... зиялы деген кім? – деген өзекті сұрақ бар ғой бізде?! Мысалы, мен жақында имам Ғазалидің мынадай сөздерін мұқият оқып, бұл сөздер толық Арон туралы айтылған деп білемін.
Имам Ғазали былай деген: «Кім білім алса, алған біліміне қарай амал қылса және басқаларға үйретсе, ол адамды аспан әлемінде ұлық адам деп атайды. Ол адам күн секілді басқалар үшін жарық шашып жол көрсетеді, яғни нұр, зия, сәуле таратады. Сондықтан оны зиялы деп атайды».
Міне бұл Атабектің бойында бар қасиеттер. Әрине ол өте қайсар, намысы бар жігіт. Тіпті оған үлкен жаза беруінің өзі оны осы алған бағытынан тайдыра алмады, ол бұра тартпай, өзінің бүкіл жан-дүниесін, сана-сезімін, өмірін халқына арнаған азамат.
Ол көптен жол іздеп, «халқымды қалай биіктетемін, халқым үшін не істесем екен» деген жалынды азамат, енді, Шаңыраққа барып... Қазір Шаңырақтың жағдайы аз да болса түзеліп келе жатқан сияқты. Ал енді соған негізгі себепші болған Арон сынды азаматтар сол жерде қазақтың намысын қолдан бермей, сыртқы күшке, халыққа қарсы күштерге тойтарыс бере білген азаматтар.
Өкінішке қарай, менің естуімше, оның жанында жүріп қазір аман қалған (бостандықта жүрген) жігіттердің біразы қазір оны ұмытқысы келгендей, оны ауызына алмайды.
Ал бірақ та біз халықпыз ғой, ортамыз ғой! Сондықтан да біз Аронның қазіргі халін жеңілдетудің амалдарын іздестіруіміз керек. Және де Аронның еңбектерін көбейтіп шығаруымыз керек.
Өйткені, біз тарихта лайықты орын алатын халық боламыз десек, біз Арон сынды азаматтарымызды ешқашан ұмытпай, олардың әсіресе осындай қиын-қыстауға түскен кезінде, әділетсіз соттың шешімімен сондай ауыр жағдайға тап болған жігіттерімізді қорғауымыз керек.
Мен тағы бір ғана сөз қосайын. Міне бүгін ғана мен Аронның жұбайы Жайна Айдарханмен сөйлестім.
Енді қараңызшы: қазір екі баласын тәрбиелеп жүрген оның дұрыс үй-күйі де жоқ. Бар жұмысы – орысшадан қазақшаға, қазақшадан орысшаға аударады және аударма болған кезде ғана нанын тауып жүрген кісі.
Арон сияқты азаматтың жұбайы да өзіне лайық болуы керек деген менің ішкі үмітім ақталып отыр. Өйткені, Жайна Аронның көп жағдайын айтып берді.
«Штрафная зона» дейді, айып зонасы дегені болса керек. Арон үш ай бойы сол зонада отыр екен. Үстінде бүтін киімі де жоқ.
Тоталитарлық жүйе еш уақытта осындай азаматтарды аман қалдыруға ұмтылмайды. Керісінше, осындай азаматтарды езгіге салып көзін жоюға бар.
Бірақ рухын биік ұстап, сыр бермей келеді. Тоталитарлық жүйенің қалдықтары бізде әлі бар. Міне сол тоталитарлық жүйе еш уақытта осындай азаматтарды аман қалдыруға ұмтылмайды. Керісінше, осындай азаматтарды езгіге салып көзін жоюға бар.
Сондықтан біз дұрыс, сау орта болсақ, Аронның жағдайын ешқашан, тіпті бір сағат, бір минут жадымыздан шығармауымыз керек. Бұл жақсы азаматқа тек баға беру емес, біз санамызда да, жанымызда да Аронымыздан айрылып қалсақ, ол өзімізді жоғалтқан деген сөз.
ТҮРМЕДЕ ЖАЗЫЛҒАН КІТАП
Жүргізуші:
– Рақмет, Мұрат мырза. Арон Атабек пен оның үш жолдасын ұзақ мерзімге соттаған сот процесінде қоғамдық қорғаушы болған Қалдыбай мырза, сіз не айта аласыз?
Қ.Әбен:
– Менің Арон туралы айтатын әңгімем өте көп әрі ұзақ. Қысқасын айтсам, Арон – менің досым. Арон Атабек – 1988 жылдан бастап осы «Желтоқсан» қоғамдық бірлестігінде бірге жүріп, Желтоқсан оқиғасы кезінде сотталған жігіттердің бәрін түрмеден шығарып алуға атсалысқан, қазақтың ұлтжанды азаматы.
Ақындығын айтпағанда, қоғамдық жұмыстарын былай қойғанда, ол өзіміздің бауырлас, түркітілді ұлттардың бір тармағы болып
Қарабақта ол жалғыз өзі емес, Жайнагүлмен, бала-шағасымен бірге болды. Ол өзінің іс-әрекетімен, өмірлік көзқарасымен ұлтым, түркім деп, түркінің рухын көтерген ұлы азамат болып саналады.
Сондықтан 2006 жылы, 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасынан 20 жыл кейінгі, Шаңырақ көтерілісіне Аронның араласпауы мүмкін емес еді. Өйткені, Арон Атабек жерім деп, қазақтың ұлан-байтақ жерінің алақандай бөлігін қорғаймын деп тағы да жанпидалыққа барды.
Мысалы, сот процесі барысында өзіне тағылған нақақ айыптарға шыдай алмай бірнеше рет өзін өзі шейіт қыламын деп ұмтылған сәттері де болды.
Мен Арон досым туралы «Ар майданы» деген киносценарий жазғанмын. Сценарий бойынша [Шаңырақ ауданында] болған оқиғаның барлығын камераға түсіріп алғанмын.
Кино былай тұрсын, Арон Атабектің дайын тұрған кітабы бар. «Түрме ақыреті» туралы кітабының өзі де дайын: Жайнагүлдің өзі оны компьютерге теріп жинақтап қойған. Соны басып шығаруға біз әлі күнге дейін тиын-тебен таба алмай отырмыз.
Ал Аронның айып зонасында отыруының өзі де үкіметтің көрсоқырлығын көрсетеді. Мысалы, Аронды ертең емес, кеше түрмеден шығару керек еді. Арон Атабекті, Ерғанат Тараншиевті, Құрманғазы Өтегеновті, Рүстем Тұяқовты түрмеден босату керек.
Олардың еш айыбы жоқ. Оны біз сот процесінде дәлелдегенбіз. Біз Арон Атабектің ешкімге қол көтермегенін дәлелдедік. Ол өзінің жерін, өзінің халқын қорғаймын деп шырылдап отқа түсті.
Сондықтан Аронды қорғаймын деп, қамқор болып, ықыласын айтып отырған Герольд ағама үлкен рахмет! Мұрат ағама да үлкен рахмет! Өйткені, бұл кісілердің айтқан сөздері қазақ халқының жүрегіне ұялайтын сөздер.
Егер біз Арон Атабекті бүгін түрмеден шығарып алмасақ, ертең кеш қаламыз. Бүкіл қазақ халқының, бүкіл түрік халықтарының алдында біздің Аронымыз, біздің батырымыз, ұлы тұлғамыз бар. Сол ұлы тұлғаларымызды қорғап қалудың қамына кірісейік!
Мен: «Кеш қалмайық!» – деп бітіргім келеді сөзімді.
Жүргізуші:
– Рақмет. Мекемтас мырза, азамат ретінде және заңгер ретінде, сіз Арон Атабекті кім деп танисыз?
М.Тлеулесов:
– Аронмен менің бір емес, бірнеше рет кездескен кездерім болды. Ең алғашқы кездесіп танысқаннан кейін, өзі жеке жиналысқа шақырды. Шақырғанда, ол қазақтың алды-алдына партиялар құрып жатқан кезінде, қазақ жастарының басын қоса білді.
Басын қосқанда, Арон Атабек өзі үшін немесе қарақан басының қамы үшін өмір сүретін адамдардың қатарына жатпайды. Ол елі үшін, халқы үшін өмірін де, еңбегін де, бәрін халқына арнайтын азамат.
Арон Атабектің соты болатын кезде менің қорғаушы деген лицензиям болған жоқ еді. Бірақ сотталып кеткеннен кейін де телефон арқылы
Қазіргі заманда бірінші сатыдағы соттың шешімін келесі жоғары сатыдағы соттың бұзуы өте қиын жағдай. Арон Атабекті мен қылмыс жасап, сол үшін кетті деп отырған жоқпын. Ол турашылдығы, әділдігі үшін кетіп отыр. Сондықтан менің өзім Аронды өте жоғары бағалаймын.
Оның істеген ерліктері жөнінде сол кездегі газет-журналдардан үзбей оқып қарап отырдық. Ал оны түрмеден босатып алу деген жақсы ой болғанымен, ол бір-екі адамның қолынан келмейді. Оны көпшілік болып, қылмыстық істі жан-жақты білетін адамдар қолға алуы керек.
Іспен толық әрі тиянақты танысу керек және оның заңсыз тұстарын түгел анықтап көрсету керек. Содан соң оны Жоғарғы соттан әрі қарай президенттің алдына қойып, президентті міндеттеу керек.
Мұндай жазықсыз адамдарды соттау еліміздің абыройына, ұлтымызға түскен үлкен көлеңке. Сондықтан егер шын ықыласы болса, президенттен бастап бәрі ойлануы керек.
Белгілі «тапсырмамен» қамай бергені біздің елімізге үлкен сын болып саналады. Онда біз 1936, 1937, 1938 жылдарда кеткен азаматтарымыз сияқты, біз талай азаматымыздан айрылып қалуымыз мүмкін.
Елімізде бас көтеріп, шындықты, ақиқатты айтатын адамдар қалмауы мүмкін. Оларды қолдай білуге тиіспіз. Оларды бүкіл ел, халық болып қорғау керек деп есептеймін...
Жүргізуші:
– Рақмет, Мекемтас мырза. Қадірлі қонақтар, осы жерде Арон Атабекті оның өмірлік серігі Жайнагүл Айдархан кім деп таниды, соған құлақ түрсек.
Ж.Айдархан:
– Арон, әрине, мен үшін, біріншіден, ақын. Жай ақын емес, елінің азаттығын ойлаған, аңсаған өр рухты азамат-ақын. Сондықтан мен оны
Оның себебі: Аронның ақындық жүрегі... қандыбалақ қыран құс өз ұясын ғана күзетіп отыра алмас. Ол табиғаттың тазалығы үшін нашар, ауруға шалдыққан жануарлардан тазартатыны белгілі.
Сол сияқты Арон да қоғамдағы болып жатқан әділетсіздікке ешқашан жай ғана қарап отыратын жан емес. Сондықтан ол билікті аяусыз шенейтін, биліктің бет пердесін жыртқан өр рухты жан.
Ол қалыптасқан дағды мен үйреншікті әдеттен гөрі, өзінің ерекше бір терең және шексіз кеңістігі бар адам.
АР-ОЖДАН ТҰТҚЫНЫ
Жүргізуші:
– Қадірлі қонақтар, Арон Атабекті – саяси тұтқын немесе ар-ождан тұтқыны деп тануға бола ма? Және де ресми билік оның іс-әрекетін неліктен әрқашан теріс қабылдап, кері бағалайды?
Герольд ақсақалға сөз берердің алдында Арон Атабектің жары Жайнагүл Айдархан не ойлайды, сон тыңдалық.
Ж.Айдархан:
– Мен оны саяси тұтқын деп қабылдап келгенмін. Бірақ соңғы кездері халықаралық ұйымдарға барып, олармен танысқаннан кейін, олардың беретін «ар-ождан тұтқыны» деген мәртебесі бар екенін білген соң, мен бір ойға қалдым.
Осы 3 жылдың ішінде болған оқиғалардан кейін, ол саяси тұтқын емес, ар-ождан тұтқыны екенін мен ғана емес, бүкіл қоғам түсінсе деп ойлаймын.
Жүргізуші:
– Бұл Арон Атабектің жары – Жайнагүл Айдарханның пікірі болды. Енді Герольд ақсақал, сөз кезегі өзіңізде.
Г.Бельгер:
– Арон сынды қазақтар бұл күнде көп емес, өте аз. Біздің қоғамымызда мұндай адамдар өте аз және қазіргі заманда олар тіпті өте керек. Қоғамымыздың кемшілігі де осы, бейшаралығы да осы деп есептеймін.
Қазір мен бәрін тыңдап, тебіреніп отырмын. Әсіресе Жайнагүлдің сөзі, Жайнагүлдің лебізі маған ерекше қатты әсер етті.
Мен Атабекті ар-ождан тұтқыны деп есептеуге оңтайлымын. Меніңше, бұл ең дұрыс, дәлелді болады – [Арон Атабек] ар-ождан тұтқыны!
Қорыта айтарым: бәріміз азаматтық көрсетіп, қазақ жұрты болып, осындай батырымызды аман алып қалуға жанымызды салуымыз керек деп есептеймін.
Жүргізуші:
– Рақмет, Герольд ақсақал. Мұрат мырза, сіз қалай ойлайсыз?
М.Әуезов:
– Арон мен үшін тұтқын емес, өзінің сана-сезімі мен болмысында бостандыққа жеткен адам. Қазір Қарағандының аязында жүр, киімі жүдеу, бірақ оның жаны таза, рухы биік. Ол нағыз бостандықтың адамы, ол сол үшін дүниеге келіп, бетін ұстаған биік жұлдызынан адасқан емес.
Әйтсе де біз оны темір тордан шығарып алуымыз керек. Мекемтас та оны шығарып алудың жолы қандай қиын екенін баяндап өтті. Бірақ та, бүгінгі біздің сұхбатымыздың кейіпкері, ірі тұлға, таза азамат Аронға келгенде біз дұрыс жолын тауып, жақсы нәтижеге жетуіміз керек.
Ең болмағанда бүгінгі әңгімеге қатысқан біздің өзіміз ынтымақтассақ, ол үлкен күш.
Ал енді Азаттық тыңдармандарының арасынан осы әңгімені мұқият тыңдап, көңіл бөлген азаматтар табылса, ол зор күш болады да, өзіміздің ұлттық санамыздың саулық жолына, емделу, тазару жолына түсуінің көрінісі болар еді.
Арондай азаматтар елін емдейді. Олар, керек десеңіз, елінің емшілері. Аронның қазіргі қиын-қыстау жағдайы өз өзімізді емдеуге бір жақсы мүмкіндік беріп отыр. Осы мүмкіндіктен айрылмасақ деп отырмын.
Жүргізуші:
– Рақмет, Мұрат мырза. Қалдыбай мырза, сіздің ойыңыз қандай?
Қ.Әбен:
– Мен ар майданының күрескері Арон Атабекті ар-ожданның айнасы дер едім. Қазақ халқы үшін, бүкіл түркі әлемі үшін. Сондықтан осы Шаңырақ қасыреті туралы қайғылы да қасыретті, ащы шындықты бүкіл түркі халықтарына жеткізіп отырғаны үшін сіздерге, Азаттық радиосының қызметкерлеріне рақметімді айтып, сіздердің алдарыңызда басымды иемін!
Жүргізуші:
– Адвокат Мекемтас мырза, сөз сізге беріледі.
М.Тілеулесов:
– Мен «ар-ождан тұтқыны» дегенге жартылай ғана келісемін. Ол ар-ожданын қорғап, қылмысқа барса, ол ар-ождан тұтқыны болар еді. Ал ол қылмыс жасамағандықтан, ол әлі де болса саяси тұтқын болады.
Адам заңда көрсетілген заңсыз әрекеті дәлелденіп, сол қылмысы көзге көрініп тұрған қылмыскер болған жағдайда, ол бір басқа. Ал қылмысы өз дәлелін таппай жатқанда, оның қылмысы болмаған жағдайда, олардың барлығын тек саяси іс деп есептеймін.
Бүкіл халық оны саяси тұтқын деп есептейді деп ойлаймын.
Қазір президентіміз 70-ке жетіп, жасы келді. Ерте ме, кеш пе бір күні президент ауысуы мүмкін. Жаңа президент келген кезде бізге тек қана жалтақ бастық болып жүргендердің барлығынан құтылатын кез келеді.
Сондықтан Арон сияқты жүрегі бар, елді ойлайтын, түнде ұйқы көрмейтін, күндіз тыныштық таппайтын адамдар керек. Сондықтан Арон Атабектің қамаудан шығып келгені бізге өте керек деп есептеймін.
Ол үшін бүкіл ел-халық болып, оны шығару қамын жасау үшін ол жөнінде БАҚ арқылы көбірек мағлұматтар берілсе екен деймін.
АДАМ ҚҰҚЫҒЫН ҚОРҒАУШЫЛАРДЫҢ НЕМҚҰРАЙЛЫЛЫҒЫ
Жүргізуші:
- Рақмет, Мекемтас мырза. Қадірлі қонақтар, дөңгелек үстелімізді мынадай сауал бойынша жалғастырамыз: Қазақстандағы адамның құқын қорғаушылар мен ұйымдар Арон Атабек пен оның ұзақ мерзімге кесілген 3 үзеңгілесінің тағдыр-тәлкегіне не себептен соншалықты немқұрайлы қарайды? Елдің «демократиялық күштері» деп аталатын оппозицияны да Арон Атабектің тағдыры онша алаңдатпай отыр. Осыны қалай түсіндіруге болады? Осы жерде тағы да Жайнагүл Айдарханның сөзіне құлақ түре кетейік.
Ж.Айдархан:
– Адамның құқын қорғайтын үлкен халықаралық бюро [Адам құқы және заңдылықтардың орындалуы жөніндегі қазақстандық халықаралық бюро – Азаттық] Аронның тағдырына неліктен немқұрайлы қарайтынын мен айтпай-ақ қояйын. Тек мен үш апта бұрын Орта Азияның зорлық-зомбылыққа қарсы құқық қорғау комитетіне барған кезімде, олардың Шаңырақ оқиғасы мен Аронның басына
Олар көп нәрсені білмейді, көп нәрседен бейхабар. Олар Шаңырақ оқиғасына еш назар аудармайды. Мысалы, қарасаңыз, Жовтис мырза Шаңырақ оқиғасына ешбір назар аударған жоқ.
Мысалға, Степногорск қаласындағы лагерде отырған Ерғанат Тараншиевтің көрмеген зорлық-зомбылығы қалмаған. Оның халі мүшкіл деп естідік. Не Жовтис, не ол бастаған бюроның Ақмола облыстық филиалы Тараншиевтің тағдырына еш назар бұрған жоқ.
Жүргізуші:
– Бұл Жайнагүл Айдарханның сөзі болды. Ал Герольд ақсақал, сіз қалай ойлайсыз?
Г.Бельгер:
– Енді бұл мәселеде не ойлайтыны бар!? Жалпы біздің қоғамымыздың ауруы, дерті осы – немқұрайлымыз. Адамның тағдырына мүлде немқұрайлы қараймыз. Байыбына бармаймыз.
Жаңа Жайнагүл айтып кетті: олар [адамның құқын қорғаушылар мен ұйымдар – Азаттық] ғана емес, біздер де көп нәрсені біле бермейміз. Білмейміз. Мәселе міне осы. Біздің ауруымыздың өзі осы.
Тоқетері: бұл мәселеге оқтын-оқтын қайта оралып, осыны жұрттың құлағына сіңіріп, жиі айта беруіміз керек. Содан соң үлкен хаттар ұйымдастырамыз ба, қол жинаймыз ба, әйтеуір осы мәселе жөнінде үлкен қоңырау соғуымыз керек. Одан басқа амал жоқ сияқты көрінеді маған.
Жүргізуші:
- Рақмет, Герольд ақсақал. Мұрат мырза, ал сізді осы құбылыс ойға қалдырған жоқ па?
М.Әуезов:
– Қазақстанда қазір күрес-тартыстsң екі түрі өтіп жатыр. Біреуін азаматтық десек, біреуі – ұлттық күрес. Ал енді Арон ұлтымыздың нағыз қаһарманы. Алла тағалы оны сол күрес үшін дүниеге алып келген.
Өйткені, отаршылардың қысымына әбден езілген халықтың рухын көтеру үшін осындай азаматтарды бізге тағдырдың өзі сыйлап отыр. Ал Арон сол ұлттың мұң-мүддесі үшін күрескер ретінде қалыптасқан. Ең алғашқы өлеңдерінен, көне түрік жазбаларын зерттеуі,
Ал енді бүгінгі саяси оппозиция немесе адам құқын қорғайтын халықаралық ұйымдар... олар да керек шығар, өз жұмыстарын істей берсін.
Ал енді ұлттың мүддесін тереңнен ойлап және ұлттың азаматтарын қорғай білетін орта – ол да қалыптасуы керек. Онсыз мына Аронның қазіргі жағдайы біз айтып отырғандай шешілмейді. Гер аға мені қолдайтын шығар: ұлт деген үлкен түсінік. Ұлттық күрестің өзі қазір жаңа деңгейге, жаңа белеске шығуға тиіс.
Аронды біз қоғамның емшісі дейміз ғой, Арон осы жағынан да бізге үлкен сабақ беріп отыр.
Жүргізуші:
- Рақмет, Мұрат мырза. Мекемтас мырза, адам құқын қорғаушылар мен оппозиция Арон Атабектің тағдырына неге көңіл бөлмей отыр, сіз қалай ойлайсыз?
М.Тілеулесов:
– Адам құқығын қорғайтын Жовтисті айтып кетті. Жовтистің өзі өз құқын қорғай алмай отырған жағдайда, ол жөнінде айту орынды болмас. Бізде адамның құқын қорғайтын заңды негіз, механизм жоқ.
Азаматтардың құқын қорғауға міндетті прокуратура немесе басқаның бірі де сотқа қарсы тұра алмайды. Бізде соттың шексіз билігі бар. Соттың іс-әрекетін тексеруге адам құқын қорғайтын бірде-бір ұйымға немесе құрылымға құзыр берілмеген.
Сондықтан сотқа ешқандай заң қарсы шыға алмайды. Сот ешкімнен қорықпайды, ешкімнің алдында жауап бермейді. Судьяларды тек қана президент тағайындайды. Халық сайламайды. Сот жүйесі ешкімге құлақ аспайды, ал заңды көбіне өздері бұзады.
Сондықтан, ерте ме кеш пе, еліміз әділетті болуы үшін, соттың немесе басқа да билік құрылымының заңсыз әрекеттеріне жол бермеу үшін біз судьяларды халық сайлайтын немесе соттың іс-әрекетін халық алдында жауап беретіндей етуіміз керек. Сонда ғана біз әділдікке жете аламыз.
Жүргізуші:
– Рақмет. Қалдыбай мырза, қорытынды сөз сіздің үлесіңізге тиіп отыр.
Қ.Әбен:
– Мәңгі билікті армандаған басшылардың билікте отырған бүгінгі күндері біздің қоғамымызда дәрменсіздік бойлап барады. Соттың да, прокуратураның да билікке тәуелді екенін мен сот процесі барысында өз көзіммен көрдім.
Әділетсіздік біздің қоғамда – Қазақстан Республикасында – бойлап, дендеп барады. Осындай кезде ешбір қоғамдық ұйым-бірлестіктің де ешқандай мүмкіндігі жоқ. Сондықтан алдағы 17 желтоқсан күні Мұхтар Шаханов бастаған зиялы қауым аштық жариялап, үлкен күреске дайындалып жатыр.
Міне сол күресте мен осы мәселені қоям ба деп өзім де дайындалып отырмын. 17 желтосан күні.
Жүргізуші:
– Рақмет, Қалдыбай мырза. Қадірлі қонақтар, Азаттық радиосы белгілі қоғам қайраткері, ақын Арон Атабектің тұлғасына арналған дөңгелек үстелін осымен аяқтайды. Баршаңызға да көп рақмет.
