Кейбір сербтер «Батыстың екіжүзділігін» айыптап, Ресейдің Қырымдағы әрекетін қолдаса, бірқатар албандар мен босниялықтар «Еуромайдан» белсенділеріне жақтасады.
Көшедегі қанды қақтығыстан басталып, Ресейдің «тәртіп орнатамыз» деген желеумен Қырымға әскер кіргізу жөнінде шешім қабылдауына дейін ушыққан Украинадағы дағдарысты бүкіл әлем жіті бақылап отыр. Бұл оқиға 1990 жылдары тарихи, этностық тұрғыдан әркелкі ұлттардан құралған державаның ыдырауын, одан соң қырғын соғысты бастан кешірген Балқан елдерінде ерекше жаңғырық тудырды.
ТАНЫС АХУАЛ
Соңғы 20 жыл бойы ішкі соғыс пен қайта құрудан, кедейлік пен наразылық шараларынан көз ашпаған Балқан түбегінде сырт аймақта болып жатқан оқиғалар өз ішіндегі ахуалдан маңызды болып көрген емес.
Бірақ Украинадағы этностар арасындағы тепе-теңдікті сақтауға ұмтылыс пен постимпериялық еркіндік алу бұлқынысы балқандықтарға өте таныс жағдай болып тұр.
Жаңа тәуелсіздік алған Косоводан бастап, саяси тұрғыдан марғау күй кешіп жатқан Боснияға дейін Балқан түбегінің әр түкпіріндегі халық Украинадағы дағдардысқа өз тұрғысынан – бірі жапа шегуші, бірі әупірімдеп аман қалған ұлт ретінде баға беріп жатыр. Біреулер «жемқор режимді құлатқаны жақсы болыпты» деп шаттанса, енді бірі Еуромайданның экономикалық салдарын ойлап, жанашырлық танытты. Бірақ әр ел өз тәжірибесіне сүйеніп пікір айтып отырғаны айқын.
«ЖАҢА БИЛІК КЕК АЛУЫ МҮМКІН»
Көршілес Сербияға қосыламыз деп жиі қорқытып қоятын Боснияның сербтер тығыз қоныстанған Серб республикасы автономиясының астанасы Баня-Лука қаласында халықтың көбі Ресейдің Қырымға әскер кіргізу әрекетін қолдайды, себебі Украинаның жаңа батысшыл үкіметі этникалық орыстардан кек алуы мүмкін деп санайды.
Дане Чанкович
52 жастағы инженер Дане Чанкович:
«Көшенің көмегімен билікке келген Украинаның жаңа басшылығы азшылықтың құқықтарын құрметтемейтіні айқын. Олар орыс тілін ресми тіл мәртебесінен айырды, ал Украинадағы орыстарды екінші сорттағы адамдар қатарына жатқызады. Ресей – мықты ел, ол бұған жол бермейді» дейді.
«РЕСЕЙ САЯСАТЫ ӨЗГЕРМЕЙДІ»
Белград Югославияның ыдырауына жол бермеймін деп Боснияға соғыс ашып, 1992-95 жылдар аралығында мұнда 100 мыңдай адам қаза тауып, 2,2 миллион кісі босып кеткен Сараево тұрғындары Украинадағы оқиғаға мүлде басқаша қарайды.
Босниялық сербтер мен католик хорваттардың, православ сербтер мен еврейлердің де отаны болып келген бұл аймаққа «қандас сербтерді қорғаймыз» деп ешқандай белгісі жоқ әскери киім киген этникалық сербтер ағылып келгенін еске алған жергілікті халық Қырымдағы Ресейдің әрекеттерін сол кезеңмен салыстыра қарайды.
Сараеводағы демонстрант.
Қаланың қақ ортасындағы зираттың қасында тұрып сұхбат берген Мұхамед Хаджи-Исакович Ресейдің әрекеттеріне таңқала қойған жоқпын дейді:
«Бұл – Ресей саясатының жарқын көрінісі, біз білетін Ресей бұл саясатын ешқашан өзгертпейді. Олар Грузияда не істеді? Олар Шешенстанда не істеді? Олардың әрекеттерінде ешқандай айырмашылық жоқ. Ал Еуропа болса әлсіз. Өз басым Украинада ешкімді танымаймын, бірақ ондағы өздерін қорғауға шыққан халықты қолдаймын».
Балқандағы көп жұрттың Еуропадан көңілі қалған, бұл әсіресе Боснияда айқын білінеді.
«СЫРТТАН ӨЗГЕРТУГЕ ЖОЛ БЕРМЕУ»
Елдің этностық тұрғыдан тепе-теңдік сақтаған византиялық үлгідегі көпсатылы үкіметі үйлесімді басқаруға қауқарсыз болып отыр. Дейтон келісімінің нәтижесінде құрылған бұл мемлекеттік жүйе елді жемқорлық пен жұмыссыздықтың, саяси болбырлықтың батпағына батырған.
Босниядағы халықтың наразылығы соңғы апталарда көшедегі қақтығыстарға ұласты. Себебі көптеген босниялық Киев Майданына шыққан демонстранттарға қызыға қарап, үлгі етіседі. Сараево тұрғыны Надия Мехинович жағдайды сырттан өзгертуге жол бермеу керек дейді:
«Украина біздегідей халықаралық қауымдастықтың араласуына жол бермей, халықтың өз ішінде келісімге келуіне мүмкіндік беруі керек. Онда түрлі топтар, соның ішінде экстремистер мен қарапайым адамдар бар екенін көріп отырмыз».
«ҚЫРЫМ – РЕСЕЙДІКІ, КОСОВО – СЕРБИЯНІКІ»
Әзірге Украинадағы жағдай әсер етіп, көшеде наразылық шаралары өткен жалғыз ел – Сербия. Дүйсенбі күні ел астанасы Белградта 200-ге жуық адам қатысқан митинг болды, онда жиналғандар Ресейдің әрекеттеріне қолдау білдіріп, «Қырым – Ресейдікі, Косово – Сербиянікі» деген ұран айтып, аттандады.
Белград шіркеулерінің бірінде икона сүйіп жатқан Путин.
Ал ресми деңгейде Белград бұдан гөрі салмақты саясат ұстанып отыр. Православие дінін ұстанатын туыс, әрі экономикалық тұрғыдан тәуелді болғандықтан Сербия Ресейдің Балқандағы тірегі рөлін атқарып келеді. Мәскеу 2008 жылы Косовоға тәуелсіздік бермеу жөніндегі Сербияның ұстанымын қолдады, елдің титықтаған энергетика секторына миллиардтаған доллар қаражат құйды. Биыл Сербия Еуропа Одағына мүшелік мәселесін талқылауды бастауы керек. Ресейдің бұл «қамқорлығы» осы келіссөздер барысына әсер ететін тетік болуы мүмкін.
СЕРБИЯНЫҢ БЕЙТАРАПТЫҒЫ
Украинаның кебін киіп, Ресей мен Еуропа Одағы секілді «екі түйенің арасындағы шыбын» болып тұрған Сербия екі тарапқа да тұрақты, тіпті бейтарап әріптес болып көрінуге тырысты.
Дүйсенбі күні өткен шеруде сөз алған Сербия премьер-министрінің орынбасары Александр Вучич «еңбек пен тәртіп бізді алға жетелейді» дей келе, «Сербияда Украинаның, не Боснияның сценариі қайталанбайды» деп бір тоқтады. Дегенмен «әлемде қандай жағдай туса да» Сербияның Ресеймен арадағы қарым-қатынасты үзбейтінін де шегелеп айтты.
Діни мейрам кезіндегі черногриялықтар.
Сербтер мен черногориялықтар империяның орталығы болған кездегі ықпалын жоғалтып алғанына әлі күнге қынжылады, сондықтан Ресейдің қайта бас көтеру әрекеттерін іштей болса да қолдайды.
«Өкінішке қарай, Украина Югославия сценариін қайталап келеді, бұл – қынжылатын жағдай. Дәл сондай қиын ахуал орнайтын сияқты. Меніңше, Ресей Украинада тұрып жатқан орыстарды қорғауы керек» дейді ИТАР-ТАСС агенттігіне берген сұхбатында сербиялық режиссер Эмир Куштурица.
БАТЫСТЫҢ «ЕКІЖҮЗДІЛІГІ»
Балқан соғысы кезінде бір ел болып, кейіннен бөлінген Сербия мен Черногорияның көп халқы Ресейдің Қырымға қол салу әрекетін қолдайды. Олар Косовоның Сербиядан бөлініп шығуына ықпал еткен, әрі 1999 жылы екі түрлі стандарт қолданып, Сербияны бомбалаған Батыс елдерін, соның ішінде АҚШ-ты айыптайды.
Черногория астанасы Подгорица қаласында тұратын журналист Иван Милошевич: «Ресей Қырымға БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің рұқсатын алмастан басып кірді» деп наразылық білдірген НАТО-ның мәлімдемесін естігенде таң қалғанын.
«Бұл – нағыз екіжүзділік. [1999 жылы] бізді шабуылдайтын кезде ешкім Қауіпсіздік Кеңесінің рұқсатын сұраған жоқ. Енді Ресей осындай рұқсат алуы керек дей қалыпты. Меніңше, бұл – үлкен державалардың ойыны, біз сияқты кішкентай мемлекеттер бұған ешқандай ықпал ете алмаймыз» дейді ол.
«МҰНДАЙ ТӨҢКЕРІС РЕСЕЙДЕ ДЕ БОЛАДЫ»
Енді біреулер Ресейдің Украинадағы әрекеттерінің болашағына күмәнмен қарайды. Черногорияда тұратын отставкадағы генерал, әрі қауіпсіздік мәселелері бойынша сарапшы Благоя Грайовацтың айтуынша, Қырым тәуелсіздігін жариялап, не Ресейге қосылған жағдайда Мәскеу уақытша жеңіске жетуі мүмкін. Бірақ, бұл стратегиялық тұрғыдан жеңіліс болар еді дейді ол.
Приштиналықтар Косовоның тәуелсіздігін тойлап жүр.
«Демократиялану процесі шығысқа жылжып барады, әрі оны тоқтату мүмкін емес. Ол Украинаны жұтты, енді Ресейді де жұтады. Қазір Ресей үлкен жеңіс деп масаттанып отырғанның барлығы ертең оған үлкен соққы болып тиеді. Себебі әлеуметтік және демократиялық себептерге байланысты онда да төңкеріс болады» дейді сарапшы.
«УКРАИНДАР ДҰРЫС ЖОЛМЕН КЕЛЕДІ»
Славяндардан қысым көрген ұлт ретінде Косово албандары Қырым татарларына жанашырлық танытуы мүмкін. Бірақ Приштина тұрғындарының көбі Еуропадан өзіне орын алуға ұмтылып жатқан Еуромайдан демонстранттарына іш тартады.
«Тәуелсіздіктің бас кезіндегі шерушілердің күресі босқа кетпепті, олар бізге бостандық әперді. Сол сияқты украиндар да дұрыс жолмен келе жатыр, ол елде де әділдік салтанат құратыны анық. Біз бостандық жолында күшті қарсыласпен күресудің қандай екенін білеміз, сондықтан украин халқын жақсы түсінеміз» деді Украинадағы қантөгістен қаза тапқандарды еске алуға арнап өткізілген шарада сөз алған приштиналық белсенді Рамадан Илиязи.
Дейси Синделардың материалын ағылшын тілінен аударған – Мұхтар Екей.
