Кезінде Қазақстанның ең радикал әрі эпатаж суретшілерінің бірі ретінде танылған Қанат Ибрагимов Азаттыққа сұхбатында Қазақстаннан 2014 жылғы қаңтардың соңында биліктің қудалауы кесірінен саяси себептермен кеттім дейді. Елден кетерден сәл бұрын ол оппозициялық ұйымдар тағайындаған "Азаттық" сыйлығын алған. Қазақстанда Ибрагимов саяси тұтқындарды қолдау акцияларымен, радикалды сипаттағы перфоманстарымен танылған. Жаңаөзендегі қайғылы оқиғалардан кейін суретші Алматыда өткен "қарсылық жиындарына" белсенділікпен қатысып, бірнеше рет жауапқа тартылған және әкімшілік қамауда отырып шыққан.
Қанат Ибрагимов: - Енді үстімнен ешқандай іс қозғалмайтынын сенімді адамдардан естідім. Олар маған сөзбе-сөз былай деді: "Қанат, енді сені соттамайды. Өйткені сен кез-келген сотты өзіңді жарнамалауға айналдырып жібересің". Сондықтан, мысалы, жедел топ пәтеріме кіріп келіп, мені "шамадан тыс героин қабылдаған күйі жанымда өліп жатқан әлдебір ер адаммен бірге тауып алуы" ықтимал еді. Ондай жағдайда гомофобия асқынып тұрған Қазақстанда жұрт мені нашақор және гомосексуалист деп ойлары сөзсіз. Ал бұл мені бүкіл абыройдан жұрдай қылар еді.
Азаттық: - Туып-өскен еліңізде қудалауға ұшыраудың себебін немен байланыстырасыз?
Қанат Ибрагимов: - Қудалау әрекеттері Жаңаөзендегі оқиғалардан кейін басталды. Мұнайшылар ереуілін әу бастан және дәйекті түрде қолдадым. Ереуілшілерге оқ атқаннан кейін бірнеше мәрте наразылық митингілеріне шықтым. "Аңдышулар" тереземнің түбінде тұратын болды, сосын қоқан-лоқы, моральдық қысым басталды. Әуелгіде мұның бәрі күлкілі көрінген (күледі), бірақ кейін нағыз қудалау басталды. Әкімшілік баптар бойынша 2-3 мәрте сотталып, қамалдым. Аштық жариялап, халықтың көмегіне жүгіну әрекеттерімнен түк шықпады.
Саяси тұтқындарға арналған көрме, Алматы, 29 сәуір, 2013 жыл:
Ақыры жұрттан мүлде оқшау қалып, ешкіммен араласпайтын болдым. Бір де бір картинамды сата алмадым. Бұрын картиналарымды тіпті шетелдерге сатып жүргенмін. Қазақстаннан мәдени құндылықтарды шетелге шығаруға рұқсат беретін бөлім оған рұқсат бермей қойды. Яғни маған қарсы ұйымдасқан түрде қысым жасалды. Сондықтан бас сауғалауға тура келді. Осылай істеу керек болды.
Азаттық: - АҚШ-қа кеткен қазақстандық эмигранттар ең әуелі қандай проблемаға тап болады?
Қанат Ибрагимов: - СССР күйреген кезде ағылған эмигранттардың екінші легіне берілген жеңілдіктер қазір жоқ. Түрлі әлеуметтік және құқық қорғау бағдарламалары арқылы берілген материалдық көмек жайлы айтып отырмын. Америкалықтар "зұлымдық империясы" күйреді, енді ол жақта күресетін ешкім қалған жоқ деп түсінеді. Олар сыртқы беті ғана болса да демократиялық елдер, демек, енді көмектесудің керегі жоқ деп ойлайды. Негізі, бұл да дұрыс. Өйткені постсоветтік кеңістік елдерінен барған эмигранттардың көпшілігі – "жылы-жұмсақ" іздеп барғандар. Яғни адамдар бұл жаққа жақсы өмір сүру үшін келеді. Ал нағыз, яғни саяси себептермен барғандар өте аз.
Азаттық: - Не себепті дәл АҚШ-қа эмиграцияға кетуді ұйғардыңыз?
Қанат Ибрагимов: - Саяси эмигранттар үшін бұл адамжегіштер (каннибалдар) аралынан құлдар кемесіне қашумен бірдей нәрсе деуге болады. Тек бір артықшылығы – каннибализммен салыстырғанда, құлдық бәрібір прогресс қой. Бірақ АҚШ – Қазақстан мен Ресейдің арнайы қызметтері емін-еркін тайраңдап жүрген Еуропаның кей елдеріндей емес, адамға зор мүмкіндіктер беретін, саяси эмигранттарды еліне қайтарып бермейтін супердержава. Саяси баспана беруге қатысты өз міндеттерін қалтқысыз орындайтын Американы сондықтан таңдадым.
"Балық басынан шіриді". Қанат Ибрагмовтың перфомансы. Алматы, 23 ақпан, 2010 жыл:
Азаттық: - Яғни өзге эмигранттармен салыстырғанда сізге ешқандай артықшылық бермеген болып тұр ғой?
Қанат Ибрагимов: - Ондай артықшылық ешкімде жоқ. АҚШ-қа барған кезде бұрынғы өміріңде болған дүниелердің бәрін ұмытуың керек. Америка саған жаңа өмір бастауға мүмкіндік қана береді. Сондықтан мұнда "жылы-жұмсақ" іздеп келген адамдардың чаттарын оқысаң, ең әуелі "егер жасың 30-дан асып кетсе және АҚШ-та сені асырай алатын балаларың жоқ болса, эмиграцияға кетуді ойламай-ақ қой!" деген сарындағы жазбалар көзге түседі. Бұл – өте әділетті. Туған елінен айырылған адамдардың тағдыры аянышты. Әрине, ағылшын тілін жетік білетін және елдерді еркін аралайтын ІТ маманы болсаң жолың болуы да мүмкін.
"ЕҢ БАСТЫСЫ – ЗАҢ ЖӘНЕ АҚША"
Азаттық: - Күнкөріс ақшаны қандай жолмен тауып жүрсіз?
Қанат Ибрагимов: - ІТ технологиялар дамыған қазіргі жағдайда өнердің тамтығы ғана қалған. Қазіргі қоғамға өнердің қажеті жоқ, сондықтан фасадтық деңгейге дейін азғындай береді. Бұл жақта өнеріңмен ақша табамын деп ойлау – молаға тікелей апаратын жол. Кейде веб-сайтымнан картиналар сатылып тұрады. Бірақ бұл жақта нақты жұмысың жоқ болса аштан өлесің. Мен artteacher болып жұмыс істеймін – балаларға сурет салудан сабақ беремін. АҚШ-та жұрт Лениннің "жұмыс істемеген адамға тамақ жоқ" деген постулатымен өмір сүреді. Тек жемқорлық жайлаған постсоветтік елдерден өзгешелігі – мұнда коррупция жоқ. Бұл жақта қанша ақшаң бар деп емес, жұмысың бар ма және қанша жұмысың бар деп сұрайды. Менің, мысалы, екі жұмысым бар. Енді үшінші жұмыс істегім келіп жүр.
Қанат Ибрагимовтың Еуразия медиа-форумындағы наразылығы. Алматы, 27 сәуір, 2010 жыл:
Азаттық: - Америкада тірлік етудің негізгі қағидалары қандай?
Қанат Ибрагимов: - Бұл жаққа келген адам өзінің интеллектуалдық деңгейі мен әлеуметтік жағдайына қарамастан, екі қағиданы қаперінде ұстауы тиіс. Біріншісі – қандай жағдай болса да заңды бұзуға болмайды! Екіншісі – екіжүзділікке жол жоқ, тек ақша табуыңа болады. Жергілікті заңдарды орындап, жұмыс істесеңіз ақшаңызды төлейді. Қалғанының бәрін тастау керек. Бұған қоса, бұл жақта адамда таңдау еркі бар. Жұмысың ұнамай жатса, өзгесін табасың. Америкалықтарды неше түрлі мазақ сөздермен атауға болады, бірақ АҚШ-тың әлемде абсолютті көшбасшылыққа жеткен ел екені шындық. Тіршілік етуге сан қырлы, шектеусіз мүмкіндік бар нағыз үшінші Рим деуге болады.
Азаттық: - Егер Назарбаевтың Трамппен кездесуіне кіруге мүмкіндік болса, ол кісіден не жайлы сұрар едіңіз? (16 қаңтарда Вашингтонда АҚШ және Қазақстан президенттерінің кездесуі өткен –ред.)
Президент елді 27 жыл басқарып отырғанын естіген кезде кез-келген америкалық ешбір сұрақ қоймай-ақ сені түсінеді
Қанат Ибрагимов: - Вашингтонға бару мүмкіндігін қарастырып көрдім, бірақ оның ізінен үнемі қуып жүруге Назарбаев сияқты менің бос уақытым жоқ. 16 желтоқсанда (бұл күні 1986 жылы Алматыда Желтоқсан оқиғасы, 2011 жылы – Жаңаөзен оқиғасы болған – ред.) достарыммен Сан-Францискодағы Union саябағында наразылық акцияларына үнемі шығып тұрғаным жеткілікті. Бірақ гипотетикалық тұрғыдан алғанда, екеуінің кездесуіне тап болсам, онда, әрине, жиын хаттамасы талаптарын бұзып, екеуінің сөзін бөліп "Назарбаев – диктатор әрі Қазақстанның заңсыз президенті" деп мәлімдер едім. Бірақ президент елді 27 жыл басқарып отырғанын естіген кезде кез-келген америкалық ешбір сұрақ қоймай-ақ сені түсінеді.
Азаттық: - Ал Трамптан не жайлы сұрар едіңіз?
Қанат Ибрагимов: - Америка онсыз да маған көп жағдай жасады. Біріншіден, өмірімді құтқарып қалды. Мемлекет қорғауындамын. Сондықтан ескі мәтелде айтылғандай, "Мен үшін елім не істей алады деп сұрама, елім үшін мен не істей аламын деп сұра". Бұдан былай кез-келген жанжал кезінде өзімнің жаңа отаным – АҚШ-ты жақтайтын боламын.
"ЕЛДІ САҒЫНБАЙМЫН…"
Азаттық: - Қазақстаннан жеткен қандай соңғы жаңалықтар жағаңызды ұстатты?
Қанат Ибрагимов: - Маған енді Қазақстанда болған ешбір нәрсе жаға ұстата алмайды. Есейген халықтар, балалықтан арылмаған халықтар болады. Қазақтар – саяси, әлеуметтік және діни жанжалдарға ешқандай реакция білдірмейтін, яғни балалығы қалмаған халық. Қазақтар мұндай нәрселерге "өзің ақымақсың" деуден аспайды. Кез-келген дау осылай, яғни "менікі – үлкенірек, өзің ақымақсың" деумен аяқталады . Яғни ұлтының болашағын ойлап, мына дүниедегі онсыз да қысқа ғұмырын барынша жайлы етуге ұмтылудың орнына, дене мүшелерін салыстырып жарысады. Қазақстанда жұрттың бәрі понт пен мен жалған намысты ғана ойлайды. Билікшіл саясаткерлердің арасында да, оппозиция арасында да солай.
Оқи отырыңыз: "Рухани жұтау заманы туды"
Азаттық: - Үйлену тойындағы қымбат торт немесе түнгі клубта шешінген қыздар туралы қазақстандық әлеуметтік желілерде жұртты шулатқан соңғы видеолар жайлы не айтар едіңіз?
Қанат Ибрагимов: - Әлгі хайпсымақтардың бәрі жұрт назарын Қазақстандағы саяси тұтқындар мәселесінен, тәуелсіздіктен айырылу қаупінен, ұлттық қор ақшасын бұғаттау, азаматтық құқықтарды басып-жаншу, Қазақстанның болашағы жоқ деген ойлардан басқа жаққа бұрып әкету үшін жасалады. Ал қазақтар балалығы басылмаған ұлт ретінде мұның бәріне алданады. Шын мәнінде өмірімізде, айналамызда не болып жатыр өзі, еліміз моральдық тұрғыдан қаншалықты азғындап, материалдық жағынан қаншалықты кедейленді деп ойланбайды. Мен "қазақтар" дегенде бүкіл ұлттар мен барлық дін өкілдерін айтып отырмын. Сондықтан мұның бәрін көруге мәжбүрмін, бұл маған жиіркенішті. Сондықтан да адамжегіштер аралынан кетудің сәті түсіп, мұндай нәрселерге қатысым болмағанына құдайға тағы да шүкір деймін.
Азаттық: - АҚШ-та қазақтар жиналып тұрасыздар ма?
Қанат Ибрагимов: - Мүлде араласпаймыз деуге болады. Бұл жақта саяси эмигранттардан көбі қорқады. Сепаратистік мақсаттарын жүзеге асырғысы келетін арандатушылар, агенттер және ессіздігін жасырмайтын отандастар бар. Бұл жақта адамның зымияндығы немесе кісілігі толықтай ашылады. Егер адамды жақынырақ танығың келсе, онымен қосылып масайғанша арақ ішудің қажеті жоқ, Америкаға эмиграцияға бірге барсаң жеткілікті.
Азаттық: - Қазақстанды сағынбайсыз ба?
Қанат Ибрагимов: - Ол жақта сағынатын ешкімім жоқ. Елді сағынбаймын. Көбінесе ұлт, мемлекет үшін жаным ауырады. Елде не болып жатқаны, жалпы қай бағытта жылжып бара жатқаны мына жақтан – алыстан жақсы көрінеді. Салыстыратын дүниелер бар. Бұл жақта қазы-қарта жемейміз, бірақ өзім теңіз өнімдерін жақсы көремін. Оның үстіне өзім америкалық мәдениет, рок-музыка, әдебиеттен өнеге алып өскенмін, сондықтан бұл жақта менде ешқандай мәдени шок болған жоқ. Калифорния жеріне табаным тиген сәтте өзімді баяғыдан бұл жақта тұратындай сезіндім. Алғашқы махаббатыма қайта оралғандай болдым. Сондықтан менің күйімді "Гудбай, Америка!" емес, "Жаным, сүйіктім, тағы да сәлем!" деген сөзбен сипаттауға болады.
Азаттық: - Сұхбат бергеніңізге рахмет.
