Адвокат Құспан халықаралық қолдауды мақтады

Азаттық: Заңдық тұрғыда Сайрагүл Сауытбайдың ісі шешілді ме? Шешімін тапты деп айта аламыз ба?

Абзал Құспан: Толық шешілді деп айта алмаймыз. Назар аударған болсаңыздар, сот әдетте қарарды ғана оқып, толығын кейін беретін еді. Кеше судья басынан аяғына дейін сот үкімін оқып шықты. Сот үкімінде айтылған фактінің бәрі – біздің пайдамызда. Қытайда болып жатқан жағдайдың бәрі (Шыңжаңдағы этникалық азшылықтардың қудаланып, саяси лагерьлерге қамалуы – ред.) соттың анықтамасында нақты көрсетілген. Заңды күшіне енгеннен кейін, біз сөзсіз пайдаланатын боламыз. Сайрагүлдің жеке басына келетін болсақ, пайыздық тұрғыдан проблеманың 85 пайызы шешілді деп айтуға болады.

Онлайн-конференцияның толық видеонұсқасы

Азаттық: Шешімге ең басты әсер еткен фактор не болды? Сіздер келтірген дәлел-дәйек пе, биліктің саяси шешімі ме немесе халықаралық ұйымдардың үн қатуы ма? Басқа да фактор бар ма?

Абзал Құспан: Үш фактор бұған әсер етті. Іс басталысымен халықаралық ұйымдармен жұмыс істедік. Бірінші болып БҰҰ жанындағы босқындар ісі жөніндегі жоғарғы комиссарының Алматы қаласындағы өкілдігінехабарластым. Human Rights Watch (HRW) құқық қорғау ұйымының Орталық Азия бойынша өкілі Мира Риттман ханым жеке өзі хабарласты. Халықаралық заңнамада біздің адвокаттық тәжірибеміз жеткіліксіз. Сол себепті осы ұйымдар берген кеңестердің көмегі болды.

Азаттық: Қай тұрғыда ? Олар сот процесіне қатысты ұсыныс жасады ма?

Абзал Құспан: Human Rights Watch пен Еуропадағы адам құқықтарын қорғаужөніндегі ұйымдар президент атына, бас прокурордың атына «Сайрагүл Сауытбайды Қытайға қайтармау туралы» хат жолдады. Бұл саяси шешімге әсер етті деп ойлаймын. Себебі судья [Динара Құйқабаева] «бұл хаттар маған келіп түсті» деді. Демек істі қарап жатқан судьяға қоса жолданған. Бұл – Қазақстан сотында болмаған құбылыс, болмаған оқиға деп ойлаймын. Екіншіден, Сайрагүл Сауытбай туралы шетелдік ағылшын тілді ақпарат құралдарында жүйелі түрде жарияланып тұрды. Тағы бір әсер еткен фактор – халықаралық шарттар. Соның бірі – Қазақстан қол қойған, ратификациялаған «Балалар құқығын қорғау туралы» конвенция. Сот үкіміне әсер еткен негізгі дәйек осы болды десем артық емес.

Азаттық: Қазақстан соттары үкім шығаруда халықаралық шарттарға жиі сүйене ме, ескере ме?

Абзал Құспан: Саяси реңкі бар соттарға қатысып жүрген адвокат ретінде айтарым – Қазақстанда халықаралық шарттардың нормасын бұзатын жағдай жиірек болады.

Азаттық: Судья үкімде «адамгершілік қағидаттары» туралы айтты. Ал прокурор туралы сіз «Маған айтуға сөз қалдырмады» дедіңіз. Осы тұрғыдан алғанда сот үкімі аудандық сот деңгейінде ғана қабылданды дегенге келе ме?

Абзал Құспан: Менің ойымша, жоғарғы деңгейдегі саяси шешім қабылданды. Бірақ қалай болса да, [бұл үкім] судья мен прокурорға деген халықтың шатқаяқтап кеткен сенімінің нығаюяна үлес қосты. Бұл - мемлекетке деген халықтың сенімін оятатын фактор.

Азаттық: Азаматтық қоғамның әсері болды ма? Топ-топ белсенді Алматыдан 300 шақырым жердегі Жаркентте өткен сотқа барып жүрді. Бірақ жиналғандардың сот ғимаратының алдында кішігірім митинг өткізіп жібергеніне ешкім тыйым салмады.

Оқи отырыңыз. Сайрагүл Сауытбай: "Жыласам, сөзімнің құны болмас еді"

Абзал Құспан: Азаматтық қоғамның алғашқы нышандары деп ойлаймын. Мұндай процесс бізге керек. Тек Алматыдан емес, Атыраудан, Қостанайдан, Оралдан, Семейден келгендерді көрдім. Бұл да сот шешіміне әсер етті деп ойлаймын. Ешқайсысына жеке шығып, «бізді қолдаңыз, сотқа келіңіз» деп өтініш айтқаным жоқ. Көбі мені тауып алып, осы мәселеге алаңдаушылық білдіріп жатты. Әлемнің әр еліндегі қазақтар да хабарласты. Бұл процесс Жапониядан бастап, Германия, Франция, Түркия мен Ұлыбританияда тұратын, әлемге тарыдай шашылған қазақтардың да басын біріктірген болар. Мені таңқалдырды. Мұндай дәрежеде көмек күткен жоқ едім.

Азаттық: Көрермендердің ішінде «Бұл сот шешімі Қытайдағы этникалық қазақтарға жеңілдік әпере ме?» деп сұрап жатқандары бар.

Абзал Құспан: Бұл – көпшілікті мазалайтын сұрақ. Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық өлкесіндегі қыспақ 2016 жылы басталды. Бұл жағдай [оған дейін] Тибетте болды. Бұл жағдай Шыңжаң ұйғырларының басында әлдеқайда бұрыннан болып жатты. АҚШ-та бұл мәселені вице-президент Майк Пенс пен мемлекет хатшысы Майк Помпео қадағалап отыр. Бірқатар сенатор мен БҰҰ өкілдері шілденің 26-сында үлкен жиын өткізді (Сенатор Марко Рубио төрағалық еткен бұл жиын «Шыңжаңдағы адам құқықтары дағдарысы бойынша комиссия отырысы» деп аталады – ред.). Шыңжаңдағы саяси үйрену лагерьлерінде этникалық азшылықтарға жасалып жатқан қысым туралы мәселе біз көтерген материалдар негізінде АҚШ-та қаралып, Қытайға қатысты бөлек қарар дайындалып жатыр.

Азаттық: Сайрагүл Сауытбай ісіне қатысты Қытайдың ендігі талабы не болмақ?

Абзал Құспан: Қазақстан «елден шығармаймыз» деп үкім шығарды. Енді екінші мәселе, экстрадиция. [Сайрагүл Сауытбайдың] Қытайда жасаған қылмысы (шекараны заңсыз кесіп өту – ред.) бойынша, Қытай тарабы сұратуы мүмкін. Бұл – бөлек продцедура. Бірақ, соттың үкімі заңды күшіне енген соң жақсы әсері болуы керек. Ең бастысы, құпияны білетін адамның [шетке] шығуға [қатысты] тыйымы бар. Қытай заңдарына сәйкес, шығып кеткен жағдайда қылмыстық іс қозғалады. Бұл мәселені алдын-ала ойландық. Кешегі «пана іздеуші тұлға» деген куәлігіміз – халықаралық нормаларға сәйкес, елден шығаруға да, сұратқан елге беруге де тыйым салады. Үш ай ішінде «босқын» деп тану немесе танымау статусы белгілі болуы тиіс. Қазақстан азаматтығын алуға толық құқығы бар. Оны біз «босқын» статусы белгілі болған соң қарастырамыз.

Азаттық: Бұл оқиға Қытайдан Қазақстанға келгісі келіп отырған этникалық қазақтарға әсер ете ме?

Абзал Құспан: Бұл оларға үміт сыйлайды. Қазақстан халқына, билігіне сенім артады. Екіойлы болып жүргендер «елім, жұртым» деп келуге тырысады. Бірақ, сол елдің заңдарын оқып жүрген адам ретінде айтарым, [Қытайдың этникалық қазақ азаматтары] шекарадан заңсыз өтіп жатса, Қытайда ұсталған жағдайда ату жазасына кесілуі мүмкін. Бұл [Қытай билігінің көзімен қарағанда] ауыр қылмыс екенін ескерткім келеді.

Ескерту: Адвокат Абзал Құспанмен Азаттық өткізген онлайн-конференцияның толық видео нұсқасын мына сілтемеден табасыздар.