Мұның қауіпті тенденция екенін ішкі органына трансплантация жасатқан науқастардың жағдайы қазірдің өзінде байқатып отыр. Ресей денсаулық министрлігі оларға Ирландияда шыққан иммунды депрессанттардың орнына арзан дженериктерді әзірше санкциялардың кесірінен емес, ақша үнемдеу үшін сатып алып жатыр. Бірақ адамдар оларды қоқыс шелегіне тастап, дәрілердің түпнұсқасын өз есебінен сатып алуға мәжбүр.
Благовещенск қаласында тұратын Маша Хлопотова жуырда алтыға толады. Ол сирек кездесетін патологиямен дүниеге келген - оның бауырында өт шығаратын жол жабық. Мұндай ауытқумен туған нәрестелер әдетте бір жылдан артық өмір сүрмейді. Балалардың денесі әуелі сарғайып, соңынан көгеріп өлімге бастап әкеледі. Бірақ Машаның жолы болған. Оған донор ретінде анасы Людмила сәйкес келіп, кішкентай қыздың бауырына алты айлығында трансплантация жасалған.
Ішкі органдарының бірін ауыстыру операциясы жасалған науқастардың өмір бойы иммунды депрессант ішуіне тура келеді. Депрессант -ауыстырылған органды қабылдамай қоюы мүмкін табиғи иммунитеттің күшін басатын препарат. Бір препаратты өзгесіне алмастыру өте қауіпті екенін әлемдік тәжірибе де, Ресей трансплантологиялық қоғамының клиникалық кеңестері де көрсетеді. Науқастың ағзасы трансплантант органды қабылдамай, мұның арты қайғылы жағдаймен аяқталуы да мүмкін.
Осындай жағдайда импортталып келетін "Програф" препаратының патент мерзімі біткеннен кейін ішкі органына трансплантация жасатқан ресейлік науқастарды бағасы арзан аналогтар - жергілікті дженериктерге көшіре бастаған. Оны өнідеретін компаниялар қазір бірінен соң бірі тендерден ұтып жатыр.
Ресейде "Програф" препаратын сатып алуды тоқтатып, оның орнына дәрілерді пайдалануды ұсынған.
Органдарына немесе тіндеріне трансплантация жасатқаннан кейін иммунды супрессорлар ішуге мұқтаж болып қалған жандарды арнайы препараттармен қамтамасыз ету "Жеті нозология" мемлекеттік бағдарламасында қарастырылған. Бағдарлама емі қымбатқа түсетін дертке шалдыққан науқастарды емдеу үшін 10 жыл бұрын іске қосылған. Трансплантациядан бөлек, оған лимфа, қан түзу тіндеріндегі қатерлі ісіктер, гемофилия, муковисцидоз, гипофизарлы нанизм, Гоше дерті және "шашыраңқы" склероз кіреді. Мұндай дерттерді емдеуге қажет препараттар өте қымбат тұрады, кей препараттардың бір апталық курсының құны ондаған мың рубльге жетеді. "2018 жылға, 2019 және 2020 жылдарға арналған федералдық бюджет" туралы заңға сәйкес, "Жеті нозология" бағдарламасына 43,61 миллиард рубль бөлінген.
Маша Хлопотоваға трансплантацияны 2013 жылы Мәскеудегі Шумаков атындағы ұлттық трансплантология және жасанды органдарды медициналық зерттеу орталығында жасаған. Оған "Програф" иммунды депрессантын тағайындаған әрі препаратты науқас қыздың ағзасы жақсы қабылдаған. Бірақ анасы Людмиланың айтуынша, кейінгі кезде Ресейде "Програф" препаратын сатып алуды тоқтатып, оның орнына дәрілерді пайдалануды ұсынған. Такролимус деген зат "Прографтың" да, оның аналогтарының да құрамында бар, бірақ құрамындағы қалған заттардың бәрі бір-бірінен мүлде өзгеше болуы әрі науқастарға әрқалай әсер етуі мүмкін. Кей елдер, мысалы Ұлыбритания, Дания тіпті құрамындағы заттар бірдей болса да препараттарды ауыстыруға заң жүзінде тыйым салған.
- Бізге дженериктерді бірнеше мәрте ауыстырып көрді, бір жолы тіпті дозасы мүлде басқа түрін сатып алып қойыпты. Бізге екі түрлі препарат беріп, бірге ішсін деді. Ал балаң тірі қалсын десең, мұны мүлде істеуге болмайды, - дейді Людмила Хлопотова. – Науқастың денесі бөртіп, тырысып, терісі ісініп, басы қатты ауырады, ал бүйрегіне трансплантация жасатқан ересек науқастардың ағзасы ресейлік аналогтарды ішкеннен кейін органды қабылдамай, оларды қайтадан диализге (жасанды бүйрек аппараты – ред.) көшірген. Демек қымбатқа түскен операция мен одан кейінгі оңалту шараларынан еш қайыр болмады. Көптеген науқастармен сөйлесіп тұрамын, дженериктерді қабылдаудың зардаптары туралы жақсы білемін.
Операциядан кейін Людмила қызы екеуі Шумаков орталығында бір жылдай жатқан, ал қазір тексеріліп тұру үшін үш айда бір рет Благовещанскіден Мәскеуге ұшып барып тұрады.
- Дәрігерлер маған "қызыңды емдеп шыққың келсе, оған тек препараттың түпнұсқасын ғана бер" деді. Сондықтан Машаға бір рет те дженерик берген жоқпын, өйткені өз балама ондай тәжірибе жасай алмаймын. Өйткені бүйрегін ауыстырғандардың қайтадан диализге көшіп, жаңа органды күту мүмкіндігі бар, ал бізде сәйкес келетін басқа донорымыз жоқ. Алда-жалда бірдеңе болып қалса, өлген адамның органын күтуге тура келеді. Ал оны қанша уақыт күтетінің белгісіз, оның үстіне, тағы бір трансплатация жасатуға тура келеді ғой, - деп түсіндіреді Людмила.
Саратов облысында тұратын Роман Тарасовтың қызы Наташаға да бес айлығында донордың органы салынған. Қазір бүлдіршін алты жаста, оны да екі рет дженерикке көшіруге тырысқан. Өйткені дәрігерлер ешқандай зардабы болмауы тиіс деп иландырған. Бірақ зардаптары болған.
- Оған кешкісін түпнұсқа препарат емес, дженериктен екі капсула бердік. Сол-ақ екен, қызымның денесі бөртіп шыға келді. Ал дәріге тіркелген нұсқаулықта ондай жағымсыз реакция туралы бір сөз жазылмаған. Екі аптадан кейін тағы беріп көрдік. Бұл жолы баланың көзі, тамағы, ерні ісіп кетті, - деп еске алады Тарасов. – Әлгіден кейін дәрігерлерге "бұдан былай эксперимент жасамаймыз, менің балам сендерге зертханада тәжірибе жасайтын тышқан емес" дедім. Біздің елде дәрілік препараттың "биоэквиваленттілігі" деген ұғым бар. Препаратты биоэквиваленттілігі алдын ала тексеруден өтпейді, яғни долбармен тағайындайды. Шын мәнінде, балаларымызға әлгі дженериктерді беріп, оларды сынақтан өткізіп жатыр. Ал министрлікті түпнұсқа препараттың дәл өзін сатып алуға көндіру үшін дженериктерді балаңа мүлде беруге болмайтынын дәлелдеуге тиіссің. Яғни шын мәнінде, экспериментті өзің жасауыңа тура келеді.
Ресейлік препаратқа Наташаның денесі аллергия берген. Бірақ әкесі мұндай препараттар шығаратын әрі мемлекеттік тендерге қатысқан компаниялар тізімін тексеріп шығып, ресейлік кей фармацевтикалық компаниялр препараттардың компоненттерін шетелде сатып алып, Ресейде оларды құр араластыра салатынын анықтаған.
Құрамында такролимус деген зат бар дәрілік препараттардың қосалқы компоненттерінің түпнұсқадағы "Прографтың" қосалқы компоненттерінен айырмашылығы көп.Науқастың әкесі Роман Тарасов
- Мысалы, бір компания компоненттерді бір емес, тіпті үш түрлі елден сатып алады екен. Бірақ екеуі дженериктер нарығында баяғыдан беделі бар чехиялық және үндістандық компания болса, үшіншісі қытайлық компания болып шықты. Интернетті қанша ақтарсам да әлгі компания туралы еш дерек таба алмадым. Мемлекеттік тендерлерде үнемі ұтып жүрген тағы бір фирма фармацевтикалық субстанияны екі түрлі өндірушіден сатып алады екен. Ал әлгі субстанциялардың араласып кетпейтініне кепілдік жоқ қой, - дейді Тарасов. – Құрамында такролимус деген зат бар дәрілік препараттардың қосалқы компоненттерінің түпнұсқадағы "Прографтың" қосалқы компоненттерінен айырмашылығы көп. Өнімнің өзіндік құны қымбатқа түспес үшін оларды ең арзан түрлеріне ауыстырады. Бір препаратты екіншісімен дәрігерлердің жіті қадағалауымен ғана алмастыруға болады. Ал ондай бақылау өте қиынға түсетін әрі шығыны көп болғандықтан, қателіктер де, асқынулар да міндетті түрде болады.
Азаттықтың Орыс қызметі тілшілері сөйлескен ішкі органдарына трансплантация жасатқан науқастар "Дженериктердің теріс әсері болғанын айтсақ, дәрігерлер өре түрегеледі. Сондықтан мемлекеттік бағдарлама бойынша беретін дәрілерді лақтырып тастап, түпнұсқалық препараттарды өз есебімізден сатып алып жүрміз" дейді.
"Иммунды депрессиант препараттарды сатып алу кезінде науқастардың пікірі мүлде ескерілмейді. Сондықтан науқастар "Озон Фармацевтика" компаниясы такролимус негізінде жасап шығарған препараттты ішуден қорқады. 2017 жылы бұл компаниядан жалпы сомасы 203,9 миллион рубльдің препараты сатып алынған. Науқастар препаратты алады , бірақ өздерінің және балаларының өмірі үшін қорқып, оларды ішуден бас тартады" деп жазған трансплантация жасатқан жандар президент Владимир Путинге жазған хатында. –Жалпы сомасы 200,7 миллион рубльге жарияланған былтырғы тендерде жарғылық капиталы 10 мың рубльді құрайтын "ИРВИН 2" компаниясы жеңген. Бұл компанияның препаратынан науқастарда аллергиялық және жағымсыз реакция болған, ал олар аннотациясында көрсетілмеген. Сондықтан әлгі препаратты алған науқастардың 80 пайызынан көбі оны ішуден бас тартып жатыр. 2017 жылы (қазан айындағы есеп бойынша) жиыны 715,7 миллион рубльге ресейлік такролимус сатып алынған. Егер әлгі дженериктерден науқастардың жаппай бас тартып жатқанын ескерсек, бюджеттен жұмсалған 572,6 миллион рубль желге ұшқан ақша болып шығады. Біз баламызға тексерілмеген аналогтарды беріп эксперимент жүргізілгенін қаламаймыз".
Түрлі қорға жүгіріп, тынбай спонсор іздеймін. Өйткені өзге амалым жоқ, қажет "Прографты" өзіміз іздеп табуымыз керекНауқастың анасы Людмила Хлопотова
Осындай мазмұнда президент әкімшілігіне жолданған өте көп. Солардың арасында 32 мың адам қол қойып, Путинге жолданған петиция да бар.
Машаның анасы Людмиланың сөзінше, оның отбасы қазір өлместің күйін кешіп отыр.
- Түрлі қорға жүгіріп, тынбай спонсор іздеймін. Өйткені өзге амалым жоқ, қажет "Прографты" өзіміз іздеп табуымыз керек әрі Маша екеуміз жылына төрт рет Мәскеуге ұшып тұруымыз керек. Мүгедек балаларға арналған жол билетіне бөлінетін дотацияларды пойызға ғана қалдырып, авиабилеттерге тоқтатып тастады. Бірақ мына жақтан Мәскеуге дейін алты тәулік жол жүру керек, науқас бала ұзақ жолға шыдаймайды. Бір адамға ұшақ билетінің орташа бағасы – 20 мың рубль, бірақ кейде жеңілдікпен сатып алудың сәті түсіп қалады, - дейді Людмила.
Роман Тарасов болса, дәрігерлік комиссияға алты жасар Наташаның дженерикке аллергиясы бар екенін дәлелдеп берген. Сондықтан 2018 жылы денсаулық сақтау министрлігі "Прографты" оның қызы үшін арнайы сатып алған.
- Ал келесі жылы мемлекеттік тендерде қандай дәрілер болатынын білмейміз. Министрлік өкілдері маған түпнұсқаны қазірдің өзінде сатып алу мүмкін емес деп шағынған. Өйткені тендерде көбінесе ресейлік өндірушілер жеңеді, - деп түсіндіреді ол.
Осы ретте мемлекеттік тендер жарияланатын сайтты талдағанда, препараттың түпнұсқасы дженериктен орташа есеппен 1,5 есе қымбат тұратыны байқалған. Бірақ науқастар аналогтарды сатып алу бір қарағанда ғана мемлекет ақшасын үнемдейтіндей көрінеді деп санайды.
- Егер мына жағдайға қаржылық және экономикалық тұрғыдан қарайтын болсақ, мемлекет органды трансплантациялау операцияларына қыруар ашқа жұмсайды, ал тексерілмеген аналогты ішкеннен кейін науқасты қосымша тексеруге, медициналық мекемелерден науқастарды табуға және оларды емдеп, өмірін құтқаруға одан да көп ақша жұмсайды, - дейді Орынбор облысындағы Илек ауылының тұрғыны Людмила Пименова.
Людмилаға жүрегіне ауыстыру оперциясын жасату кажет болған. Оған сәйкес келетін орган Ресейден бірнеше жыл бойы табылмаған. Ақыры операцияны Үндістанда жасатқан. Қажет ақшаны жинауға бірнеше қайырымдылық қоры мен БАҚ көмектескен.
- Анализдердің нәтижелеріне қарай маған айына "Програф" препаратының 6-8 қорапшасы қажет. Бірақ оны бермегелі көп болды. Сондықтан өз ақшама сатып алуға тура келеді. Маған берілуі тиісті қалған дәрілерден айырылып қалмас үшін дженериктен ресми түрде бас тартпай жүрмін. Науқастардың көбі солай істейді. Яғни дәрігерлер түпнұсқасын ішіп жүргенімізді біледі, бірақ картамызға дженерикті ішіп жатыр деп жазады. Әлеуметтік желілердегі мұндай науқастар хат жазысатын топтарда жұрт дженерик ішпеу үшін бір-бірінен тіпті пайдалану мерзімі өтіп кеткен болса да "Програф" бар ма деп сұрап жатады, - дейді Людмила.
Статистикаға сәйкес, АҚШ-та жылына бір миллион адамға шаққанда 98 трансплантация жасалады. Ал Ресей денсаулық сақтау министрлігінің бас трансплантологы Сергей Готьенің дерегінше, Ресейде жылына бір миллион адамға шаққанда 9,2 адамға ғана трансплантация жасалады. Бірақ нақты қажеттілік бұдан әлдеқайда көп сияқты.
Людмила ары қарай не істейтінін білмейді. Препараттың түпнұсқасын да, оны сатып алатын ақша табу да барған сайын қиындап барады. Бірақ ажалға соқтыруы мүмкін эксперимент жасағысы да келмейді. "Мұндай қауіпті тәуекелге бара алмаймын. Өйткені өте ауыр операция жасатқан жүздеген өзге науқастар сияқты менің де екінші рет тірі қалу мүмкіндігім болмауы мүмкін" деп түсіндіреді ол.
(Азаттықтың Орыс қызметі тілшісі Елизавета Маетнаяның мақаласы орысшадан аударылды)
