Ресей президенті Владимир Путин АҚШ-тың Ресейдегі дипломатиялық миссиясындағы 755 қызметкерді қысқартуға пәрмен берді. Екі ел арасында дипломаттарды жаппай қысқарту оқиғасы соңғы рет 1986 жылы қазанда болған.
СССР үкіметінің АҚШ дипломатиялық миссиясындағы қызметкерлер санын 200 адамға қысқарту туралы талабынан соң онда жұмыс істейтін совет азаматтарын америкалықтар жұмыстан босатуға мәжбүр болған. Сол кезде Мәскеудегі АҚШ елшілігінің екінші адамы болған Ричард Кумбстың айтуынша, адамның жетіспеуінен адмиралдар әжетхана тазалап, бірнеше тілді еркін меңгерген тәжірибелі дипломаттар жәшік-жәшік сүт тасып, мектеп автобустарын айдаған, ал олардың әйелдері елшілік ғимаратының еденін жуған. Бүгінде дипломатиялық карьерасын аяқтап, демалыста жүрген Ричард Кумбс Азаттыққа сұхбатында отыз бір жыл бұрынғы оқиғалар туралы айтып берді.
Азаттық: - СССР сыртқы істер минстрлігі дипломаттардың санын қысқарту туралы шешім шығарған сол кезең несімен ерекше есіңізде қалды?
Ричард Кумбс: - 1986 жылы олар [АҚШ дипломатиялық миссиясында жұмыс істеп жүрген] жергілікті совет азаматтарын жұмыстан шығарып алу туралы шешім шығарды, қателеспесем, олардың жалпы саны 200-ге жуық еді. Ең ауыр жұмысты осы кісілер атқаратын. Біз совет азаматтарын үй күтуші, аспаз, тазалаушы, жүргізуші, механик, сантехник тәрізді жұмыстарға алатынбыз. Сондықтан, осы маңызды міндеттерді өз күшімізбен атқару жайын ойластыра бастадық. Бұл – бір үлкен мәселе болды, себебі, басқа жұмыспен қоса жүк тасу жұмыстарын атқаруға тура келді. Елшілікке күн сайын ауыр заттар көп келеді. Оларды пойыздан сүйреп кеденге, кеденнен шыққан соң елшілікке алып келетін кісі керек. Аса ірі, маңызды дипломатиялық өкілдіктегі 200 жергілікті совет қызметкері жұмыстан шыққан соң ондағы логистиканы басқару – ең қиын шаруа болды.
Азаттық: - Сонда, дипломаттардың өздері елден шығарылған жоқ па?
Ричард Кумбс: - Жоқ. Сол жылдары Совет одағынан шығарылған дипломаттар болды, әрине. Бірақ бұл жолы СССР сыртқы істер министрлігі мен өкіметі жергілікті қызметкерлердің барлығын жұмыстан шығарып алуды ұйғарды. Біз елшіліктің және Ленинградтағы консулдықтың жұмыстарын жүргізуде оларға біршама тәуелді едік.
Азаттық: - 1986 жылы Мәскеудегі атмосфера қандай еді?
Ричард Кумбс: - "Сен – маған, мен – саған" деп, екі жақтан да дипломаттарды шығарып жіберу оқиғалары болды. Соның алдында да біз "егер совет азаматтарын АҚШ-тан шығаруды жалғастыра берсеңдер, күндерің қараң болады, себебі, сендерде жұмыс істейтін жергілікті азаматтар бар" деген бейресми ескертулерді естіп жүргенбіз.
Елшіліктегі дипломаттар мен басқа да қызметкерлер күн сайын жұмыс киімдерін киіп, қара жұмыс істеп жүрді. Біраз уақыттан соң жұрт шаршай бастады.
Ал атмосфераға келетін болсақ, Мәскеуде қызмет етіп жатқан америкалықтардың көбі жігерленіп кетті. Біз бәріміз қырғи-қабақ соғыстың майдан шебінде жүргенімізді сезінетінбіз. Сондықтан елшілікте ұжымдық ауызбіршілік мықты болды. Әуелгіде: "Мейлі, бұл шаруаның бәрін орыстардың, советтіктердің көмегінсіз, өзіміз-ақ атқарамыз" деген реакция болды. Басында бәрі жақсы болды. Әжетхананы тазалау, сүт тасу сияқты жұмыстарды елші екеумізден басқа қызметкерлердің жұмыс міндеттерінің тізіміне қосуға мәжбүр болдық. Сөйтіп, елшіліктегі дипломаттар мен басқа да қызметкерлер күн сайын жұмыс киімдерін киіп, осындай қара жұмыс істеп жүрді. Біраз уақыттан соң жұрт шаршай бастады. Бұл – бірінші.
Екіншіден, бұл жағдай қоғамдық дипломатияға күлкілі (бәлкім онша күлкілі емес те шығар) әсер етті. Өзіңнен басқа тамақ пісіретін, қызмет көрсететін, жуып-тазалайтын ешкім болмаса, қалай қонақасы беріп, кешкі асқа қалай қонақ шақырасың? Елшіліктің негізгі басқару саласынан гөрі ақпарат жинау, ол туралы есеп беру тәрізді қосымша саласы көп зардап шекті. Ал дипломатияда өте маңызды саналатын қоғамдық жағына келер болсақ, жоғарыда айтылған себептермен мұнда көп нәрсе қолымыздан келмеді.
Бұған қоса қауіпсіздік мәселесі тағы бар. Көліктерімізді, мектеп автобустарымызды жөндеу керек, балаларымызды мектепке апару үшін автобустарды біреу жүргізуі керек. Қауіпсіздік тұрғысынан өмірлік маңызы бар мәселелер болды, біз солардың барлығын хал-қадерімізше шештік.
Азаттық: - Сонда төменгі деңгейдегі жас дипломаттар рөлге отырып, минивэнмен мектепке бала тасыды ма?
Ричард Кумбс: - Бізде бір-екі үлкен автобус та болды, оларды да біреу жүргізу керек болатын. Егер қателеспесем, бізде Совет одағымен екіжақты келісім-шарт болды, соның көмегі көп тиді. Сол кезде олар Вашингтонда, біз Мәскеуде жаңа елшілік ғимараттарын салып жатқанбыз, сондықтан Мәскеуде құрылысты басқару үшін АҚШ әскери-теңіз флотының құрылысшылары жүрген. Олар құрылыс саласындағы тәжірибелі механиктер болғандықтан, бізге көмекке келіп, көп шаруамызды жеңілдетті.
Бұл тығырықтан шығудың тағы бір қызық жолын таптық. Мәселен, Филиппин елшілігінде қызметкер де, олардың отбасы мүшелері де көп екен. Біз олардың кейбірін бірден жұмысқа алдық, себебі олар жергілікті совет азаматтары емес, бізге СССР азаматтарынан басқаларды жұмысқа алу жөнінен шектеу болған жоқ.
Азаттық: - Дипломатиялық қызметкерлердің әдеттен тыс міндет атқаруы кезінде қызықты оқиғалар болған шығар, есіңізде бар ма?
Ричард Кумбс: - Тәжірибелі, кәсіби деңгейі жоғары дипломаттар жиһаз тасып, басқа да майда жұмыстарды істеп жүрді. Финляндияның Хельсинки қаласындағы Stockmann дүкенінен сүт, жеміс-жидек, көкөніс тәрізді азық-түлікті көп алдыратынбыз. Біреу вокзалға барып, оларды вагоннан түсіріп, көлікке тиеп, елшілікке алып келіп, көліктен түсіріп, тоңазытқыштарға жеткізуі керек. Және бұл күн сайын қайталанады. Біраз уақыттан соң бұдан қатты шаршайсың.
Күн сайын елшілікке қыруар жүк келеді, тіпті, хат-хабарлар мен жәшіктердің өзі өте көп. Sears-тан үнемі көп зат алдырып отыратынбыз. Күн сайын сыртқы істер қызметінің офицерлері, хатшылар мен елшілік дәрігері сияқты қызметкерлер әлгі заттарды тізім бойынша қабылдап, реттейді. Мұнда қара жұмыс күші көп қажет болды. Әрине, елшілік ғимаратындағы әжетханаларды да біреу жуып отыруы керек, елшіліктің өзін таза ұстау да бұрын жергілікті азаматтардың жұмысы болатын. Бұл жұмыстардың бәрін өз бетімізбен бірнеше жыл бойы атқарып жүрдік.
Жібіген риторикаға қарамастан, майдан шебінде, елшіліктерде және сол сияқты орындарда қырғи-қабақ соғыс әлі жүріп жатқан еді...
Бір қызығы, мұнда Совет одағы өте ақылды қадам жасады, себебі, олар өз елшіліктеріне және консулдықтарына АҚШ азаматтарын жұмысқа алмайды, сондықтан біздің қарымта жауап беретін мүмкіндігіміз болмады. Әрине, бізде жұмыс істейтін жергілікті азаматтар КГБ-мен ынтымақтасуға мәжбүр болды, біз мұны білетінбіз, әйтеуір америкалық қызметкерлердің санын тым көбейтіп жібермеу үшін әлдекімдер осындай шешім қабылдапты.
АҚШ-тың дипломатиялық миссиясындағы қызметкерлердің санын қысқарту туралы шешім Совет басшысы Михаил Горбачев "жариялылық" және "қайта құру" бастамаларын жариялғаннан сегіз ай өткен соң шықты. Ашық қоғам құрып, экономиканы қайта құрылымдауды мақсат тұтқан бұл бастама ақыр соңында Совет одағының ыдырауына түрткі болғаны белгілі. Жібіген риторикаға қарамастан, майдан шебінде, елшіліктерде және сол сияқты орындарда қырғи-қабақ соғыс әлі жүріп жатқан еді...
Бұл – совет жағының тактикалық жүрісі болды, олар бұл туралы бізге ескертіп те жүрген. Және бұл – нағыз Совет одағына тән әрекет еді. Бірақ бұл сол кезде Горбачев жасап жатқан шаруаға кереғар болды. Олар мұндай әрекетке барады деп ешкім күтпеген еді.
(Майк Экелдің материалы ықшамдалып аударылды.)
