Иранның Горган қаласында тұратын 18 жастағы Мақсат (құжаттағы аты – Ахмад) Тіней Алматыға келген сапарында Иран қазақтары арасында айтылып жүрген бірнеше әнді орындады. Солардың бірі – «Елге сәлем» әні.
– Әнде Совет үкіметі құрылғанда елден ауған адамның сезімін суреттеледі, автордың Иран жеріне келгелі 70 жыл өткені де айтылады. Алайда ән иесі кім екенін білмеймін, – дейді Мақсат Тіней.
«ТЫҢДАҒАНДА КӨЗІМЕ ЖАС АЛАТЫНМЫН»
Өнертанушы Бақыт Тұрмағанбетова «Елге сәлем» әнінің нақты авторы бар дегенге күмәнмен қарайды.
– Әнді авторлық қолтаңбасы бар туынды деу қиын, өйткені шығарманың әуендік интонациясы, дыбыс жүйесі Маңғыстау қара өлеңдеріне жақын. Ал домбыра сүйемеліндегі «Қашаған перне» аталатын перненің жиі алынуы мен қағысындағы ырғақтық ерекшелігінде түркімен сазының да әсерін байқатады, –дейді зерттеуші.
Иранда туып-өскен, қазір Ақтауда тұратын этникалық қазақ Шырын Аска да бұл әннің иесін білмейтінін айтады.
– Бала кезімде Иранда жүргенде осы əнді тыңдағанымда көзіме жас алатынмын, – дейді ол.
Иран қазақтары ұлттар фестивалінде. Иранның Горган қаласы, 2005 жыл. (Көрнекі сурет)
«Елге сәлем» әні кімдікі екенін Тегеранда тұратын, Ирандағы қазақтардың мәдени мұрасынан хабардар қазақ Жапар Көрпе де айта алмады.
Ол «Иранда жыршылығымен танымал болған Темірбай, Қожаназар, Иемберген, Шомақ, Зайыр деген кісілер өткен» дей келе:
– Сол кісілердің ән-жырларын бала кезімізден естіп өстік. Кейінгі кезде тойларда Әбдулхәким, Аиди деген басқа да жігіттер шырқап жүретін. Саттар Жанаби деген жақсы күйшіміз болды. Бұл күндері Оразбай, Хайролла деген жігіттер сол кісілердің өнерін жалғастырып келеді. Олар домбыра үйрететін үйірмелер ашып отыр, – дейді.
Жапар Көрпе Иран қазақтарының ән-күйлері зерттелмегенін, ұлттық мәдениетіне құмар Мақсат тәрізді жастар жергілікті қазақтар ұйымдастырған үйірмеден ән үйренетінін айтты.
Домбыраны осыдан төрт жыл бұрын үйреніп, қазір қазақша ән айтып, күй тартатын, орта мектепті бітірген соң Қазақстанда оқуды армандайтын Мақсат Тінейдің сөзінше, дінге қатысты ерекше шарттарды сақтауды міндеттейтін Иранда қазақтар ән-күйін көбіне үйлену тойларында ғана айтады.
ВИДЕО: Мақсат парсыша әнді домбырамен айтып отыр
Your browser doesn’t support HTML5
Домбырамен айтқан парсы тіліндегі ән
Иранда бұрын бірнеше рет өткен ұлттар мен ұлыстардың өнер байқаулары соңғы жылдары тоқтап қалған.
20-ғасырдың отызыншы жылдары Маңғыстау төңірегінен Иранға көшіп барған қазақтардың бірнеше мың ұрпағы қазір Горган, Бәндар Түркімен, Күмбед қалаларында шоғырланып тұрады. Тегеран, Сари, Рәшт сияқты қалаларда cанаулы қазақ жанұясы да бар.