Сирия армиясына қарсы АҚШ-тың тұтқиылдан жасаған алғашқы тікелей әскери операциясына түрткі болған себептер мен оның ықтимал салдарларын бағалаған америкалық сарапшылар мен комментаторлардың көбі бұл соққы - елемеуге болмайтын ескерту деп біледі. Енді Сириядағы оқиғалар Дамаскі мен оның одақтастарының АҚШ-тың ескертуіне қатысты реакциясына қарай өрбитін тәрізді.
Санаулы күн бұрын ғана Башар Асадты биліктен шеттетуді талап етпейтінін тұспалдап жеткізген президент Трамптың бұйрығымен жұма күні таңсәріде Сирияның Шайрат әуе базасын америкалық екі әскери кеменің бортынан ұшырылған «Томагавк» зымырандарымен атқылаған күшті соққы америкалық бақылаушылардың қилы болжам жасауына түрткі болды. Бір нәрсе анық: президент Трамптың шешімі Сирия армиясы мен ресейлік күштерге толық еркіндік беріп қойған алдыңғы президент Барак Обаманың алты жылдық стратегиясын бір сәтте теріске шығарып, сызып тастады. Обама Дамаск мен Мәскеумен ашық әскери қақтығысқа баруға тәуекел етпеген болатын. Ал Дональд Трамп мұндай тәуекелге бара алатынын көрсетті. The Washington Post газеті әуе соққысынан кейінгі алғашқы сағаттардағы жағдайға қатысты комментарийлерінде Трамп әкімшілігі Сириядағы әскери операция ауқымын күрт ұлғайтты деп жазды.
Бірақ президенттің мәлімдемесі мен америкалық баспасөзде тараған ақпаратқа қарағанда, Ақ үй өзіне айқын әрі шектеулі міндет қойып отыр. Жұма күні президент Трамп «Әуе соққысының мақсаты – жаппай қырып-жою қаруын пайдалану мен таратуға жол бермеу» деп мәлімдеді. Президент америкалықтарға арналған сөзінде соққы жасау туралы бұйрықты АҚШ-тың ұлттық қауіпсіздігі мүдделерін көздей отырып бергенін айтты. Ол жаппай қырып-жою қаруын пайдалануға жол бермейтінін Асадқа тікелей ескертті, өйткені Сирия армиясының химиялық қаруды пайдаланғанына қатысты ешқандай күмән жоқ.
Зымыран шабуылы мұқият мөлшерленіп жасалды. Бортында химиялық қару бар сириялық ұшақтар ұшып шыққан деген әуе базасы атқыланды. Ұшақтар, ұшақ тұрақтары, зениттік зымыран кешендері мен радарлар, оқ-дәрі қоймаларына соққы жасалды. Пентагонның түсіндіруінше, бейбіт тұрғындар, тіпті базада жұмыс істейтін қызметкерлер жапа шекпес үшін бүкіл мүмкіндік қарастырылған. Ол жақта әскери қызметшілері бар болғандықтан, шабуылға әзірлік жайлы Ресейге алдын ала ескертілген. Ресейліктер қызмет атқаратын территория соққыдан аман екені айтылады. Өзгеше айтқанда, енді жаппай қырып-жою қаруын қолдану шектен шығу болып саналады деген айқын белгіні Дамаскі мен Мәскеуге барынша ұқыпты етіп ұқтыру үшін барлық амал жасалған.
Шабуылдан кейін әуе базасынан түсірілген сурет.
The Chicago Tribune газетінің редакциялық мақаласында «Геосаяси тұрғыдан алғанда, бұл акция Владимир Путинге Сирияда тәуекелге баратын жалғыз президент емес екенін білдіретін белгі болды. Ендігі жағдай қалай өрбиді? Асад емеурінді түсініп, химиялық қаруды қолдануды тоқтата ма? Әлде Путиннің қолдауына сүйеніп, әскери-әуе күштерін бейбіт халықты бомбалауға тағы жібере ме? Трамп мемлекеттік департаменттің сөзбен наразылық білдірумен шектелуіне мүмкіндік беріп, зымырандарды пайдаланудан тартынып қалуына болушы еді. Бірақ ол олай істеген жоқ. Енді қарсыластарымыз бен одақтастарымыз қадамдарын жаңадан есептеуі тиіс» деп жазады.
Америкалық бақылаушылардың көбі бұл акцияны Дамаскіге де, Тегеранға да, Пхеньянға да жасалған ескерту деп біледі. Шабуыл ҚХР төрағасы Си Цзиньпин АҚШ-та ресми сапарда жүрген кезде жасалды. Трамп оны америкалық президенттің өз сөзінше, «сазайын тарттырғысы келетін» Солтүстік Кореяның ядролық бағдарламасын бейтараптандыруға көмектесуге көндіргісі келеді.
Америкалық әскери сарапшы әрі Вашингтондағы Гудзон институтының қызметкері Ричард Вайтцтың пікірінше, Сириядағы зымыран соққысы Трамп әкімшілігінің бұл елдегі жағдайға көбірек араласуға әзір дегенді білдіруі екіталай. Ол бұл - көбінесе символдық әрекет деп санайды.
– Қазіргі сәтте бұл акция Сирия армиясы химиялық қаруды қолданғаны үшін символдық жаза, яғни жалғыз-жарым эпизод сияқты болып көрінеді. Бірақ ол Ақ үйге қойылатын талапты күрт арттырады. Егер Асад химиялық қаруға тағы жүгінсе немесе АҚШ-пен қақтығыс деңгейін әлдебір амалмен ушықтырғысы келсе, мұндай акция тағы қайталануы мүмкін. Меніңше, бұған дейін Обаманы әлсіз басшы, ал Трампты Сирияда болып жатқан жағдай толғандырмайтын адам ретінде санап, ойына келгенін істеп келген көптеген тұлғалар енді олай емес екенін түсінуі тиіс. Сондықтан қақтығысты ушықтыру енді олар үшін жайсыз зардаптарға ұласуы мүмкін екенін ұғатын шығар деп ойлаймын. Тым болмағанда, олар енді химиялық қаруға жүгініп, бейбіт халыққа қарсы айуандықтардан тартынғаны жөн.
Шабуылдан кейін әуе базасынан түсірілген сурет.
– Яғни сіз Ақ үй Асадпен күресте Сирия оппозициясына көбірек көмектесуге ниетті деп ойламайсыз ғой?
– Қазіргі сәтте - жоқ. Меніңше, Дональд Трамп үшін Сирия назар аударуға тұратын маңызды мәселе емес. Ол Сирияда болып жатқан оқиғаларға қатысты алаңдайтынын ешқашан көрсеткен емес. Сондықтан меніңше, жұма күнгі соққы оның көзқарасы күрт өзгерді дегенді білдірмейді. Оны Сириядан гөрі Иран, Солтүстік Корея, Ресей немесе Қытай әлдеқайда көбірек ойландырады, - дейді Ричард Вайтц.
Пентагонның бұрынғы жоғары лауызымды қызметкері Дэниэл Гурэ Ақ үй шектеулі операцияға белгілі бір мақсатты көздеп барғанына қарамастан, ол АҚШ пен Сирия жанжалына қатысып жатқан негізгі тараптардың қарым-қатынасын өзгертті деп санайды.
– Америка көшбасшылық рөлін қайтарып алды. Бұл - анық. Меніңше, Владимир Путин да бұл эпизодтан өзіне тиісті қорытынды жасауы тиіс. Ресеймен жанжал туу қаупі жайлы комментарийлер баспасөзде онша көп жарияланбауы АҚШ-та ерекше көңіл-күй қалыптасқанын көрсетеді. Өзгеше айтқанда, егер Башар Асад тарапынан әлдебір жаңа арандатуларға жауап қайтаруды ұйғарса, бұл Трамптың әкімшілігі үшін қиын кедергі болмайды деп ойлаймын. Меніңше, қазір Ресейді үлкен проблема күтіп тұр. Егер Асад жаңа арандатуларға шынымен барса ше? Мысалы мен ол химиялық қаруды Мәскеудің келісімімен қолданды, ол Мәскеу оны толық бақылауында ұстап отыр дегенге үлкен күмәнім бар. Ал Асад - Ресей одақтасы, ол Сирияда Ресейдің әскери қызметшілері жүргеніне қарамастан жөнсіз қадамға барды делік. Кремль онда не істейді? – дейді ол.
– Айтпақшы, әуе шабуылдарынан мықты қорғанысты қамтамасыз етуі тиіс болған ресейлік зениттік зымыран кешендері жайлы неге ештеңе айтылмайды? Пентагонның мәлімдемесінде әуе шабуылына қарсы жүйелер мен радарларды көздеп соққы берілді деп анық айтылды ғой? Әлгі жүйелерді істен шығарып, жойып жіберді деуге бола ма?
Ең басты қорытынды - Трамп әкімшілігі ескерту жасады әрі бұл Асадтан өзгелерге де қатысты ескерту болды. Оның ішінде Иран да, Солтүстік Корея да, Путин де бар.
– Меніңше, америкалықтар түрлі тәсілдерді, оның ішінде электрондық тұншықтыру арқылы әлгі жүйелерді оп-оңай істен шығара алады. Олар - шектеулі диапазонда қолданылатын жүйелер. Бұл Еуропаның шығысы мен Ресейдің батысында тұрған біріктірілген жүйелер емес.
– Тұтастай алғанда, Дональд Трамптың Сириядағы әуе базасын зымыранмен атқылау жайлы шешімін қалай бағалар едіңіз?
– Мен мұны дұрыс шешім деп санаймын, өйткені ол жаңа әкімшіліктің сыртқы саясаттағы ұстанымын көрсетеді. Ол кей әрекеттерге төзбейтінін мәлімдеді. Енді ол дереу әрі батыл әрекет ететін болады. Келесі акция бұдан гөрі шапшаң әрі қатал болуы мүмкін. Ең басты қорытынды - Трамп әкімшілігі ескерту жасады әрі бұл Асадтан өзгелерге де қатысты ескерту болды. Оның ішінде Иран да, Солтүстік Корея да, Путин де бар. Путинге өзінің әрекеттеріне жауапкершілікпен қарауды, енді бұрынғыдай емін-еркін әрекет алмайтынын ұқтырды. Бұл оны көптен бері мазаламаған нәрсе.
Юрий Жигалкиннің мақаласы орыс тілінен аударылды.