2 наурызда Алжирде мыңдаған адам көшеге шығып, 82 жастағы президент Әбделазиз Бутефликаның алдағы сайлауға кандидатурасын ұсынбауын талап етті. Елде президент сайлауы 18 сәуірге белгіленген.

Полициямен қақтығыста 180-нен астам адам зардап шеккен. Бұл - 2011 жылғы Араб көктемінен кейінгі елде өткен ең ірі наразылық шарасы. Бұған дейін биліктің "Ұлттық азат ету фронты" партиясы президенттіктен үміткер ретінде Әбделазиз Бутефликаның кандидатурасын ұсынған. Бұл халықтың ашу-ызасын тудырған.

Әбделазиз Бутефлика Алжирді 1999 жылдан бері басқарып келеді. 2013 жылы оған қастандық жасалды. Содан бері ол қоларбамен қозғалады. Көп алдына сирек шығады. Швейцарияның ақпарат құралдары Бутефликаның Женевадағы емханада екенін жазды.

Instagram бізге жазылыңыз

Алматының Наурызбай аудандық соты Qaznews24 сатиралық паблигінің авторы Темірлан Еңсебекті "араздық қоздыру" бабы бойынша кінәлі деп тауып, оған бес жыл бас бостандығын шектеу жазасын кесті.

ЖУРНАЛИСТИКАМЕН АЙНАЛЫСУҒА ТЫЙЫМ

Бір күн ішінде куәлер сөйлеп, жарыссөз өтті, содан соң үкім де шығарылды. Сот Еңсебектің қоғамдық жұмыспен, соның ішінде журналистикамен айналысуына, митингіге қатысып, сұхбат беруіне тыйым салды. Бұған қоса сот Темірлан Еңсебектің телефоны мен ноутбугын тәркілеп, одан сот шығындарын қайтаруға үкім етті. Одан бөлек Еңсебек 20 айлық есептік көрсеткіш көлемінде (70 мың теңгедей) айыппұл төлеуі тиіс.

Прокурор сотталушының айыбы толық дәлелденді деді. Айыптау актісі бойынша Темірлан Еңсебек "адамзаттың бейбітшілігі мен қауіпсіздігіне қатер төндіретін ауыр қылмысты қасақана жасаған".

"Ашық процесс" болады деп жұртқа хабарланған сот процесінде Темірлан Еңсебектің ісін судья Бейнегүл Қайсина қарады.

Қылмыстық кодекстің "Араздық қоздыру" бабы бойынша айып тағылған Темірлан Еңсебек сот процесіне Алматының тергеу абақтысынан видеобайланыс арқылы қосылды.

Процесс басталған күні сотталушы өзін сот залына алып келуді сұраған. Бұған қоса адвокаты Жанар Балғабаева судьядан процеске сыртта кіре алмай қалған адамдарды да қатыстыруды өтінген. Бірақ судья екі өтінішті де қанағаттандырмады. Еңсебек үкімді онлайн режимде тыңдады.

Embed Бөлісіңіз

"Йоу, орыстар", қолдау мен айыптау. Темірлан Еңсебек ісінің мән-жайы

Embed Бөлісіңіз

The code has been copied to your clipboard.

---

width px height px

---

The URL has been copied to your clipboard

No media source currently available

0:00 0:14:50 0:00

Жүктеп алу

• 240p | 37,2MB
• 360p | 57,6MB
• 480p | 96,2MB
• 720p | 203,1MB
• 1080p | 293,6MB

БЕЙӘДЕП СӨЗДЕРДЕН ҚҰРАЛҒАН ӘН

Прокурор Дидар Қабаев оқыған айыптау актісінде Темірлан Еңсебек Qaznews24 паблигінің әкімшісі бола отырып, 2024 жылғы 21 қаңтарда өзі жүргізетін пабликте "орыс азаматтарының ар-намысын қорлайтын" трек жариялаған. Еңсебек "Йоу, орыстар" деген бейәдеп сөздерден тұратын әнді ресейлік тележүргізуші Тина Канделаки туралы постына қосқан. Былтыр жазда Алматыдағы рэп-фристайлда "Йоу, орыстар" әнін айтқан видео желіде тарап кеткеннен кейін Алматының әкімшілік соты әнді айтқан белсенді Мария Кочневаны 10 күнге қамаған еді.

Qaznews24 сатиралық паблигінің Instagram-да 70 мыңдай фоллоуері бар. Бұл парақша көбіне саяси тақырыпта шындыққа жанаспайтын әзіл пост шығарумен танылған.

Алматы қаласының полиция департаменті 21 қаңтарда оның үстінен іс қозғауға сатиралық жазбалары емес, автордың "бүтін бір этнос өкілін қорлайтын, ұлтаралық алауыздық қоздыратын белгілері бар материал жариялағаны" себеп болды деп мәлімдеді.

"Қазақстан – көпұлтты ел, сондықтан мұндайға жол берілмейді, Конституцияға сәйкес, ешкімді шығу тегі, ұлты, тілі, дінге көзқарасы я кез келген басқа жағдай бойынша кемсітуге болмайды. Мұндай іс-әрекеттер Қазақстанның негізгі қағидаттарының бірі саналатын этносаралық келісім мен халық бірлігіне нұқсан келтіреді". Полиция баспасөз қызметі осылай деген.

Еңсебек сотта өзіне тағылған айыпты мойындамайтынын айтқан. "Айыптау актісінде адамзатқа қарсы қылмыс жасағаным туралы жазылған. Мен Қазақстан билігі үшін ресейлік пропагандистер тұтас әлем және адамзат екенін білген жоқпын. Не істеп қойдым?", – деді Еңсебек сотта.

"САЯСИ АСТАРМЕН ҚУДАЛАУ"

Темірлан Енсебектің ісі бойынша сот процесі бірнеше рет кейінге шегерілді. Алғашында 14 ақпанға белгіленген еді, кейін 21 ақпанға ауыстырылды. Бірақ тағы да ысырылып, ақырында 27 ақпанда Алматының Алмалы аудандық сотында негізгі сот процесі басталған-ды. Прокурор айыпталушы Темірлан Енсебек Наурызбай ауданындағы үйінде "қылмыс жасалғандықтан" бұл істі Наурызбай аудандық сотына беру қажет деген уәж айтты. Судья прокурордың өтінішін қанағаттандырды.

Qaznews24 сатиралық паблигінің авторы Темірлан Еңсебекті полиция 17 қаңтарда Алматыда ұстады. 18 қаңтарда тергеу соты оны екі айға қамауға алу туралы шешім шығарды. Еңсебекке "ұлтаралық алауыздық қоздырды" деген айып тағылды.

Еңсебек қамауға алынғаннан кейін Қазақстанның бірнеше қаласында белсенділер мен журналистер оны қолдап жалғыз адам пикетін өткізді, көбін полиция ұстап әкетіп, айыппұл салды я әкімшілік қамауға алды. Еңсебекті қолдаушылар пикетке "Сатира қылмыс емес" деген жазу ұстап шыққан еді.

ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ

"Үнсіз қала алмадым". Темірлан Еңсебекті қолдап пикетке шыққандарды жазалау

International Partnership for Human Rights, Human Rights Watch, Amnesty International халықаралық құқық қорғау ұйымдары мен "Журналистерді қорғау комитеті", Article 19 ұйымы Қазақстан билігін Темірлан Еңсебекті босатуға үндеген. Сатиралық паблик авторының үстінен іс қозғалғанын тәуелсіз сарапшылар да сынға алған. Белсендінің жақтастары Темірлан саяси астармен қудалауға түсіп жатыр деп біледі.

Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев әлемдегі "сауда соғысы" ушығып, ахуал нашарласа, Ұлттық қордан қаржы алу мүмкіндігін қарастыратынын мәлімдеді. АҚШ президенті Дональд Трамптың әлем елдерінен келетін тауарларға тарифтерді 90 күнге шегеру туралы ұйғарымын құптаған ол "сауда соғысы" салдарынан "әлем экономикасы құлдырап", "қарулы қақтығысқа" ұласуы мүмкін деп ескертті. Бұл жөнінде Ақорданың телеграм-арнасы хабарлады.

– Біз президент Трамптың аталған қақтығысқа қатысы бар елдердің ұстанымдарын нақтылап, мүмкіндігінше келіссөз бастау үшін 90 күн мораторий жариялау туралы байыпты шешімін құптаймыз, – деді Тоқаев.

Бұған қоса Тоқаев әлемде болып жатқан тарифке қатысты талас-тартысты "сауда соғысы" деп бағалап, оны "күрделі ахуал" деп сипаттады және мұның соңы "қарулы қақтығысқа дейін ұласуы мүмкін" деп ескертті.

– Сарапшылар елдердің бір-біріне қарсы тарифтер енгізуі әлем экономикасының құлдырауына түрткі болып, халықаралық сауда-саттықтың бүкіл ережесін тас-талқан етуі, тіпті, оның соңы қарулы қақтығыстарға дейін ұласуы мүмкін деп ескертеді, – деді Қазақстан президенті.

Тоқаевтың айтуынша, "тарифтік қақтығыстар саясаты" кесірінен қор биржалары мен шикізат нарығы "бұрын-соңды болмаған мазасыз күйге түскен". Трамптың тариф енгізуді кейінге қалдыру шешімінен соң жағдай "біршама тұрақталған".

– Әңгіме кезекті рецессия жайында ғана емес, жаһандық экономиканың іргесін шайқап, халықаралық қатынастар жүйесіне ауыр зардабын тигізетін дағдарысқа бет алғанымызда болып отыр, – деді Қазақстан президенті.

Оның айтуынша, бұл қиындықтарға қарамастан "Қазақста жан-жақты жаңғыру жолынан ауытқымайды".

– Біз инфрақұрылым, көлік, өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, цифрландыру және басқа да бағыттар бойынша ірі жобаларымызды жүзеге асыра береміз. Жұмыс тоқтамайды. Сондай-ақ, әрине, мемлекетіміз әлеуметтік міндеттемелерін орындайды, – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Дегенмен ол "әлемдік дағдарыс күшейіп кеткен жағдайда" Қазақстан "Ұлттық қорының резерві мен алтын валюта қорының мүмкіндіктерін" қолдануы мүмкін екенін ескертті.

• Қазақстан қаржы министрлігінің биыл қаңтардағы мәліметі бойынша, Ұлттық қордың қазір 57 миллиард доллар валюталық активі бар. Былтыр қордан үкімет 5,6 триллион теңге (10 миллиард доллардай) алған. 2024 жылы қазанда парламент алдағы жылдары да Ұлттық қордан трансферттер жасауды көздейтін заң жобасын мақұлдаған. Ол қаржы бюджет дефицитінің орнын толтыруға жұмсалады. Жыл басындағы мәлімет бойынша Қазақстанның 44,2 миллиард доллар алтын-валюта резерві бар.
• 2 сәуірде АҚШ президенті Дональд Трамп әлемнің 185 елінен келетін импорттық тауарларға, арасында Қазақстан да бар, баж салығын енгізетінін мәлімдеген. Көбінің мөлшері 10 пайыздан көп. Қазақстаннан АҚШ-қа баратын тауарларға 27% баж салығы енгізу қарастырылған. Қазақстан үкіметі жаңа тариф АҚШ-қа экспортталатын тауарлардың едәуір бөлігіне әсер етпейді деп мәлімдеген. 10 сәуірде Трамп АҚШ-тың көп сауда әріптесіне енгізген импорттық баж салығын 90 күнге тоқтататынын хабарлады.

ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ

Қазақстанға қалай әсер етпек? Трамптың баж салығы: үкімет пен сарапшылар пікірі

Ресей сыртқы істер министрі Сергей Лавров Қазақстанға жұмыс сапары барысында орденмен марапатталды. 10 сәуірде Алматыдағы Вознесенский соборына барған кезде Лавров Астана және Қазақстан митрополиті Александрдың қолынан православие шіркеуінің «Бейбітшілік және келісім» орденін алды. Бұл жөнінде Ресей сыртқы істер министрлігі хабарлады.

Лавров Қазақстанға ТМД сыртқы істер министрлерінің отырысына қатысу үшін келген. Ол 11 сәуірде өтті.

Ресми жиын алдында Лавровпен Қазақстан сыртқы істер министрі Мұрат Нұртілеу келіссөз өткізген. Қазақстан сыртқы істер министрлігінің хабарлауынша, министрлер кездесу барысында "екіжақты стратегиялық серіктестік пен одақтастықты жан-жақты дамытуға өзара бейілділікті" атап өткен.

Одан кейін Алматыдағы Панфилов саябындағы Даңқ мемориалына барып, мәңгілік алауға гүл қойған.

"Жеңістің 80 жылдығын мерекелеуге арналған іс-шараларға барлығы да ерекше мән бергенін ерекше атап өткім келеді. 9 мамырда біз Достастық мемлекеттерінен келген достарымызды Мәскеуде бауырлас халықтарымыз бен бүкіл адамзат үшін ең маңызды есте қалатын күнге арналған іс-шараларда көруге қуаныштымыз. Ресей президенті Владимир Путин ТМД елдерінің барлық басшыларын Мәскеудегі парадқа және басқа да шараларға қатысуға шақырды. Барлығы Қызыл алаңда бізбен бірге болады деп үміттенеміз" деді Лавров.

Украинаға Ресей басқыншылығы жалғасып жатқан шақта Кремль Жеңіс күнін тойлауға ерекше мән беріп отыр. Биыл Ресей Жеңістің 80 жылдығын тойлауды ауқымды түрде атап өтуді жоспарлап отыр. Ресей билігі бұл күнді өзінің саяси мақсаттарын ілгерілету үшін пайдаланады, мысалы Украинаға қарсы басқыншылығын ақтау үшін де қолданады. Мәскеу "нацистерге қарсы тұрып" жатқанын мәлімдеген.

2022 жылы Ресей Украинаға басып кіргеннен кейін Мәскеудегі парадқа бірде-бір шетел басшысы келген жоқ. Ал 2023-2024 жылдары постсоветтік республика басшылары, арасында Орталық Азия басшылары да бар, 9 мамырға Ресейге барған. Бұған дейін Қазақстан президентінің әкімшілігі Қасым-Жомарт Тоқаев биыл Мәскеудегі парадқа баратынын айтқан.

2019 жылдан бері Жеңіс шеруін өткізбеген Қазақстан — пандемия кезінде карантиндік шектеулерді алға тартса, кейін ақша үнемдеу қажеттігін айтқан.

ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ

"Ресейдің осал екенін түсінді". Орталық Азия елдері интеграция процесін бастай ала ма?

Швецияда орналасқан Civil Rights Defenders ұйымы, Адам құқықтары жөніндегі халықаралық әріптестік (IPHR), Араминта, Freedom Now, норвегиялық Хельсинки комитеті, People in Need, Адам құқықтарының халықаралық федерациясы (FIDH) және Дүниежүзілік азаптауға қарсы комитет (OMCT) 10 сәуірде мәлімдеме жариялап, Орталық Азия елдерінің басшыларын 4 сәуірде Самарқандағы саммитте адам құқығын қорғау бойынша берген уәделерін орындауға шақырды. Орталық Азия елдерінің басшылары қол қойған ортақ мәлімдемеде өзге жайттардан бөлек, олардың сөз бостандығын қорғау, азаматтық қоғам мен тәуелсіз БАҚ-қа жағдай жасау, әйелдер мен балалардың құқығын қорғау міндетін алатыны жазылған.

Құқық қорғау ұйымдары бейсенбі күнгі мәлімдемесінде Орталық Азия басшыларын, оның ішінде Қазақстан билігін де негізсіз сотталған барлық журналист мен блогерді, адвокат мен құқық қорғаушыларды, азаматтық белсенділер мен сыншыларды түрмеден босатуға шықырып, адам құқығы бойынша алған міндеттемелерге қайшы келетін заңнама баптарын алып тастауға үндеді.

Мәлімдеме авторлары президент Қасым-Жомарт Тоқаевты атап айтқанда "саяси тұтқындар" белсенді, журналист Әйгерім Тілеужанова, оппозиция жетекшісі Марат Жыланбаев, блоггер-сатирик Темірлан Еңсебек, еңбек құқығын қорғаушы белсенді Ержан Елшібаевты босатуға үндеген және саяси себеппен қамауда отырған өзге азаматтарды да қамаудан шығаруға шақырған.

"Бұл тұлғалар өздерінің азаматтық және саяси құқықтарын жүзеге асырғаны үшін қудаланды деп санаймыз және билік оларға тағылған айыптарды растайтын сенімді дәлелдер келтірген жоқ деп есептейміз. Қазақстан билігі "экстремистік әрекетке қатысу", "алауыздықты тудыру" және "жалған ақпарат тарату" үшін жазалауды қарастыратын Қылмыстық кодекстің бұлыңғыр жазылған нормаларын қайта қарауы керек. Бұл баптар билік сыншыларын қудалау үшін жиі пайдаланылады және олардың арасында жоғарыда аталған тұлғалар да бар.

Мәлімдеме авторлары сонымен бірге Қазақстан билігін "шетел агенті туралы" заң жобасын қабылдамауға, ЛГБТ өкілдеріне жария түрде тиісе бермеуге үндеді. Шетелден грант алып істеп жатқан үкіметтік емес ұйымдарды да қудалауды доғаруға шақырды.

Құқық қорғау ұйымдарының мәлімдемесінде 4 сәуірде Самарқанда қабылданған құжаттың 16-тармағынан да үзінді келтіріледі.

"ЕО және Орталық Азия басшылары заң үстемдігін, адам құқықтары мен негізгі бостандықтарды ілгерілету және қорғау ортақ құндылық болып табылатынын растады. Пікір айту мен бірігу еркіндігін қамтамасыз ету, азаматтық қоғам мен тәуелсіз БАҚ үшін қолайлы орта жасау, құқық қорғаушыларды қорғау, сонымен бірге әйел мен бала құқығын, еңбек құқығын сақтау ЕО және Орталық Азия қарым-қатынасының негізі болып қалады" деп жазылған құжатта.

Қазақстан елдегі адам құқығы ахуалына қатысты жиі сыналады. Биыл қаңтарда Біріккен Ұлттар Ұйымының Адам құқықтары кеңесінде Қазақстандағы адам құқықтарының ахуалы талқыға түскен еді. БҰҰ-ға мүше елдер Қазақстанды сөз бостандығын қолдап, БАҚ, блогер, журналистердің құқығын қорғауға кепілдік беруге шақырған. Бұған қоса, Қазақстанды Қаңтар оқиғасы кезіндегі азаптау, өзге де дөрекі қарым-қатынас түрлерін зерттеуге және кінәлілерді жауапқа тартуға үндеген. Ал әмбебап периодикалық шолу кезінде кезек-кезек сөйлеген әр ел өкілдері Қазақстанда өлім жазасы жойылғанын, тұрмыстық зорлық-зомбылыққа жаза қатайтылғанын, Конституциялық сот құрылғанын оң бағалаған. Ал елдегі Қаңтар оқиғасын тергеу, қамауға алынғандарды азаптау, азаматтардың саяси көзқарасын еркін білдіру мәселелеріне қатысты ішінара сын айтқан.

Қазақстан билігі елде саяси қудалау барын мойындамайды және саяси тұтқын жоғын да айтады.

3-4 сәуірде Самарқанда өткен ЕО-Орталық Азия саммитіне Еурокомиссия төрайымы Урсула фон дер Ляйен мен Еуропа кеңесінің басшысы Антониу Кошта, Орталық Азия басшылары: Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев, Өзбекстан президенті Шавкат Мирзияев, Қырғызстан басшысы Садыр Жапаров, Тәжікстан президенті Эмомали Рахмон, Түркіменстан президенті Сердар Бердімұхамедов қатысқан.

Бұл – "Еуропа+Орталық Азия" форматында өткен алғашқы саммит. Бұған дейін мұндай форматтағы саммит АҚШ, Қытай, Ресеймен болған.

Кейінгі екі айда Қазақстанда "шетел агенті" туралы заң қабылдау мәселесі жиі айтыла бастады. Ақпанда мәжіліс депутаты Ирина Смирнова мұндай заң "сыртқы ықпалды шектеуге қажет" деген.

Дегенмен әділет министрлігі Азаттыққа жіберген жазбаша жауабында парламент тарапынан мұндай заң жобасын әзірлеу ұсынысы түспегенін жазған.

“Әділет министрлігіне парламент тарапынан “Шетел агенті” туралы заң жобасын әзірлеу туралы ұсыныс түспегенін және үкіметтің заң жобалау жұмыстарының 2025 жылға арналған жоспарында да ондай заң әзірлеу көзделмегенін атап өтеміз” деп жазылған жауапта.

Ведомство жауапта десе де, заң шығару бастама құқығы президент, парламент депутаттары, үкімет пен мәжілісте бар екенін атап өткен.

Бұған дейін сарапшылар Қазақстан Ресейдегідей заң қабылдаса, үкіметтік емес ұйымдардың жұмыс аясы тарылуы мүмкін деген қауіп айтқан.

Ресейлік "шетел агенті туралы" заңға ұқсас құжатты былтыр Қырғызстан мен Грузия да қабылдаған. Осымен аттас заңдарды кейінгі жылдары Еуропа елдері де қабылдауды қолға алған.

Ал АҚШ-та мұндай заң 1938 жылдан бері бар. Атауы мен мақсаты ұқсас болғанымен, әр елдегі саяси ахуалға қарай заңның қолданылу механизмі әртүрлі. Сөз еркіндігін шектеп, азаматтық қоғамды қуғындауға ілік болған Ресейдегі "шетел агенті" туралы заңның сынға алынатыны да сондықтан.

Наурыз айының басында Vласть интернет журналы Ақордадағы дереккөзіне сүйеніп, президенттің мұндай заң жобасын ұсынуға ықыласы жоқ деп жазды . Смирнованың бастамасы парламент мәжілісінде де қызу қолдау таба қойған жоқ. Әділет министрлігі де Vласть сауалына 2025 жылдың жоспарында ондай заң жобасы қарастырылмаған деп жауап қатқан.

Қазақстанның қаржы министрлігі 2023 жылдан бері шетелден қаржы алғандарды арнайы реестрге енгізіп келеді. Биыл 18 наурызда жаңарған тізімге "Internews Network", "PaperLab", Қазақстандағы адам құқықтары және заңдылық сақтау жөніндегі бюро, "MediaNet" халықаралық журналистика орталығы, "Әділ сөз" сөз еркіндігін қорғау қоры және Reuters агенттігінің Қазақстандағы өкілдігі кірді. Бірақ тізімде Азаттық радиосы жоқ. Қазір ол реестрде 379 жеке және заңды тұлға бар.

ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ

Қысым құралы ма, ашықтық па? Қазақстан да "шетел агенті" заңын жазбақ

Ақмола облыстық соты Атбасар түрмесінде ондаған тұтқынды ұрып-соғып, азаптады деп айыпталған 12 қызметкерді ақтау туралы үкімнің күшін жойды. Бұл жөнінде құқық қорғаушы Бақытжан Төреғожина хабарлады.

"Азаптау бойынша ақтау үкімінің күші жойылды. Бірінші инстанцияға қайта жіберді. Тимур және өзге жәбірленушілерге жаңа сот талқылауында күш пен төзім тілейміз. Бұл психологиялық жағынан өте ауыр” деп жазды ол.

Ақмола облыстық сотының баспасөз қызметі Атбасар ауданы қылмыстық атқару жүйесі департаментінің 12 қызметкеріне қатысты сот үкімі жойылғанын растады.

Сот өкілдерінің айтуынша, қылмыстық атқару жүйесі департаментінің қызметкерлері тұтқындарды азаптады деп айыпталған, алайда сот алқасы "қылмыс құрамы болмағандықтан" оларды ақтаған.

"Сот алқасы қатысқан отырыста талқыланбауы тиіс болған сұрақтар қаралды. Бұл олардың жәбірленушілер туралы қате байлам жасауына әсет етуі мүмкін. Оның үстіне бірқатар жәбірленушілерге сотта сөз сөйлеуге мүмкіндік жасалмады" деді облыстық сот өкілдері.

12 қызметкерге "Азаптау" бабы бойынша айып тағылған. Биыл ақпанда бірінші инстанциядағы сот түрме қызметкерлерін ақтаған. Құқық қорғаушылар мен белсенділер бұған наразы болған.

Жәбірленушілердің арасында "ұлтаралық араздық қоздырған" деген айыппен үш жылға сотталған азаматтық белсенді Тимур Дәнебаев та бар. Былтыр күзде Дәнебаев сотта куәлік беріп, түрме қызметкерлері оны қатты ұрып-соққаны соншалық, есінен танып қалғанын айтқан. Дәнебаевтың сөзінше, оны әжетханадағы еденді жууға мәжбүрлеген, бас тартқаннан кейін қатты соққыға жыққан. Оның айтуынша, оны әжетхананы жууға мәжбүрлеп, басын унитазға тыққан.

• 2023 жылғы қыркүйекте әлеуметтік желіде Атбасар қаласындағы колонияда отырған Тимур Дәнебаев пен басқа да сотталған адамдардың соққыға жығылғаны көрінетін видео тараған. Бұл оқиғаға байланысты түрменің 12 қызметкеріне айып тағылып, сот процесі 2024 жылғы шілдеде басталған.
• Айыпталушылар түрменің ішкі ережесіне сай, тәртіп сақтап, қарсылық көрсеткендерге арнайы құралдар қолдануға мәжбүр болғанын, заң бұзбағанын айтып, өздерін ақтауды сұраған.
• Тимур Дәнебаев әлеуметтік желіде 2022 жылғы Қаңтар оқиғасы кезінде Ұжымдық қауіпсіздік шарты ұйымы (ҰҚШҰ) әскерін Қазақстанға шақырғаны үшін билікті сынаған. Президент Қасым-Жомарт Тоқаевты "Алматыға 20 мың бандит шабуылдады" деген сөзі үшін сотқа бермек болған. Кейін оған әлеуметтік желіде "ұлт араздығын қоздырды" деген айып тағылды. Бұған Өскемен қаласы тұрғынының арызы себеп болған. Сот Дәнебаев Ресейдің Украинамен соғысы тақырыбын сөз еткенде ұлт араздығын қоздыратын сөз айтқан деген ұйғарым жасады. 2023 жылы сот оны үш жылға соттаған. Құқық қорғау ұйымдары саяси сипаты болғандықтан, Қылмыстық кодекстен 174-бапты ("Ұлт араздығын қоздыру") алып тастауды талап етіп келеді. Халықаралық Open Dialog қорының мәлімдеуінше, "көп фактіге сәйкес, қылмыстық істі тергеу мен сот біржақты және айыптау сарынында өткен". Дәнебаев өзіне тағылған айыпты жоққа шығарып, апелляциялық шағым түсіргенімен, үкім күшінде қалған.

Нью-Йоркте тікұшақ Гудзон өзеніне құлап, алты адам қаза болды деп хабарлады қала билігі. Апат себебі әзірге белгісіз. Associated Press-тің жазуынша, тікұшақ бас жағымен құлаған.

Қаза болғандардың үшеуі – бала. Тікұшақ бортында ұшқыштан бөлек, Испаниядан барған туристер отбасы болған.

Қалалық өрт қызметінің айтуынша, тікұшақ апаты жөнінде мәлімет күндізгі сағат 4-те түскен. Куәгерлердің бірінің сөзінше, тікұшақ әуеде тұрып теңселе бастаған.

Азаматтық авиация федералдық басқармасы Bell 206 тікұшағы құлағанын айтты. Бұл коммерциялық авиацияда жиі қолданылатын модель деп айтылады.

10 сәуірде Астанада Freedom Finance-тың "арам пиғылды қызметкерлерінен зардап шектік" деген азаматтар баспасөз жиынын өткізіп, жылдар бойы жинаған қаржыларын компанияның брокерлеріне сеніп тапсырып, ақырында алданып қалғандарын мәлімдеді.

Сондай азаматтардың бірі Жанна Қапарованың сөзінше, анасы Қарлығаш Қапарова 2019 жылдан бері 50 жыл бойы ауыр еңбекпен тапқан қаражатын компанияның қызметкеріне сеніп тапсырған, ақыр соңында қызметкер өзін тақыр жерге отырғызып кеткенін білген.

"Менің анам 50 жыл бойы патологоанатом-дәрігер болып жүріп, ауыр еңбекпен тауып, жинаған барлық ақшасын инвестицияға салған. Біз қызметкерге сенген жоқпыз, бірінші кезекте компанияға, Тимур Турловқа сенген едік. Біз қызметкердің үйіне барып, ақшаны берген жоқпыз. Біз ақшаны компанияның өзіне жібердік. Кейінірек анам ақшасын ала алмай қалған кезде, біз сияқты зардап шегушілер бар екенін білдік" деді Жанна Қапарова.

Баспасөз жиынында осындай алаяқтық әрекеттердің салдарынан шамамен 30 адам кемінде 2,5 млрд теңге шығынға батқаны айтылды.

Өзін компаниядан зардап шеккен азаматтардың бірі ретінде таныстырған Петропавл тұрғыны 84 жастағы зейнеткер Аида Лукиянова өмір бойы жиған-тергенінен айырылып, қазір еден жуып жүргенін айтты.

"Брокер Световойды (қазір тергеу жүріп жатыр - ред.) 15 жылдан бері БТА банкте істеп жүрген кезінен білемін. Ол менің менеджерім болды. Кейін ол Петропавлдағы Freedom Broker Service директоры болды. Бізде шынымен де сенім болды және бір-бірімізге жақын да тұрдық. Оның сөзінше, алты жыл бойы ол маған ақша тауып беріп жүрген екен. Мен оның кеңсесіне бардым, ол маған монитордан кірісімді көрсетті, акцияларым өсіп жатқанын айтты. 6 жыл бойы бірде-бір рет процентін болмаса негізгі соманы алып көрмеппін. Менде екі дәптер бар. Біріне долларлық акцияларды, екіншісіне теңгелік акцияларды жазып отырамын. Бірақ мен уәде етілген процентті де, ақшаны да көрген жоқпын. Бұған қоса, Световой мені және ұлымды оған ажырасқаннан кейінгі ауыр қаржылық жағдайына байланысты көмектесуге көндірді. Біз 6,5 млн теңге несиені рәсімдеп, оған бердік. Сол ақшаны да көрген жоқпыз. Қазір жинақсыз қалғанымызды айтпағанда сол несиені өтеуге мәжбүр болып отырмыз" деді жиын кезінде кемсеңдеп, көзіне жас алған Аида Лукьянова.

Жиын кезінде тағы бірнеше адам өздерінің бастан кешкендерін баяндады. Олар бұған дейін "жекелеген қызметкерлердің жағдайынан хабардар болмағанын" айтқан Freedom Finance иесі Freedom Holding корпорациясының басшысы Тимур Турловтың сөзіне күмәнмен қарайтынын жеткізді.

Олар құзырлы органдарды осы мәселелерге назар аударып, ақшаларын қайтарып беруге көмектесулерін сұрады. Президент Қасым-Жомарт Тоқаевқа қайырылып, қазір істі болып жатқан Freedom Finance-тің бұрынғы қызметкерлерінің ісін бақылауға алуды өтінді.

Бұған дейін ақпарат құралдарында "Freedom Finance қызметкерлерінің алаяқтық әрекеттері туралы" ақпарат шыққан. 3 сәуірде ҚазТАГ агенттігі жәбірленушілердің өкілінің мәлімдемесін жариялаған еді. Екі күннен кейін Freedom Finance мәлімдеме жасап, ақпарат құралдарында жарияланған мәлімет манипуляция екенін және шындыққа жанаспайтынын айтқан. Олар ресми хабарламада мұндай хабарламаларды "ұйымдастырылған ақпараттық шабуыл" деп бағалаған еді.

"Бірқатар интернет-басылымдардың материалдарында жалған және расталмаған ақпарат; эмоционалдық айыптаулар; бұрмаланған фактілер, олардың байланысы мен реттілігі; шын мәнінде зардап шекпеген адамдардың сөздері бар. Негізінде мұндай науқан – компанияның заңсыз «соттан тыс келісімге» қатысудан бас тартуына жауап ретінде жасалған PR-шабуыл. Компания басылымдардың біріне мақалаларды алып тастауды, теріске шығаруды және жалған ақпарат таратуды тоқтатуды талап етіп, сотқа дейінгі талап-арыз жолдады" деп жазылған компания хабарламасында.

Forbes тізіміндегі ең жас қазақстандық (37 жаста) Турлов Freedom Holding компаниясын басқарады. Мәскеуде туып-өскен және Қазақстанда тұратын Турлов 2022 жылы Қазақстан азаматтығын алған. Freedom Holding компаниясының негізін салушы әрі мажоритар акционері. 2022 жылы Ресей әскері Украинаға басып кіргеннен кейін Турлов өз компаниясы Ресей нарығынан кететінін мәлімдеген. Оның холдингі Қазақстанда "Фридом Банк" пен сақтандыру компанияларын бақылайтын "Фридом Финанс" акционерлік қоғамы арқылы жұмыс істейді.

Астанада полиция журналист Лұқпан Ахмедияровты ұстады. Ол бұл жөнінде Instagram-дағы парақшасында хабарлады. Ол өзін "қазақстандықтардың соғысқа қатысып жатқаны туралы" жазбасына байланысты ұстаған болуы мүмкін деп болжайды.

"Біз түсірілімде болғанбыз, қазір мені ұстады. Полицейлер келіп, көлікке күштеп отырғызды, шақыру, ештеңе берген жоқ" деді Ахмедияров.

Оның сөзінше, полиция оған қандай да бір қылмыстық іс барын айтқан.

Астана полициясы әзірге журналистің ұсталуына қатысты түсініктеме бермеді.

Журналист Динара Егеубаеваның айтуынша, Лұқпан Ахмедияровқа "көрінеу жалған ақпарат тарату" (274-бап, 3-бөлік) бабы бойынша айып тағылған. Журналист қорғануға құқығы бар куәгер статусына ие болған. Егеубаева іске журналистің Ресейге нәпақа табуға кетіп, төлқұжатсыз қалған 20 қазақстандық жөнінде жазбасы түрткі болғанға ұқсайды деп болжайды.

"Лұқпанға шыққан сол азаматтардың туыстары бұл ақпараттың шын екенін растаса дұрыс болар еді. Бірақ оларды "өңдеген" сияқты" деп жазды журналист.

Қазақстан бас прокуратурасы мәжілістің бұрынғы спикері Нұрлан Нығматулиннің жақын туыстарына қатысты қылмыстық істердің барысы туралы хабарлады.

“Нұрлан [Нығматулиннің] ұлы мен Ерлан Зайруллаұлына қатысты арыз түскен, қазіргі кезде қаралып жатыр. Қандай да бір нәрсе айту әзірге ерте. Арғын Нығматулинге қатысты – иә, істі бас прокуратура бюджет қаржысын жымқыру фактісі бойынша қарап жатыр. Осыған дейін Қарағанды облысының хоккей клубына бөлінген қаражат деп айттым. Оған халықаралық іздеу жарияланған. Оның жүрген жерін анықтағаннан кейін оны экстрадициялау мәселесі қаралады” деді бас прокурордың орынбасары Ғалымжан Қойгелдиев 10 сәуірде журналистерге.

Жуырда ақпарат құралдары мәжілістің экс-спикері Нұрлан Нығматулиннің ұлы Нұржан Нұрлановқа қарсы қылмыстық іс қозғалуы мүмкін екенін жазған еді. Оның алдында кәсіпкер Қанат Амиркин Нұржан Нұрлановты өзінен "Алатаудорстрой" компаниясын тартып алып, ақша бопсалады деп айыптаған. Кәсіпкердің өзі 1 сәуірде ҚазТАГ агентігіне тергеу жүріп жатқанын растаған.

Мәжілістің экс-спикерінің ұлы Нұржан Нұрланов Қаңтар оқиғасына дейін 2019 жылдың ақпан айынан бері "ҚазМұнайГаз-Аэро" компаниясының бас директоры болған. Ол бұл қызметтен 2022 жылы мамырда кетті. 2014 жылдың ортасында нарықта пайда болған "Қазмұнайгаз-Аэро" үкімет қаулысымен қарулы күштер мен ҰҚК шекара қызметіне, ұлттық гвардияға, төтенше жағдай министрлігіне бензин, дизель, мазут, авиация отынын тасымалдайтын бірыңғай оператор ретінде бекітілген еді.

"ҚазМұнайГаз-Аэроға" дейін Нұрланов 2018 жылдың қаңтарынан бері "Бәйтерек" ұлттық холдингі басқармасының мүшесі болды. Ол бұдан да басқа лауазымды орындарда отырған.

Нұржан Нұрлановтың өзі бұған дейін өзіне қатысты шыққан ақпараттарға қатысты ешқандай мәлімдеме жасаған жоқ. Оның қазір қайда екені белгісіз. Жуырда оппозициялық "Бәсе" арнасы оның Қазақстан азаматтығынан бас тартып, Дубайда тұрып жатқанын жазған.

Наурыздың басында мәжілістің бұрынғы спикері Нұрлан Нығматулиннің ағасы Арғын Нығматулинге халықаралық іздеу жарияланғанын Қазақстан бас прокуратурасы растаған.

69 жастағы Арғын Нығматулин 10 жылдай Қарағанды және Шығыс Қазақстан облыстарындағы "Жылжымайтын мүлік орталығын", ал 2006-2018 жылдар аралығында Қарағандыдағы "Сарыарқа" хоккей клубын басқарған. Былтыр клуб мемлекет балансына қайтарылған. Сол уақытта прокуратура оның жекеге өту заңдылығын тексеріп жатқанын хабарлаған. Арғын Нығматулин Қарағанды облыстық мәслихатының депутаты болған.

Арғын – ағайынды Нығматулиндердің үлкені. Бауыры Нұрлан Нығматулин 8 жыл Қазақстан парламентінің төменгі палатасы – мәжіліс төрағасы болды. Ол 2022 жылғы Қаңтар оқиғасынан кейін өкілетін тоқтатқан.

Қазіргі кезде 1077 қазақстандық өзге елдерде түрмелерде отыр, басым бөлігі - Ресейде. Бейсенбі күні сенаттың пленарлық отырысында бас прокурордың орынбасары Ғалымжан Қойгелдиев осылай деп мәлімдеді. Оның сөзінше, 77 адам жазаны өз елінде өтеу туралы өтініш берген.

"Өкінішке қарай қазір 1077 қазақстандық өз жазаларын шетелде өтеп жатыр. (Жазаны өз елінде өтеу туралы) осы келісімшартта көзделгендей, жазасын өтеп жатқан біздің азаматтардың өзінің келісімі қажет. Қазіргі кезде бізде 77 осындай өтініш-хат бар. Біз сол өтініштерді қарастырып жатырмыз" деді депутаттардың сұрақтарына жауап берген бас прокурордың орынбасары.

Қаңтар айында Қойгелдиев өз кезегінде Қазақстанда 900 шетел азаматы жазасын өтеп жатқанын айтқан еді.

Ақпаратқа қарағанда, сенат қабылдаған "Қазақстан Республикасы мен Кипр Республикасы арасындағы тұтқындарды беру туралы келісімді ратификациялау туралы» заң тұтқынды тапсыру мәселелерін және одан бас тарту негіздерін реттейді. Заң бойынша, тұтқынды өз еліндегі түрмеге ауыстыру үшін оның келісімі керек және онда сол елдің азаматтығы болуы керек. Егер бөтен елге келтірген шығыны болса, ол өтелуі керек. Егер шешімді шығарушы тарап тұтқынды тапсыру оның егемендiгiне, қауiпсiздiгiне немесе қоғамдық тәртiпке нұқсан келтiруi мүмкiн деп есептесе немесе сотталған адам үкiм бойынша келтiрiлген залалды өтемеген болса, не үкiм шығарушы елде сотталған адамға қатысты тергеу аяқталмаған болса, тұтқын берілмеуі мүмкін.

Бұған дейін Азаттық Ирак астанасы Бағдаттағы "Русафа" түрмесінде 2017 жылдан бері қамауда отырған қазақстандық алты әйел туралы жазған еді. Әйелдердің сөзінше, не тергеу болмаған, не үшін сотталғандарын да білмейді. Білместікпен адасқанын айтып, өткен ісіне өкінген жас әйелдер Қазақстан билігінен көмек күтетінін айтқан. Азаттық "Алты әйелдің тағдырына Қазақстан араласа ала ма, оларды елге әкелу мүмкін бе?" деп Қазақстан сыртқы істер министрлігі мен Ұлттық қауіпсіздік комитетіне сауал жолдаған еді. ҰҚК сыртқы істер министрлігіне сілтесе, министрлік "Иракта сотталған Қазақстан азаматтарының жағдайы тұрақты бақылауда екенін" мәлімдеген.

ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ

Ирак түрмесіндегі қазақстандық алты әйелдің өкініші мен үміті

Президент Трамп Қытайдан басқа АҚШ-тың көптеген сауда әріптестеріне импорттық тарифтерді уақытша тоқтатты.

Бейсенбі күні АҚШ президенті Дональд Трамп АҚШ-тың көптеген сауда әріптестеріне енгізген импорттық баж салығын 90 күнге тоқтататынын хабарлады. Ал Қытайдан келетін тауарларға салынатын баж салығы керісінше 104-тен 125 пайызға дейін көтерілді.

Бірнеше күн бұрын президент Трамп пен оның экономика жөніндегі кеңесшілері импорттық баж салығы ұзақ уақытқа енгізілетінін және ол Дональд Трамптың экономикалық саясатының маңызды құралы екенін айтқан.

Тарифтердің уақытша тоқтатылатыны туралы хабардан кейін Нью-Йорк қор биржасында акциялардың бағасы шарықтады. S&P қор индексі бір күнде 9 пайызға артып, осылайша 2008 жылғы қаржы дағдарысынан бергі ең үздік көрсеткішті көрсетті. Dow Jones индексі күн соңында 7,8% артты.

Тариф енгізілетіні жайлы хабар тарағалы бері акциялары арзандап келе жатқан Уолл-стриттегі акциялардың құны өткен аптада - Ақ үй тарифтерді ресми бекіткеннен кейін құлдилаған еді. Бес күн ішінде негізгі биржа индекстері 10 пайызға арзандады. Кейбір жетекші қаржылық сарапшылар АҚШ-тың биылғы жылғы оң экономикалық көрсеткіштерін теріске айналдырып, рецессия ықтималдығы жөнінде ескерткен болатын.

Президент Трамптың экономика жөніндегі кеңесшілері бұл қадам АҚШ-тың көптеген сауда әріптестерімен баж салығын төмендету бойынша келіссөзде көмектесуі мүмкін деп санайды.

Ал Қытайдан келетін тауарларға жаңа импорттық баж салығы сол күйінде қалмақ. Президент Трамп Қытай төрағасы Си Цзиньпиннен қоңырау күтетінін және онымен келіссөз жүргізуге дайын екенін мәлімдеді.

Украинаның арнайы қызметінде Ресей әскері қатарында Қытайдың кемінде 155 азаматы соғысып жүргені жөнінде мәлімет бар. Украина президенті Владимир Зеленский осылай деп мәлімдеді.

Оның сөзінше, Ресей билігі әлеуметтік желі арқылы келісімге қол қоюға шақыратын жарнама роликтерін таратып жатыр.

"Оларды қалай тартып жатқаны белгілі. Сондай схемалардың бірі – әлеуметтік желілер, атап айтқанда TikTok және өзге де қытайлық әлеуметтік желілер. Ресейліктер сол жақта жарнама роликтерін таратып жатыр. Ресми Пекин мұны біледі" деді Зеленский.

"Луганск" жедел-тактикалық тобының қоғаммен байланыс бөліміне сүйенген "Украинская правда" басылымы бұған дейін Донецк облысында тұтқынға түскен Қытай азаматтарының бірінің берген жауабы туралы жазған. Әскерилердің сөзінше, ол Ресей азаматтығын алу үшін соғысқа барғанын айтқан, ал дайындықтан Украинаның оккупацияланған Луганск облысында өткен. Ер адам Ресей әскеріне қосылу үшін Қытайдағы делдалға 300 мың рубль төлеген.

• 8 сәуірде Зеленский Донецк облысында Ресей жағында соғысып жүрген екі Қытай азаматы тұтқынға түскенін хабарлаған. Ол сыртқы істер министрі Андрей Сибигаға Пекинге дереу хабарласып, Қытайдың реакциясын білуді тапсырған. Украина сыртқы істер министрлігі Қытай істері жөніндегі сенімді уәкілді шақырып, түсініктеме сұраған.
• Бір күн бұрын Қытай сыртқы істер министрлігінің ресми өкілі Қытай өз азаматтары Украинаға соғысқа жібермегенін мәлімдеді.

9 сәуірде мәжіліс жаңа салық кодексі жобасын бірінші оқылымда мақұлдады. 76 депутат құжатты қолдады, жеті депутат қарсы болды. Тоғыз адам қалыс қалды, бір депутат дауыс берген жоқ.

Жаңа кодексте қосымша құн салығы көлемін 16%-ға дейін арттыру, оның межесін 40 млн теңге көлемінде бекіту қарастырылған. Депутаттар бұл өзгерістерді мақұлдады.

“Біріншіден, қосымша құн салығы 16 процент болады. Екіншіден, қосымша құн салығының шегі 40 млн теңге мөлшерінде белгіленеді. 40 млн теңге деген ортақ байлам болды. Үкімет пен депутаттардың конструктивті ұстанымының арқасында осындай ымыраға қол жеткіздік. Бірақ мұндай шек болғанда 160 мың салық төлеушіден айырылатынымызды айтқым келеді. Сондай шамамен 400 млрд теңгедей қосымша бюджет түсімінен қағыламыз. Біздің бизнесмендер үкімет те, парламент те осындай ымыраға баруға дайын екенін түсінсін деп айтып тұрмын" деді ұлттық экономика министрі Серік Жұманғарин.

Ресми ақпаратқа қарағанда, жаңа жобада 1,3 трлн теңгеден асатын 128 салық жеңілдігін алып тастау ұсынылып отыр. Салық саны мен өзге де міндетті төлемдерді қысқарту қарастырылған. Медицина саласында қосымша құн салығы тек ақылы қызметтерге салыну ұсынылып отыр. Әлеуметтік маңызы бар азық-түлік, кітап басып шығару, археология – қосымша құн салығын төлеуден босатылуы мүмкін. Жоба қабылданса, әлеуметтік саладағы корпоративтік табыс салығы – 2026 жылдан бастап 5%, ал 2027 жылдан бастап 10% болмақ. Корпоративтік табыс салығы банк секторы және ойын бизнесі үшін 25% болуы мүмкін.

Бұған қоса, "байлық салығы да" салынбақ. Жылжымайтын мүлік құны 450 млн теңгеден асқан мүлікке салық көлемін арттыру ұсынылып отыр.

"Құны 75 миллион теңгеден асатын автокөліктерге, сондай-ақ қымбат теңіз кемелері мен әуе кемелеріне акциз енгізу жоспарланып отыр" деді Серік Жұманғарин.

Екінші оқылымда тағы да өзгерістер ұсынылуы мүмкін деп айтылады.

Қазіргі қолданыстағы заң бойынша, жылдық тауар айналымы 73 млн 840 мың теңгеден асатын кәсіпкерлер ғана қосылған құн салығын төлеуге міндетті. Бұған дейін үкімет салықтың бұл түрін жылдық тауар айналымы 15 млн теңгеден басталатын кәсіпкерлерге енгізуді ұсынған.

Жұрт әлеуметтік желіде үкіметтің бастамасын сынға алған. Сарапшылар салық ауыртпалығы қатардағы тұтынушыға түседі деді.

Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев 7 ақпанда елдегі бизнес өкілдерімен кездесуде үкімет ұсынған ҚҚС мөлшері тым жоғары деп, бұл мәселені зерттеуді әрі биыл нақты шешім қабылдауды тапсырған.

Қосымша құн салығы – Қазақстанда сатылатын тауарлар (отандық және шетелден әкелінген) мен көрсетілетін қызмет бағасына қосылған жанама салық түрі, мемлекеттік бюджет кірісінің маңызды көздерінің бірі.

Қытай өз азаматтарын Украинадағы соғысқа жібермегенін мәлімдеді. Қытай сыртқы істер министрлігінің ресми өкілі Линь Цзяньнің сөзінен үзіндіні ресейлік ТАСС агенттігі жариялады.

“Қытай үкіметі әрдайым өз азаматтарынан [Украинадағы] қарулы қақтығыс аймақтарына бармауды, кез келген түрде араласпауды, кез келген тараптың әскери операцияларына қатыспауды талап етіп келеді” деді ол.

Бұған дейін Украина президенті Владимир Зеленский Украинаның қарулы күштері “Ресей жағында соғысқан Қытайдың екі азаматын тұтқынға түсіргенін” мәлімдеген. Оның сөзінше, Ресей жағында соғысып жүрген Қытай азаматтары бұдан да көбірек болуы мүмкін.

Осыған дейін Украина Солтүстік Корея солдаттарын тұтқынға түсірген еді.

Тұтқынға түскен ҚХР азаматтарын Украинаның Қауіпсіздік қызметі тергейді.