ЖАҢАЛЫҚТАР
Қазақстанда коронавирусқа қарсы ресейлік вакцина өндіріле бастады
Қазақстанда коронавирусқа қарсы ресейлік "Спутник V" вакцинасы өндіріле бастады. Бұл ақпаратты 21 желтоқсанда премьер-министр сайты хабарлады.
Вакцина Қарағандыдағы дәрі-дәрмек кешенінде шығарылады. Осы кешенде кезең-кезең бойынша 2 млн доза өндіріледі деп айтылады.
"Қазақстанда өндірілетін "Спутник V" вакцинасын жаппай егу 2021 жылы ақпан айында басталады. Бірінші кезекте медицина қызметкерлері, педагогтар, студенттер, құқық қорғау орган қызметкерлері, медицина-әлеуметтік қызмет көрсету мекеме өкілдері, созылмалы ауруы бар адамдарға егіледі" делінген хабарламада.
- Бұған дейін Ресей билігі сынақтың үшінші фазасы аяқталмай жатып екі вакцина - "Спутник V" және "ЭпиВакКорона" екпесінің тіркелгенін хабарлаған. Қазақстан мен Ресей "Спутник V" жеткізу туралы келісімге де келген. Бірақ халықаралық сарапшылар сынақтың үшінші кезеңі аяқталмаған ресейлік вакцинаға күмәнмен қарайды. "Спутник V" екпесін алған кейбір еріктілерден коронавирус табылған.
- Осыған дейін америкалық-германиялық Pfizer/BioNTech, америкалық Moderna және Англияда Оксфорд пен AstraZeneca өздерінің вакцинасы 95 пайыз тиімділік көрсеткенін мәлімдеген. Желтоқсанның басынан бері Ұлыбритания, Канада, АҚШ Pfizer/BioNTech вакцинасын жаппай егуді мақұлдаған. Қазақстанның бұл компаниялардан вакцина сатып алатыны-алмайтыны әзірге белгісіз. Күзде Қазақстан билігі қай компанияның вакцинасы тиімді әрі қауіпсіз болса, сол компаниямен келісім-шарт жасауға дайынбыз деп мәлімдеген.
- Қазақстанда соңғы мәлімет бойынша, коронавирус пневмониясына шалдыққандарды қосқанда 191 650 адамнан Covid анықталған, 2600-ден астам адам қайтыс болған.
Басқа да жаңалықтар
Бестөбе кенішінде бір жұмысшы қаза болды
19 наурызда "Қазақалтын" компаниясына қарасты Бестөбе кенішінде тау-кен массасы опырылып құлап, бір жұмысшы қаза болды. Тағы бір жұмысшы ауруханаға жеткізілген. Бұл жөнінде еңбек инспекциясына сүйенген жергілікті ақпарат құралдары хабарлады.
"Бекітпелерді дайындау үшін ағаш материалды көтеру кезінде тоғыспадан (төбесі мен бүйірінен) тастар құлап, салдарынан екі адам зардап шекті, біреуі қайтыс болды" деп жазылған ресми хабарламада.
Оқиға 19 наурыз сағат 10 жарым шамасында болған. Марқұм 40 жаста болған деп айтылады. Аймақта оқиғаны тергеу үшін арнайы комиссия құрылғаны хабарланды.
Ақмола облыстық полициясы "Еңбекті қорғау қағидаларын бұзу" бабымен қылмыстық іс қозғалғанын айтты.
"Бестөбе" кеніші - "Алтыналмас" компаниясына еншілес "Қазақалтынға" тиесілі. Елдегі жетекші алтын өндіруші компаниялардың біріне Gouden Reserves B.V. (67,5%) және мультимиллионер Владимир Жұманбаев (22,5%) иелік етеді.
Forbes журналы 2024 жылы Жұманбаевты Қазақстандағы ең ықпалды 50 кәсіпкердің қатарына қосқан.
"Алтыналмас" акционерлік қоғамы кен өндіріп, өңдейді. Қазақстанның 9 кен орнында алтын өндіріледі. Компания активтері елдің төрт аймағында: Жамбыл, Қарағанды, Абай және Ақмола облыстарында орналасқан.
Зеленский: Ресеймен келіссөздегі ең күрделісі – жер мәселесі
Ресеймен бітімге келу бойынша келіссөздерде ең күрделісі – жер мәселесі болмақ деп мәлімдеді Украина президенті Владимир Зеленский.
"Бұл бәріміз үшін қиын болады. Бұл мәселелерде Украинаны барынша қорғаймыз. Бірақ бұл бізге өте ауыр болады" деді пресс-брифинг кезінде Украина президенті.
Ол бұл жөнінде АҚШ президенті Дональд Трампқа телефон әңгіме кезінде де айтқан.
"Байланыс желісі үзілген <…> аймақтар бар. Ал кейбір жерлерде сіз бұл сызықты қалдырып кетсеңіз, онда сол орындарды тыныс-тіршіліксіз қалдырасыз. <…> Мен президент Трампқа ашық айттым: «Біз Берлинді қалаймыз ба, мұндай қалалардың көп болғанын қалаймыз ба?" деді Зеленский.
Трамп "Берлин қабырғасын – жол ретінде" қарастыруға болмайтынын айтқан.
АҚШ пен Украина басшылары 19 наурызда телефонмен сөйлескен. Зеленский Трамппен "позитивті, өте мазмұнды және ашық" әңгіме болғанын айтты. Ол Америка президентіне Жиддадағы екі ел делегацияларының өнімді жұмысы үшін алғыс білдірді. Оның сөзінше, екі ел өкілдерінің 11 наурыздағы кездесуі соғысты аяқтау бағытына жылжуға едәуір көмектескен.
Трамп та Зеленскиймен "өте жақсы" әңгіме болғанын айтты.
18 наурызда Трамп пен Путин телефонмен сөйлескен. Келіссөзден кейін Кремль мен Мәскеу мәлімдеме таратты. Алайда екі жақтың мәлімдемелерінің кейбір тұстары қиыспайды. Айталық, Кремль хабарламасында Путин бітімге келген жағдайда Украинаға әскери көмекті тоқтату мәселесін қозғады десе, Трамп қару-жарақ тасымалдау мәселесі мүлде талқыланбағанын айтқан.
Путин әңгіме барысында Ресей Украинаның энергетикалық нысандарын атқылауды доғаруға уәде берген. Ресей қорғаныс министрлігінің хабарлауынша, тіпті Украинаға қарай ұшырылған ресейлік дрондарды ресейлік әуе қорғаныс жүйесі өзі атып түсірген. Алайда Украина президенті Владимир Зеленскийдің сөзінше, Мәскеу уәдесін бұзып, сәрсенбіге қараған түні де Украинаның энергетика нысандарына шабуыл жасаған.
Зеленский Брюссельдегі Еуроодақ саммитіне қатысып жатыр. Онда ЕО-ның бәсекеге қабілеттілігі, Украинаны қолдау мәселесі талқыланбақ.
Бақытты елдер рейтингі: Қазақстан жоғарылап, ТМД кеңістігінде бірінші орынға шықты
БҰҰ 20 наурыз - халықаралық бақыт күніне орай "Бақытты елдер рейтингін" (World Happiness Report) жариялады.
Бақыт деңгейін анықтау үшін сарапшылар әр адамға шаққандағы жалпы ішкі өнім, өмір сүру ұзақтығы, жомарттық, әлеуметтік жәрдем, бостандық және жемқорлық сынды факторларды есепке алған. Рейтинг 2022-2024 жылдардағы статистикалар бойынша түзілген.
Тізімде Қазақстан 43 орында тұр. Былтыр 49 орында болған Қазақстан алты сатыға көтерілген. Осылайша ТМД елдері арасында "ең бақытты ел" атанған.
Пост-советтік кеңістікте Эстония (39) мен Литва (16) Қазақстаннан жоғары тұр. Өзбекстан - 53, Қырғызстан - 75, Тәжікстан 90, Ресей - 66-орында тұр.
Ең бақытты ел - Финляндия. Екінші-үшінші орынды Дания мен Исландия бөліскен. Соңғы орында - Сьера-Леоне (146), Ауғанстан (147) тұр.
27 журналистік ұйым Азаттықты қорғауға шақырды
27 халықаралық журналистік ұйым АҚШ үкіметін баспасөз бостандығын қорғауға және АҚШ ғаламдық медиа агенттігі(USAGM) арқылы басқарылатын немесе қаржыландырылатын ақпарат құралдары қызметкерлерінің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге шақырып, мәлімдеме жасады.
USAGM - Азат Еуропа/Азаттық (АЕ/АР), Азат Азия радиосы, "Америка дауысы" және өзге де ақпарат құралдарына жетекшілік ететін агенттік.
14 наурызда АҚШ президенті Дональд Трамп жеті мемлекеттік агенттіктің қызметін қысқарту туралы жарлық шығарғаннан кейін ол мекемелерге жабылу қаупі төнген. Қысқарту ұсынылған мекемелер арасында АЕ/АР, "Америка дауысы", Азат Азия радиосы, Куба мен Латын Америкасына хабар тарататын Марти радиосы, Таяу Шығыстағы хабар тарату желілері (MBN) және Ашық технологиялар қоры сияқты ақпарат таратушы ұйымдарға жетекшілік жасайтын АҚШ-тың ғаламдық медиа жөніндегі агенттігі (USAGM) де бар. Ізінше Азаттықтың қызметін қаржыландыратын Конгресс мақұлдап қойған гранттың тоқтатылғаны жөнінде хабар түсті.
Журналистік ұйымдардың мәлімдемесінде аталған ақпарат құралдары қызметкерлерінің көбі «репрессивті режимдерден ақпарат тарату кезінде едәуір қатерді бастан кешіретіні», оларды қорғау қажеттігі жазылған.
"Бұл ұйымдардың жабылуы - баспасөз бостандығына ауыр соққы және бүкіл әлемдегі автократтарға сыйлық. "Америка дауысы", Азат Еуропа/Азаттық және басқа да ұйымдардың журналистері қатаң цензура мен қауіп-қатерге толы елдерде жиі қудалауға ұшырайды" деп жазылған құжатта.
Мәлімдемеге қол қойған ұйымдар арасында Журналистерді қорғау комитеті, "Шекарасыз тілшілер" ұйымы, америкалық ПЕН-орталығы, Еуропалық журналистер федерациясы, Пулитцер орталығы, Баспасөз еркіндігін қолдау қоры бар.
- Азат Еуропа/Азаттық радиосы – АҚШ Конгресі бөлген грант есебінен USAGM арқылы қаржыландырылатын тәуелсіз медиакорпорация. Азаттық радиосы жұмысын 1953 жылғы 1 наурызда бастаған. Орталық Азия елдері тілдерінде (арасында қазақ тілі де бар) хабар тарататын Түркістан редакциясы 1953 жылғы 18 наурызда алғаш рет эфирге шыққан еді.
- Азат Еуропа/Азаттық радиосы 18 наурызда АҚШ ғаламдық медиа агенттігі (USAGM) мен оның лауазымды тұлғалары Кэри Лейк пен Виктор Моралесті олардың Конгресс бекіткен грантты тоқтату әрекетіне тосқауыл қою үшін сотқа берген.
- Шағымда Азат Еуропа/Азаттық радиосына Конгресс бөлген қаражатты бермеу федералдық заңдарға қайшы екені, соның ішінде Конгресске федералдық шығыстарға қатысты айрықша құқық беретін АҚШ Конституциясын бұзатыны жазылған. "Қазір Американың жауларының үгіт-насихаты мен цензурасына жол беретін уақыт емес. Заң біздің жағымызда және әлемдегі деспоттардың біздің өшкенімізді тойлауы ертерек деп есептейміз" деді АЕ/АР президенті Стивен Капус.
Прокуратура Айдос Садықовтың қазасына қатысты сұрақтарға жауап беруден тағы да бас тартты
Қазақстан бас прокуратурасы тергеу құпиялығын алға тартып, журналист Айдос Садықовтың қазасына қатысты сұрақтарға жауап беруден үшінші рет бас тартты деп жазды ведомствоның ресми жауабына сүйенген "Власть" басылымы.
"Қазіргі кезде Қазақстан бас прокуратурасының ведомствоаралық жедел тергеу тобы Айдос Садықовтың қазасына қатысты сотқа дейінгі тергеу амалдарын жүргізіп жатыр. Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексінің 201-бабына сәйкес өзге ақпарат жария етуге жатпайды" деп жазылған ресми жауапта.
Басылым осымен үшінші рет бас прокуратурадан осыған ұқсас біртекті жауап алып отырғанын еске салады.
Басылымның жазуынша, құзырлы орган аталған қылмыстық іс аясында Украинаның уәкілетті органдарына құқықтық көмек көрсету туралы сұрау жіберілгенін атап өткен. Ведомство "билікке өз еркімен берілген" күдікті Жақанбаевтың статусы туралы сұраққа да жауап бермеген.
Бұған дейін Украинаның бас прокуратурасы Қазақстанға журналист Айдос Садықовтың қазасына қатысты іс бойынша халықаралық құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салғаны белгілі болған еді. Ақпаратқа қарағанда, Украина жағы әлі жауап алмаған. Қазақстан бас прокуратурасы басылымға жіберген жауабында да бұл сұрақты жауапсыз қалдырған.
Былтыр 18 маусымда қазақстандық оппозициялық блогер, журналист, "Бәсе" YouTube-арнасының авторы Айдос Садықовты Киевтегі үйінің маңында атып кеткен. Басына оқ тиіп, ауыр жараланған белсенді 2 шілдеде ауруханада көз жұмды. Сол кезде Украина бас прокуратурасы Садықовтың қазасына қазақстандық Алтай Жақанбаев пен Мейрам Қаратаевты күдікті ретінде атаған. Кейін Қазақстан билігі Жақанбаев елге оралып, өз еркімен берілді деп хабарлаған.
Киев прокуратурасының хабарлауынша, тергеу соты күдіктілер Мейрам Қаратаев пен Алтай Жақанбаевты қамау туралы қаулы шығарған. Оларға Интерпол арқылы халықаралық іздеу жарияланған.
Былтыр Азаттық Украина бас прокуратурасының Азаттыққа жіберген ресми жауабына сүйене отырып, Қазақстан жағының күдіктінің бірін Украинаға беруден бас тартқанын жазған. Астана күдікті Қазақстан азаматы екенін алға тартқан.
2024 жылы шілдеде Қазақстан бас прокуратурасы Азаттыққа "қазіргі кезде тиісті тергеу амалдары жүріп жатыр, Украинаның уәкілетті органдарына құқықтық көмек көрсету жөнінде өтініш хат та жолданды" деп мәлімдеген. Одан бері қазақстандық күштік құрылым өкілдерінің іс материалдарын алғаны-алмағаны белгісіз.
Журналист, белсенді Айдос Садықов пен әйелі Наталья Садықова Қазақстаннан кетіп, Украинадан босқын мәртебесін алған. Ерлі-зайыпты Киевте жүріп "Бәсе" YouTube-арнасын ашып, Қазақстан билігін ашық сынайтын видеолар жариялап жүрген. Қазақстан ерлі-зайыпты Наталья және Айдос Садықовтарға іздеу жариялаған еді.
Былтыр Наталья Садықова күйеуінің қазасына Қазақстан билігін айыптап, қастандық "Тоқаевтың арында" деп мәлімдеген. Астана қастандықтың артында Қазақстан билігі тұр деген айыптауды жоққа шығарған. Қазақстанның тиісті органдары аталған іс бойынша мәліметті өте сирек береді.
Азаттық ашық дереккөздерден күдіктілерге тиесілі деген нөмірлерді тауып, ол нөмірлер өзге адамдардың телефондарында "арнайы жасақ", "собр", "капитан", "снайпер" немесе "Алтай Сырбар КНБ", "Алтай КНБ" деген қосымша ақпаратпен сақталғанын анықтаған еді. ҰҚК Азаттыққа Қаратаев пен Жақанбаев ҰҚК құрамында жұмыс істемейтінін, одан басқа ақпарат бере алмайтынын мәлімдеген.Айдос
Түркияда Стамбұл мэрі ұсталғаннан кейін жаппай наразылық тұтанды
Түркия қалаларында мыңдаған адам президент Режеп Ердоғанның саяси қарсыласы Стамбұл мэрі Экрем Имамоғлының ұсталуына қарсы наразылық білдіріп жатыр. Полиция наразыларға арнайы құрал қолданған.
Стамбулда акция қала әкімшілігінің маңында, Имамоғлы қамалған полиция бөлімі алдында, сонымен бірге мэр ұсталғанға дейін дипломын жарамсыз таныған университет маңында өтіп жатыр. Имамоғлының дипломын жарамсыз ету іс жүзінде оны президент сайлауына қатысу мүмкіндігінен айырады.
Университет кампусы аумағына жиналған студенттерге қарсы полиция арнайы құралдар қолданды деп жазды BBC және өзге де ақпарат құралдары.
Мэрия алдында Имамоғлыны алдағы президент сайлауына кандидат ретінде ұсынбақ болған оппозициялық Республикалық халық партиясының жетекшісі Озгүр Өзел сөйледі. Ол Стамбұл мэрінің ұсталуын мемлекеттік төңкеріс жасау талпынысы деп атады.
Стамбулда жуырда кез келген шеру және митинг өткізуге тыйым салынды. Бірақ соған қарамастан Стамбұл мен өзге қалаларда наразылық тоқтаған жоқ.
Экрем Имамоғлыны полиция 19 наурызда ұстап әкеткен. Ол және тағы жүз шақты адамға "жемқорлық", "қылмыстық топ құру" және "бизнесті бопсалаумен айналысу" баптарымен айып тағылған. Түркияның әділет министрлігі істің саяси астары жоқ дейді. Ал мэрдің өзі ұстауды "халық еркіндігіне жасалған соққы" деп атады.
"Шеттен қаржы алатындардың" қазақстандық тізімі: министрлік реестрді жаңартты
Қаржы министрлігіне қарасты мемлекеттік кіріс комитеті шетелден қаржы алатын жеке азаматтар мен заңды тұлғалардың тізімін жаңартты.
Ведомствоның мәліметінше, 2024 жылы шетелден қаржы алатын үкіметтік емес ұйымдар мен ақпарат құралдары, компаниялар 27,2 млрд теңге алғаны жөнінде есеп берген. 2023-2024 жылдары 295 адам мен заңды тұлға есеп тапсырған.
Олардың 118-і шетелден қаржыны тұрақты түрде алып отырады. 96-сы - ауық-ауық алады, 81-і тек бір рет қана қаржы алған. Тізімде Қазақстанға танымал құқық қорғау ұйымдары, журналистер және блогерлер бар.
Мұндай тізім 2023 жылғы 1 қаңтарда қабылданған Салық кодексіне енген түзетулерге сәйкес жарияланып келеді.
Тізім алғаш рет 2023 жылы жарияланған кезде құқық қорғаушылар мен сарапшылар оны ресейлік "шетел агенттерінің" тізіміне ұқсатқан. Ресейде оны билікті сынайтын тәуелсіз журналистер мен белсенділерге қарсы қысым құралы ретінде пайдаланады.
Қазақстан мемлекеттік кіріс комитеті бұған дейін мұндай қадам "үкіметтік және үкіметтік емес ұйымдарға деген қоғам сенімін арттыруға бағытталған" деп мәлімдеген еді. Алайда сарапшылар мұны азаматтық қоғамға қысым деп санайды.
Халықаралық Transparency International ұйымы "бұл қадам Қазақстанда тәуелсіз БАҚ пен азаматтық қоғамның дамуына кері әсерін тигізуі мүмкін" деп алаңдаушылық білдірген.
Кей қазақстандық құқық қорғаушылардың айтуынша, билік жариялаған тізім толық емес, себебі онда шетелден қаржы алатын мемлекеттік және квазимемлекеттік құрылымдар туралы ақпарат жоқ. Қаржы министрлігі мемлекеттік органдар ашық жұмыс істегендіктен бұған қажеттілік жоқ, ақшаның жұмсалуын ресми сайттары арқылы көруге болады деген.
"Эксклюзив" журналының жазуынша, 2023 жылы тізім алғаш жарияланған кезде бірнеше күннен кейін одан ресейлік "Газпромбанктің" Қазақстандағы өкілдігін алып тастаған. Қаржы министрлігі "есептен қате кеткен болуы мүмкін" деп себебін сол күйі нақты түсіндіре алмаған.
Трамп пен Зеленский телефонмен сөйлесті
19 наурызда АҚШ президенті Дональд Трамп пен Украина президенті Владимир Зеленский телефонмен сөйлесті. Олардың әңгімесі шамамен бір сағатқа созылған.
Трамп Зеленскиймен "өте жақсы" әңгіме болғанын айтты.
"Талқылаудың көп бөлігі Ресей мен Украинаның талаптары мен қажеттіліктерін үйлестіру үшін президент Путинмен болған кешегі әңгімеге негізделді. Біз дұрыс жолда келе жатырмыз және мемлекеттік хатшы Марко Рубио мен ұлттық қауіпсіздік жөніндегі кеңесші Майкл Уолтцтан талқыланып жатқан мәселелердің нақты сипаттамасын беруін сұраймын. Бұл мәлімдеме жақын арада жарияланады" деп жазды Трамп Truth желісінде.
Зеленский Трамппен "позитивті, өте мазмұнды және ашық" әңгіме болғанын айтты. Ол Америка президентіне Жиддадағы екі ел делегацияларының өнімді жұмысы үшін алғыс білдірді. Оның сөзінше, екі ел өкілдерінің 11 наурыздағы кездесуі соғысты аяқтау бағытына жылжуға едәуір көмектескен.
"Украина мен АҚШ соғыстың шын аяқталып, тұрақты бейбітшілікке қол жеткізу үшін бірлесіп жұмыс істеуді жалғастыру керек деп келістік. Біз Америкамен, президент Трамптың және Америка басшылығымен осы жылы тұрақты бейбітшілікке қол жеткізуге болатынына сенеміз" деп жазды Зеленский.
Украина басшысының сөзінше, Трамп оған Ресей президенті Владимир Путинмен болған әңгіменің жай-жапсарын айтқан.
"Соғысты толық аяқтау жолындағы алғашқы қадамдардың бірі энергетикалық және басқа да азаматтық инфрақұрылымға шабуылдарды тоқтату болуы ықтимал. Мен бұл қадамды қолдадым. Украина оны жүзеге асыруға дайын екенін растады", - деді Зеленский. Ол Америка жағының "майдан шебінде атысты тоқтатуды" ұсынғанын, Украина бұл ұсынысты қабылдағанын айтты.
Екі басшы сонымен бірге Курск облысындағы ахуалды да талқылап, әскери тұтқындарды босату мен Ресейге әкетілген украин балаларын елге қайтару мәселелері бойынша да ой бөліскен. Зеленскийдің сөзінше, Украина мен Америка жағы "бейбітшілікке қол жеткізу қадамдарын үйлестіруді жалғастыру үшін" жақын арада Сауд Арабиясында кездесуге дайын.
Ақ үйдің хабарлауынша, осы телефонмен әңгіме барысында президент Дональд Трамп Украинаға ондағы атом станцияларын басқаруды АҚШ-қа тапсыруды ұсынған. Трамптың ойынша, бұл Украинаның энергетика нысандарын қорғаудың ең жақсы амалы.
Трамп Зеленскийге АҚШ "өзінің электр энергиясы мен коммуналдық қызмет саласындағы тәжірибесімен" аталған станцияларды тиімді басқара алған болушы еді деп айтқан. Украина жағының не деп жауап бергені белгісіз.
Украина жағы бастапқыда ресми хабарламаларында Трамптың бұл ұсынысы жөнінде айтқан жоқ.
Кейін Зеленский тікелей эфирге шығып, журналистердің осы туралы да сұрағына жауап берді.
“Біз Ресей басып алған бір ғана электр станциясы туралы сөйлестік” деді ол. Оның жауабынан мәселе Запорожье атом электр станциясы жөнінде болып отырғаны белгілі болды
18 наурызда Трамп пен Путин телефонмен сөйлескен. Келіссөзден кейін Кремль мен Мәскеу мәлімдеме таратты. Алайда екі жақтың мәлімдемелерінің кейбір тұстары қиыспайды. Айталық, Кремль хабарламасында Путин бітімге келген жағдайда Украинаға әскери көмекті тоқтату мәселесін қозғады десе, Трамп қару-жарақ тасымалдау мәселесі мүлде талқыланбағанын айтқан.
Путин әңгіме барысында Ресей Украинаның энергетикалық нысандарын атқылауды доғаруға уәде берген. Ресей қорғаныс министрлігінің хабарлауынша, тіпті Украинаға қарай ұшырылған ресейлік дрондарды ресейлік әуе қорғаныс жүйесі өзі атып түсірген. Алайда Украина президенті Владимир Зеленскийдің сөзінше, Мәскеу уәдесін бұзып, сәрсенбіге қараған түні де Украинаның энергетика нысандарына шабуыл жасаған.
БАҚ: Қазақстанда Саакашвилидің жақын серіктерінің бірі ұсталды
Қазақстанда грузин саясаткері, Аджария автономды республикасы үкіметінің бұрынғы жетекшісі, "Бірыңғай ұлттық қозғалыс" партиясының мүшесі Леван Варшаломидзе ұсталды деп хабарлады аталған партияға сүйенген Азаттықтың Грузин қызметі. Партия өкілдері оны Ресей өтінішімен ұстаған болуы мүмкін деп болжайды.
"Алдын ала мәлімет бойынша, Леван Варшаломидзеге қарсы қозғалған қылмыстық іс және оның Украина билігімен саяси кеңес беру қызметіне қатысты Ресей Федерациясынан жіберілген ақпаратқа қатысты болуы ықтимал" деді "Бірыңғай ұлттық қозғалыс" партиясы жетекшілерінің бірі Леван Бежашвили басылымға.
Ол басылымға Ресейде оған "еш негізсіз қылмыстық іс қозғағанын" айтқан. Оның сөзінше, Варшаломидзені Ресейге экстрадициялау қаупі туындағандықтан қазір партия өкілдері Украина мен Қазақстан үкіметінің өкілдерімен тиісті коммуникация орнатуға тырысып жатыр. Олар оны заңсыз ұстаудан құтқару үшін күш салатындықтарын айтқан.
ҚазТАГ-тың жазуынша, Варшаломидзеге қатысты іс Атырау облыстық полиция департаментіне берілген. Азаттық әзірге Атырау полициясынан жауап ала алмады.
Варшаломидзе – Грузияның экс-президенті Михаил Саакашвилидің жақын серіктерінің бірі.
Ерлан Ақкенженов энергетика министрі болып тағайындалды
Ерлан Ақкенженов энергетика министрі болып тағайындалды. Осыған дейін бұл қызметте болған Алмасадам Сәтқалиев жуырда құрылған атом энергиясы жөніндегі агенттікке төраға болып тағайындалған-ды.
45 жастағы Ерлан Ақкенженов 2023 жылдың маусымынан бері энергетика вице-министрі болған. Оған дейін 2022 жылдың шілдесінен бері "ҚазМұнайГаз" ұлттық компаниясына қарасты басқармаға жетекшілік еткен. Оның алдында 2016-2022 жылдары коммерциялық құрылымдарда түрлі қызмет істеген.
Қазақстанда атом энергетикасы агенттігі құрылғаны 18 наурызда белгілі болды. Ақорда таратқан ақпаратта жаңа агенттік уран өндіру, атом энергиясын пайдалану, радиациялық қауіпсіздік мәселелерімен айналысады, оған қоса Семей ядролық қауіпсіздік аймағының дамуына жауапты болады деп жазылған.
Агенттік сонымен бірге өзіне Энергетика министрлігінен берілетін өкілеттіктері мен міндеттері аясында оның заңды мирасқоры болмақ. Президент үкіметке Энергетика министрлігінің штат саны мен тиісті ведомстволық ұйымдардың ресурстарын қайта бөлуді міндеттеді.
Депутат ҚХП "шетел агенті туралы" заң жобасын әзірлейтінін айтты
"Қазақстан халық партиясы" шетел агенті туралы заң жобасын әзірлейді. Осы партиядан мәжіліске сайланған депутат Ирина Смирнова сәрсенбі күні журналистерге осылай деді. Оның сөзінен "Власть" үзінді келтіреді.
"Шетел агенті туралы" заңды әзірлеуге ынта білдірдік. Бұл – Қазақстан халық партиясы" деді Смирнова.
Оның сөзінше, заң жобасының концепциясы талқыланып жатыр және құжатты парламентке енгізу мерзімі әзірге белгіленбеген.
Осыдан шамамен бір ай бұрын Ирина Смирнова "шетел агенті" туралы заң қабылдауды ұсынған еді. Ол Қазақстан ұлттық мүддесін "USAID (АҚШ-тың даму агенттігі) сияқты шетелдік ұйымдар қызметінен қорғауы қажет" деп санайды. Ол Азаттық радиосына шүйлігіп, Азаттықты "тек жағымсыз хабар береді" деп айыптай сөйлеген еді.
"Власть" жазуынша, наурыз айының басында әділет министрлігі мұндай заң жобасын әзірлеу үкіметтің жоспарында жоқ деген. "Қазақстан халық партиясы" өкілдері болашақта мұндай заң жобасы әзірленуі мүмкін деп "барлығы жағдайға байланысты" деп айтқан.
Былтыр Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев шетелдік БАҚ-ты аккредиттеу талабын күшейтетін "Масс-медиа" заңына қол қойған. Құқық қорғаушылар мен медиа сарапшылар жаңа заңның нормалары Азаттық жұмысын шектеу үшін қолданылуы мүмкін деген ой-пікір айтқан.
Азат Еуропа/Азаттық радиосы – негізгі кеңесі Чехияның Прага қаласында орналасқан медиа компания. Сөз бостандығы шектелген 23 елде 27 тілде хабар таратады. Медиакорпорация АҚШ Конргесінің грантымен қаржыландырылады. Бюджеті USAGM арқылы бөлінеді.
Ресейде шетелден қаржы алатын ұйымдар мен ақпарат құралдарын "шетел агенті" деп танып, оларды жүйелі түрде есеп беруге міндеттейтін заң бар. Құқық қорғаушылар мен медиасарапшылар аталған заң Кремльді сынайтын журналистер мен белсенділерді, ұйымдарды қудалау тетігі ретінде жиі пайдаланылатынын айтады.
Батыс Қазақстан облысына тағы бір дрон құлады
Батыс Қазақстан облысы Тасқала ауданының тұрғындары аймаққа тағы бір дрон түскенін хабарлады. Бұл жөнінде "Уральская неделя" басылымы жазды. Осымен облыс аумағына екінші рет дрон түсіп отыр.
"Бұл жолы түріне қарағанда ірілеу – үш метрлік [дрон] аумаққа түсіп отыр" деп жазды басылым.
Жедел ақпаратқа қарағанда, Тасқала аудандық полициясына 18 наурыз сағат 17:35-те Атамекен ауылы тұрғындарынан белгісіз нысан (дрон болуы мүмкін) табылғаны жөнінде хабар түскен. Оқиға орнына оралдық саперлар барған.
"Нысанның ұзындығы – 300 сантиметр. Оқиға орнына Тасқала аудандық полиция бөлімшесінің қызметкерлері барған. Аудан орталығы Тасқала ауылынан да қосымша әкімдік және төтенше қызмет мамандары барған" деп жазылған ресми хабарламада.
Мемлекеттік "Қазақпарат" агенттігі БҚО полиция департаментінің хабарламасын жариялады.
"Батыс Қазақстан облысының полиция департаменті уәкілетті қызметпен бірлесіп, Тасқала ауданында дронға ұқсайтын нысанның табылуына қатысты тексеру жұмыстарын жүргізіп жатыр. Нысан елді мекендерден шалғай аумаққа құлап, бүтін күйінде табылды. Оқиғаның барлық мән-жайы анықталып жатыр" деп жазылған полиция хабарламасында.
Осыдан шамамен бір ай бұрын – 18 ақпанда да Батыс Қазақстан облысы Бөкей ордасы ауданы Ұялы ауылдық округы маңынан бірнеше шақырым жерден "белгісіз нысан" табылған еді. Жергілікті полиция Азаттыққа ақпаратты растап, тексеру жүргізіп жатқанын мәлімдеген. Ол кезде табылған дронның ұзындығы 120 сантиметр екені айтылды. Кейбір әскери сарапшылар құлаған дрон "ресейлік "Орлан 10" ға ұқсайды" деп жазған еді.
Жергілікті полиция әлі күнге дейін табылған нысанға қатысты мәлімет берген жоқ.
Таразда тұтқын ішіне шеге сұғып, түрмедегі жағдайға шағымданды
Жамбыл облысы Тараз қаласындағы N58 түзеу мекемесінде жазасын өтеп жатқан бірнеше сотталушы түрмедегі жағдайға шағымданып, президент Қасым-Жомарт Тоқаевтан көмек сұрады. Түрме ішінде түсірілген видеоны Азаттыққа олардың туыстары жіберді. Сотталушылар мекеме басшынысының есімін атап, қысым көрсетілетінін айтады. Тәуелсіз тексеріс жіберуді сұрайды.
– Бізге келіп, қоқан-лоқы жасап, ар-намысымызды қорлап, ар-намысқа тиетін балағат сөз айтып, осындай жағдайға мәжбүрлеп отыр. Таңертең келіп, жеп отырған тамағымызды жерге тастап, шашып, бізді қорлап, мазақ қылды, – дейді сотталушы Нұргелді Өмірзақов.
Өмірзақовтың айтуынша, ол «Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру» бабымен 4 жыл 8 айға бас бостандығынан айырылып, жазасын өтеп жатыр.
Өмірзақов түрме басшысы Руслан Жапаров «Сендердің қолдарыңнан не келеді, сотталып кеткенсіңдер, ештеңе істей алмайсыңдар» деп қоқан-лоқы көрсететінін айтады.
– Душ жоқ, душқа шықпағалы екі апта болды. Сасып отырмыз мына жерде, – дейді тағы бір видеода сөйлейтін сотталушы Шыңғыс Беделбаев. Оның сөзінше, шағым бойынша тергеу тобы келгенде мекеме басшылығы қысым жасалмайды деп уәде беріп, кейін қайтадан қыспаққа алған.
Сотталушылардың айтуына қарағанда, түрме басшылығы видео түсірілген күні жазылған шағымдарын қайтарып алдырған. Қорыққанымыздан «арыз-шағымым жоқ» деп, видеоға сөйлеп беруге мәжбүр болдық дейді.
Азаттыққа түскен бірнеше видеода жазасын өтеп жатқан азаматтардың кейбірі наразылық ретінде қолын тілгенін айтып, жарақатын көрсетеді. Тағы бір сотталушы видеоға түсіріп тұрып, ішіне шеге тәрізді ұзындығы 10 сантиметр темірді кітаппен ұрып, кіргізеді.
Видеода сөйлеген сотталушылардың сөзінше, олар қарақшылық, кісі өлтіру, денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру сынды баптар бойынша жазасын өтеп жатыр. Олар «өміріме әлдеқандай қауіп төнсе, оны түрме әкімшілігінен көріңіз» деген пікірді де жиі қайталаған.
Азаттық N58 түзеу мекемесінің бастығы Руслан Жапаровтың жеке телефонына хабарласты, ол тұтқаны көтермеді.
Жамбыл облыстық Қылмыстық-атқару жүйесі департаменті бір сотталушы бойынша ғана жауап берді. Ол ішіне шеге сұққан адам туралы, әлде өзге сотталушы жайлы ма, нақтылаған жоқ.
– Жазаны өтеу режимін бірнеше рет бұзуына байланысты бұл сотталған азамат ұстаудың қатаң шартына орналастырылды. Мекемеге облыс прокуратурасының жауапты қызметкері барды. Аталған сотталған азаматты жеке қабылдау барысында материалдық-тұрмыстық жағдай бойынша өтініш алынды. Азаптау бөлігінде өтініш түскен жоқ, – деп жауап берді департамент.
Ресми жауапты өзіне жарақат салған сотталушыға медициналық көмек көрсетілгені, денсаулық жағдайы қанағаттанарлық екені жазылған. Бейнежазба фактісі бойынша қызметтік тексеру басталған.
Қазақстан ішкі істер министрлігі қылмыстық-атқару жүйесі комитетінің 2024 жылғы дерегінше, елдің түкпір-түкпіріндегі жиыны 78 мекемеде 37 706 адам қамауда отыр. Оның 3 мыңға жуығы әйел. Қамаудағылардың 30 мыңы мекемелерде, 7 мыңнан астамы тергеу изоляторында отыр.
АЕ/АР АҚШ ғаламдық медиа агенттігін сотқа берді
Азат Еуропа/Азаттық радиосы 18 наурызда АҚШ ғаламдық медиа агенттігі (USAGM) мен оның лауазымды тұлғалары Кэри Лейк пен Виктор Моралесті олардың Конгресс бекіткен грантты тоқтату әрекетіне тосқауыл қою үшін сотқа берді.
Шағымда Азат Еуропа/Азаттық радиосына Конгресс бөлген қаражатты бермеу федералдық заңдарға қайшы екені, соның ішінде Конгресске федералдық шығыстарға қатысты айрықша құқық беретін АҚШ Конституциясын бұзатыны жазылған. Іс Колумбия округі бойынша сотта қаралады.
"Қазір Американың жауларының үгіт-насихаты мен цензурасына жол беретін уақыт емес. Заң біздің жағымызда және әлемдегі деспоттардың біздің өшкенімізді тойлауы ертерек деп есептейміз" деді АЕ/АР президенті Стивен Капус.
- Азат Еуропа/Азаттық радиосы – АҚШ Конгресі бөлген грант есебінен USAGM арқылы қаржыландырылатын тәуелсіз медиакорпорация. Азаттық радиосы жұмысын 1953 жылғы 1 наурызда бастаған. Орталық Азия елдері тілдерінде (арасында қазақ тілі де бар) хабар тарататын Түркістан редакциясы 1953 жылғы 18 наурызда алғаш рет эфирге шыққан еді.
- USAGM – апта сайын 360 миллионнан астам адамға 50-ге жуық тілде жаңалық хабар тарататын ұйымдарды қадағалайтын АҚШ-тың тәуелсіз мемлекеттік агенттігі.
- АҚШ президенті Дональд Трамп жеті мемлекеттік агенттіктің қызметін қысқарту туралы жарлық шығарғаннан кейін ол мекемелердің жабылу қаупі төнген. Қысқарту ұсынылған мекемелер арасында АЕР/АР, "Америка дауысы", Азат Азия радиосы, Куба мен Латын Америкасына хабар тарататын Марти радиосы, Таяу Шығыстағы хабар тарату желілері (MBN) және Ашық технологиялар қоры сияқты ақпарат таратушы ұйымдарға жетекшілік жасайтын АҚШ-тың ғаламдық медиа жөніндегі агенттігі (USAGM) де бар.
- USAGM сайтында ұйымның бас кеңесшісі Кэри Лейктің мәлімдемесі жарияланды. Онда Трамп әкімшілігі қабылданған шешімдерді "салық төлеушілердің қаражатын тиімсіз жұмсау" деп санайтыны жазылған.
Трамп пен Путин телефонмен сөйлесті. Олардың әңгімесі 2,5 сағатқа созылды
АҚШ президенті Дональд Трамп Ресей басшысы Владимир Путинмен телефонмен сөйлесті. Олардың әңгімесі 2,5 сағатқа созылды.
Ақ үй жариялаған хабарламаға қарағанда "президент Трамп пен президент Путин бейбітшілік қажеттілігі мен Украинада атысты тоқтату" туралы айтқан. Онда «бейбітшілікке қарай ұмтылыс» энергетикалық инфрақұрылым нысандарына жасалған шабуылдарды тоқтату, сонымен қатар Қара теңізде атысты тоқтату бойынша келіссөздерден басталатыны айтылған.
"Мұндай келіссөздер Таяу Шығыста дереу басталады" деп жазылған хабарламада.
Ресей мен АҚШ президенттерінің телефон әңгімесінен кейін Кремль баспасөз баяндамасын жариялады. Онда тараптар "Украина төңірегінде егжей-тегжейлі және ашық пікір алмасуды жалғастырғаны" жазылған.
Кремльдің хабарламасына қарағанда, әңгіме барысында мемлекет басшылары 30 күнге атысты тоқтату тақырыбын қозғаған.
"АҚШ президентінің атысты 30 күнге тоқтату туралы бастамасы аясында Ресей жағы майдан сызығында ықтимал атысты тоқтатуға тиімді бақылауды қамтамасыз ету, Украинадағы мәжбүрлі мобилизацияны тоқтату және Украинаның әскерін қару-жарақпен қамтамасыз етуге қатысты бірқатар маңызды тармақтарды атап өтті" деп жазылған Кремльдің хабарламасында.
Одан бөлек, Трамп пен Путин "әлемде тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін ортақ жауапкершілік тұрғысынан екіжақты қарым-қатынасты қалыпқа келтіру" қажеттігін атап өткен.
Путин сонымен бірге 19 наурызда Ресей мен Украина бір-бірімен "175 пен 175" формуласы бойынша тұтқын алмасатынын мәлімдеді. Ресей президентімен телефон әңгіменің алдында Трамп Truth желісінде бейбітшілік келісімінің көптеген элементі келісілгенін, тек ашық талқылауды қажет ететін кейбір детальдары ғана қалғанын жазған. Бірақ ол қандай элементтер келісілгенін және кіммен талқыланғанын айтқан жоқ.
Өткен аптада Украина АҚШ-тың Ресеймен соғыста атысты 30 күнге тоқтату туралы ұсынысымен келіскен. Путин атысты тоқтату туралы ұсыныстан бас тартқан жоқ, бірақ бірқатар шарттарды алға тартқан.
Қазақстанда атом энергетикасы агенттігі құрылды
Қазақстанда атом энергетикасы агенттігі құрылғаны 18 наурызда белгілі болды. Бұл туралы тиісті жарлыққа ел президенті Қасым-Жомарт Тоқаев қол қойған.
Ақорда таратқан ақпаратта жаңа агенттік уран өндіру, атом энергиясын пайдалану, радиациялық қауіпсіздік мәселелерімен айналысады, оған қоса Семей ядролық қауіпсіздік аймағының дамуына жауапты болады деп жазылған. Агенттік сондай-ақ өзіне Энергетика министрлігінен берілетін өкілеттіктері мен міндеттері аясында оның заңды мирасқоры болмақ. Президент үкіметке Энергетика министрлігінің штат саны мен тиісті ведомстволық ұйымдардың ресурстарын қайта бөлуді міндеттеді.
Агенттік басшылығына бұған дейін Қазақстанның энергетика министрі болып істеген Алмасадам Сәтқалиев тағайындалды. Ол министр қызметін 2023 жылдың сәуірінен бері атқарып келген.
Атом энергетикасы агенттігі құрылатынын президент Тоқаев 14 наурызда Ұлттық құрылтай отырысында жария еткен. Сол жиында Қазақстанда үш атом электр станциясын салу қажет деп мәлімдеген. Президент "ел экономикасының ондаған жыл бойы қарқынды дамуына берік негіз болатын жаңа энергетика саласын қалыптастырудың стратегиялық маңызы барын" айтқан.
Қазақстан үкіметі биыл ақпанда елдегі бірінші атом электр станциясы салынатын орын ретінде Алматы облысы Жамбыл ауданындағы Балқаш көліне жақын жер ресми түрде бекітілгенін жария еткен. Үкімет шешіміне оған дейін, 2024 жылғы 30 желтоқсанда қол қойылып қойған.
Қазақстан билігі АЭС салу туралы шешімді былтыр қабылдады. Ол шешімді қабылдамас бұрын елде референдум өткізілді. Байқаушылар референдумға дауыс беру кезінде заң талаптарын бұзу фактілері тіркелгенін, мысалы, референдум бюллетеньдерін дауыс беру жәшігіне топтап тастау секілді жайттар анықталғанын хабарлаған.
Экологтардың көбі елде АЭС салуға қарсы. Олар атом электр станциясын салуға қолайлы орын деп айтылып жүрген аймақтағы Балқаш көліне АЭС кері әсер етеді деп есептейді. АЭС салуды жақтаушылар негізінен энергия тапшылығын алға тартады. Қоғам белсенділері мен саясаттанушылар АЭС-ті Ресей салатын болса, Қазақстан оған энергия жағынан тәуелді болып қалады деп алаңдайды.
Қазақстан билігі бұған дейін АЭС құрылысын бірнеше елдің басын біріктіретін консорциум салатын болады, ал консорциумды таңдау 2025 жылдың бірінші жартысында шешіледі деп мәлімдеген. Ресми Астана алғашқы атом станциясының құрылысына қатысуға Ресейдің, Қытайдың, Оңтүстік Кореяның және Францияның компанияларының өтініштері қарастырылады деп айтқан.
БҚО соты азаматтардың митинг өткізуіне әкімдіктің келісім бермеуін заңсыз деп таныды
Батыс Қазақстан облыстық сотының әкімшілік істер жөніндегі сот алқасы Орал қаласы әкімдігінің екі азаматқа митинг өткізуге келісім бермеу туралы шешімін заңсыз деп таныды. Жергілікті "Уральская неделя" басылымы осылай деп жазды.
Бұған қоса сот судьялары қала әкіміне қатысты жеке қаулы шығарды. Онда әкімдіктен алдағы уақытта қазақстандықтардың бейбіт митинг өткізу құқығын бұзуға жол бермеу туралы талап айтылған.
Орал қаласы әкімінің митинг өткізуге рұқсат бермеу туралы шешімін заңсыз деп тануды сұраған талап арызды сотқа жергілікті азаматтық белсенді Марат Тұрымбетов берген еді. Қалалық сот оның арызын қанағаттандырмады. Ал 6 наурызда облыстық сот Тұрымбетовтің апелляциялық шағымын қарап, әкімдіктің іс-әрекеті заңсыз деп шешім шығарды.
Облыстық соттың апелляция алқасы әкімдіктің заңға томпақ іс-әрекеттерін атап жазған: митинг өткізуге рұқсат бермеуінің себебі көрсетілмеген; әкімдік қаулыны Марат Тұрымбетовке бейбіт жиын болатын жерді және (немесе) уақытын өзгерту туралы ұсыныс жасамай, оның келісімін (келіспеушілігін) алмай, бейбіт митингіні ұйымдастырушыға басқа орын ұсынбай қабылдай салған.
Сот Орал қаласы әкімдігін заң бұзуға себеп болған олқылықтарды бір айдың ішінде жоюды міндеттеді.
Былтыр жазда Марат Тұрымбетов пен Ренат Нұрымов 10 тамызда бейбіт митинг өткізгісі келетіні жөнінде Орал қаласы әкімдігін жазбаша хабардар еткен. Митинг тақырыбы – көлік құралдарын қайта өңдеу алымы ("утиль алымы") мен алғашқы тіркеуді жою мәселесі. Олар өтініште қалада өздері ұйымдастыратын митингті өткізуге болатын үш орын барын атап көрсеткен: Жайық өзенінің жағалауы, "Қазақ халқының даңқты қыздары" алаңы жанындағы сквер, мұнайшылар мен геологтар сквері.
Шараны ұйымдастырушылар әкімдіктен егер өздері таңдап отырған жерлер әлдебір себеппен бос болмаса, онда басқа арнайы орын ұсынуын сұраған. Алайда әкімдік оларға митинг өткізуге келісім беруден бас тартты, әрі басқа орын ұсынған жоқ.
Бұдан кейін Тұрымбетов қалада бейбіт митинг өткізу үшін орын беруін сұрап Орал әкімдігіне тағы 12 рет өтініш білдірген. Әкімдік оның бірде-бір өтінішін қанағаттандырмаған.
Наурыз айының басында Шығыс Қазақстан облысының әкімшілік соты Өскемен қаласы әкімдігінің бейбіт жиын өткізу туралы берілген бірнеше өтінішті қанағаттандырмай тастаған әрекетін заңсыз деп таныды. Бұл істе жергілікті тұрғын Леонид Карташев жеңіске жеткен. Үкіметтің бірыңғай уақыт белдеуіне көшу туралы шешіміне қарсы шыққан Карташев өзіне митинг өткізуге рұқсат етпеген қала әкімдігін сотқа берген. Бұл сот ісі үш айға созылды.
Қазақстан билігі митингтер туралы заңды қалай түсіндіреді?
Қазақстан билігі 2020 жылы қабылданған "Бейбіт жиындар туралы" заң митинг өткізу үшін бұрынғыдай рұқсат сұраудың орнына, тек бес күн бұрын жергілікті атқарушы органды хабардар ету жеткілікті болатынын айтқан. Алайда белсенділер жергілікті әкімдіктер түрлі сылтау-себепті алға тартып, митинг өткізуге рұқсат бермей, әлгіндей өтінішті орындаудан жиі бас тартады деп шағынады.
Дональд Трамп хуситтер шабуылы үшін Иранды жазалаймын деп сес көрсетті
АҚШ президенті Дональд Трамп хуситтердің шабуылдары үшін Иран жауап беретін болады деп ескертті.
АҚШ президенті Дональд Трамп хуситтердің шабуылдары үшін Иран жауап беретін болады деп ескертті.
"Ешкім алданбасын! Йемен халқы жеккөретін, сол елде орын тепкен хуситтер, зұлым қарақшылар мен баскесерлер жүздеген шабуылды Иранның қолдап-демеуімен жасап жатыр", – деп жазды Трамп Truth Social әлеуметтік желісінде.
Трамптың сөзінше, Иран террористерді "бейкүнәр құрбан" етіп көрсетуге тырысып, оларды бақылай алмаймыз дегені шындыққа жанаспайды. Тегеран хуситтерге әр қадамына дейін нұсқау беріп, оларды ақшамен, қазіргі заманғы әскери техникамен және барлау деректерімен қамтамасыз етіп отыр, дейді АҚШ президенті.
"Осы сәттен бастап хуситтердің әрбір атқан оғы Иранның қаруынан және Иранның басшылығымен атылған деп есептеледі, және Иран жауапкершілікті мойнына алып, оның сұмдық сазайын тартатын болады!", – деп жазды Трамп.
- 15 наурызда президент Трамп АҚШ әскери күштеріне Йеменнің солтүстігіндегі хуситтер бақылауындағы нысандарға шабуыл жасауды бұйырған. Биылғы жылдың басында Ақ үй хуситтер қозғалысын террористік ұйым деп таныды.
- Хуситтер Израильдің Газа секторын құрсауға алғанына жауап ретінде Израильдің теңіздегі кемелеріне шабуылды қайта жалғастыруға уәде еткеннен кейін бірнеше күн өткенде хуситтерге қарсы операция жүргізілетін болады деп жария етілген.
Израиль Газадағы ХАМАС нысандарына әуе шабуылын қайта бастады
Екі айға созылған бітімнен кейін Израильдің қорғаныс армиясы (ЦАХАЛ) Газа секторындағы ХАМАС тобы (АҚШ пен Еуроодақ террорлық ұйым деп таныған) нысандарына әуе шабуылын қайтадан бастады. Израиль армиясының өкілдері бұл жолы ХАМАС-тың орта буын командирлері нысанаға алынғанын және шабуылды кеңейтуді жоспарлап отырғанын мәлімдеді. ХАМАС тобының бақылауындағы Газа денсаулық сақтау министрлігі әуе шабуылдары салдарынан 230-дан астам адам қаза тапқан деп хабарлады.
Израиль премьер-министрі Биньямин Нетаньяху кепілге алынған израильдіктерді босатудан бас тартқан ХАМАС тобына қарсы "батыл әрекет етуді" бұйырғаннан кейін ЦАХАЛ Газа секторына ондаған соққы жасады деп хабарлады The Times of Israel басылымы. Нетаньяхудың кеңсесі ХАМАС тобы АҚШ-тың Таяу Шығыстағы арнайы елшісі Стив Уиткофф пен басқа да араағайындардан "түскен барлық ұсыныстан бас тартқанын" айтты.
Израиль бұдан кейін "ХАМАС тобына қарсы іс-қимылында әскери күшін арттырады" және операция Израильдің әскери мақсатына жетуді – ХАМАС-тың әскери және мемлекеттік әлеуетін жойып, қалған кепілде қалған 59 адамды босатуға күш салуды көздейді деді Нетаньяху кеңсесінің аты-жөні аталмаған өкілдері.
Кепілге алынғандардың отбасылары бұл мақсаттар бір-біріне қайшы келетінін және соғысты қайта бастау олардың туыстарының өміріне қауіп төндіретінін айтып отыр. ХАМАС кепіліндегі Омри Миран Лишайдың әйелі шабуылдар басталған сәтте әлеуметтік желіде қақ айырылған жүрек белгісін жариялады. Бұрын ХАМАС кепілінде болған Ноа Аргамани де дәл осындай пост жариялады.
ЦАХАЛ мәлімдемесінде шабуылдар ХАМАС-тың орта буын командирлерін, саяси бюро мүшелері мен қозғалыстың инфрақұрылымын нысанаға алғанын айтты. Израиль қорғаныс армиясының мәліметінше, ЦАХАЛ әуе шабуылдарын "қажет болғанша" жалғастыруға және "операция ауқымын кеңейтуге" дайын. ЦАХАЛ "барлық майданда" шайқасуға әзірміз деп мәлімдеді.
Reuters агенттігі Израиль Газа секторына, оның ішінде Газа қаласы, Дейр-әл-Балах, Хан-Юнис және Рафах сияқты қалаларға шабуыл жасаған деп жазды.
Ал ХАМАС тобы болса Израильдің Газа секторында әскери іс-қимылдарды қайта бастауын кепілге алынғандарға шығарылған "өлім жазасы" деп атады.
ХАМАС бақылауындағы Газа денсаулық сақтау министрлігі әуе шабуылдары салдарынан кемінде 232 адам қаза тауып, мыңнан астам адам жараланды деп хабарлады. Соғыс жағдайында бұл деректің растығына көз жеткізу мүмкіндік болмай отыр.
Бірнеше күн бұрын АҚШ президенті Дональд Трамп әлеуметтік желіде ХАМАС тобына "соңғы ескерту" жасап, ХАМАС-тан кепілде ұстап отырған израильдік тұтқындарды түгелдей босатуды талап еткен еді. Ақ үйдің ресми өкілі Кэролайн Левитт Израильдің ХАМАС тобына әуе соққысын жасау жоспары туралы Трамп әкімшілігін алдын ала хабардар еткенін айтты.
Израиль мен ХАМАС арасындағы бітім 19 ақпаннан бастап күшіне енген. Келісім бойынша, ХАМАС кепілде ұстап отырған Израильдің 33 адамын босатқан, ал Израиль екі мыңға жуық палестиналық тұтқынды түрмеден шығарған.
***
Израиль мен ХАМАС арасындағы қарулы қақтығыс 2023 жылғы 7 қазанда, ХАМАС және "Исламдық жихад" қарулы топтары (АҚШ пен Еуроодақ террористік ұйым деп таныған) Газа секторынан Израильді жаппай зымыранмен атқылап, Израиль аумағына басып кіріп, адамдарды жаппай өлтіріп, жүздеген адамды кепілге алып кеткеннен кейін басталған. Бұған қарымта ретінде Израиль Газа секторына әуеден бастырмалата соққы жасады. Ал 27 қазан кешке ЦАХАЛ ірі күштерін Газа секторының солтүстік бөлігіне кіргізді.
Соғыс салдарынан 2023 жылғы 7 қазаннан бері Израильде 1200 адам қаза тапты, соның 800-ге жуығы – әскери қызметкерлер. ХАМАС-тың қарулы топтары 240-тан астам адамды кепілге алып, ұстап әкетті. Қазір 50-ден астам адам ХАМАС тұтқынында қалып отыр. Олардың кейбірін Израиль үкіметі өлді деп жариялаған. Газа секторында, палестиналық деректер бойынша, шамамен 47 мың адам қаза тапқан. БҰҰ, Human Rights Watch, ДДҰ, Израильдің "Бецелем" құқық қорғау ұйымы және басқа ұйымдар бұл деректер негізінен рас дейді, алайда Израиль үкіметі мен кейбір америкалық ұйымдар – Вашингтонның Таяу Шығыс саясаты институты, Демократияны қорғау қоры, Америкалық кәсіпкерлік институты – ол деректердің нақтылығына күмән келтіреді.
Еуроодақтың сыртқы істер министрлері Украинаға көмек бойынша келісімге келе алмады
Еуропа одағына мүше елдердің сыртқы істер министрлері Украинаға 40 миллиард еуро көлеміндегі көмек пакеті бойынша келісімге келе алмады. Бұл туралы дүйсенбі күні Брюссельде өткен Еуроодақ кеңесінің отырысынан кейін баспасөз мәслихатында Еуроодақтың сыртқы саясат мекемесінің басшысы Кая Каллас мәлімдеді. Ол жақын арада прогресс болады деген үміті барын айтты.
Украинаға жаңа көмек траншын бөлу бастамасын Каллас көтерген еді. Наурыз айында ол Украинаға 20 миллиард еуро бөлуді ұсынған. Бірақ Венгрия қарсы болғандықтан ол жоба 6 наурыздағы Еуроодақ саммитінің қорытынды мәлімдемесіне енгізілмеді. Euractiv ақпарат агенттігінің мәліметінше, осы жағдайдан кейін Еуроодақта Украинаға көмек көрсетуге кедергілерді болдырмау мақсатында ерікті әскери көмек қорын құру жайлы ұсыныс айылған.
Дегенмен кейбір еуропалық саясаткерлер бұл жоспарға күмәнмен қарайды. Словакияның премьер-министрі Роберт Фицо Брюссель саммиті қарсаңында өз елі Украинаға көмекті Еуроодақ бюджеті есебінен қаржыландыруды қолдамайтынын мәлімдеген. Италияның сыртқы істер министрі Антонио Таяни La Stampa басылымына берген сұхбатында ұсынылған жоспарға қатысты көптеген елдердің сұрақтары барын айтқан.
Думан Мұхаммедкәрім түрмеге іздеп барған анасымен сөйлесуден бас тартқан
Дүйсенбі, 17 наурыз күні Қазақстанның бірнеше өңірінен Қызылорда қаласына барған бір топ белсенді өздерін сондағы №60 түзеу мекемесінде жазасын өтеп жатқан журналист Думан Мұхаммедкәріммен кездестіруді талап етті.
Алматы, Талдықорған, Шымкент, Семей, Тараз қалаларынан барған және Қызылорданың жергілікті белсенділері – барлығы 30-ға жуық адам Қызылорда облыстық қылмыстық-атқару жүйесі департаментіне барып, басшылықпен кездесті. Басшылық белсенділердің барлығын қабылдағанымен, Мұхаммедкәріммен кездесуге тек үш адамға – журналистің анасына, адвокатына және қоғам белсендісі Рысбек Сәрсенбайға рұқсат берген.
– Бірақ олар Думанды анасымен де, Рысбек Сәрсенбаймен де бетпе-бет жүздестірген жоқ. Тек адвокатын кіргізді. Ал анасы мен Рысбек Сәрсенбайға Думанның отырған жерін видеодан ғана көрсетіп, тек телефонмен сөйлесуге рұқсат береміз деген. Сөйтіп бір кабинетке кіргізген. Бірақ Думан анасымен де, Рысбек Сәрсенбаймен де сөйлесуден бас тартып, әлгі кабинеттен шығып кеткен, – деді Қызылордаға барған алматылық белсенді Абзал Достияров.
Оның сөзінше, Думан жазықсыз сотталғанына наразылығын осылайша білдіріп жатыр. Оның айтуынша, Думан Мұхамметкәрім бұған дейін де адвокаты арқылы анасы мен әкесіне "мені іздемеңдер, кездесу сұрап келмеңдер, ешкім маған келмесін" деп айтқан. Дүйсенбі күні адвокаты түрмеге кіргенде де сол сөзін қайталаған.
– Жазықсыз сотталғанына осы күнге дейін қарсылылыған білдіріп келеді, – деді Абзал Достияров.
47 жастағы Думан Мұхаммедкәрім Қызылорда түрмесіне былтыр желтоқсанда жеткізілген. Үш ай ішінде ол үш рет тәртіптік жазаға тартылған. Бұл туралы Азаттыққа Қызылорда облысы бойынша ҚАЖД бастығы Шаймерден Есенкелдиевтен келген хатта жазылған.
"Мекемені абаттандыру және тұру жағдайларын жақсарту жөніндегі жұмыстардан дәлелсіз себептермен бас тартты, осыған байланысты бірнеше рет тәптіптік жазалау шаралары қолданылды. 2024 жылғы 23 желтоқсанда 7 тәулікке тәртіптік изоляторға қамау туралы, 31 желтоқсанда 30 тәулікке жалғыз адамдық камераға ауыстыру туралы, 2025 жылғы 6 ақпанда 60 тәулікке жалғыз адамдық камераға ауыстыру туралы тәртіптік жаза шаралары қолданылды. Жазаны өтеудің белгіленген тәртібін қаскөйлікпен бұзушы деп танылып, Қылмыстық-атқару кодексінің 95-бабына сәйкес, "мінез-құлқы 3-теріс дәрежелі" деп айқындалғандықтан қатаң ұстау жағдайына ауыстырылды. Бұдан бөлек, жаза өтеудің белгіленген тәртібін бұзғаны үшін тәртіптік жазалау шаралары қолданылды. Яғни, 2024 жылғы 30 желтоқсанда мекеме бастығының қаулысымен "Тәртіптік изоляторға арналған сары түсті арнайы киім киюден бас тартып, ішкі күн тәртібін орындаудан жалтару мақсатында ас ішуден бас тартқаны үшін" "сөгіс" тәртіптік шарасы қолданылды. 2025 жылғы 15 қаңтарда мекеме әкімшілігіне дөрекі мінезін көрсетіп, балағаттағаны үшін 3 тәулікке тәртіптік изоляторға қамалды", – деп жазған ҚАЖД бастығы.
20 жылдай мемлекеттік арналарда жұмыс істеген, Батыс Қазақстан облысы әкімінің баспасөз хатшысы болып қызмет атқарған Думан Мұхаммедкәрім 2021 жылдан бастап You Tube желісінде "Ne Deidi?" арнасын ашып, елдегі қоғамдық-саяси оқиғалар туралы түрлі материалдар жариялай бастаған.
Ол саяси ортада 2022 жылғы Қаңтар оқиғасынан кейін кеңінен танылды. Думан Мұхаммедкәрім – кемі 238 адам қаза тапқан қырғын кезінде Алматыдағы дүрбелең ошағынан ақпарат таратқан санаулы журналистің бірі. Журналист YouTube-арнасында Қаңтар құрбандарының туыстарынан сұхбат алып, дүрбелеңнен кейін ұсталып, полицияда азапталған адамдардың көрген зәбірі жайлы көп материал жариялады.
Журналистің ісін саралаған құқық қорғаушылар Думан Мұхаммедкәрімді "саяси тұтқын" деп таныған. Ресми Астана елде "саяси тұтқын" да жоқ, саяси көзқарасына бола қудалауға түскен де ешкім жоқ дейді.
Бұған дейін халықаралық ұйымдар Думан Мұхаммедкәрімге араша түскен.
Халықаралық баспасөз институты Азаттық радиосына араша түсті
Халықаралық баспасөз институты (IPI) дүйсенбі, 17 наурызда Азат Еуропа/Азаттық радиосы (АЕР/АР) мен басқа да америкалық БАҚ-тарға қолдау білдіріп мәлімдеме жасады. АҚШ президенті Дональд Трамп жеті мемлекеттік агенттіктің қызметін қысқарту туралы жарлық шығарғаннан кейін ол мекемелердің жабылу қаупі төнген. Қысқарту ұсынылған мекемелер арасында АЕР/АР, "Америка дауысы", Азат Азия радиосы, Куба мен Латын Америкасына хабар тарататын Марти радиосы, Таяу Шығыстағы хабар тарату желілері (MBN) және Ашық технологиялар қоры сияқты ақпарат таратушы ұйымдарға жетекшілік жасайтын АҚШ-тың ғаламдық медиа жөніндегі агенттігі (USAGM) де бар.
ІРІ мәлімдемесі мен талабы
IPI Трамп әкімшілігінің шешімін қатты сынға алды. Институт мәлімдемесінде атап көрсетілгендей, кемінде үш БАҚ – "Америка дауысы", Азат Еуропа/Азаттық радиосы және Азат Азия радиосы – авторитар режимдері бар елдер үшін аса маңызды ақпарат көзіне жатады. Бұған дейін Совет одағының қоластында болған халықтарға, ал қазір Иран, Қытай және Солтүстік Корея сияқты елдерге маңызды ақпарат жеткізіп отыр деген ІРІ.
Азат Азия радиосының президенті Бэй Фань Трамптың шешімін "диктаторлар мен деспоттарға арналған сыйлық" деп атады. Азат Еуропа/Азаттық радиосы медиакорпорациясының президенті әрі бас атқарушы директоры Стивен Капус егер радио жұмысын тоқтатса, онда "Ирандағы аятоллалар, қытайлық коммунистік басшылар және Мәскеу мен Минскідегі автократтар 75 жылдан кейін Азат Еуропа/Азаттық радиосының таратылғанын тойлайтын болады. Қарсыластарымыздың қолына жеңісті тапсыру оларды күшті етіп, Американы әлсіретеді" деді.
Азат Еуропа/Азаттық радиосы директорлар кеңесінің жетекшісі Лиза Кертис USAGM-нің грантты тоқтату жөніндегі хаты АҚШ заңдарына қайшы екенін айтып, заңгерлер тобы Азаттық жұмысын үзбеу үшін қажетті жұмыстарды атқарып жатқанын мәлімдеді.
IPI АҚШ үкіметінен шешімін өзгертуін және өз медиа ұйымдары мен олардың қызметкерлерін қорғауды талап етті.
Еуропа елдері Азаттық радиосына қолдау білдірді
Дүйсенбі, 17 наурызда Еуропа одағының сыртқы саясат жөніндегі жоғары өкілі Кая Каллас Еуроодақ өз қаржы көздерінен Азат Еуропа/Азаттық радиосының қызметін қаржыландыру мүмкіндігін қарастырады деп мәлімдеді. Алайда ол Еуропа бұл мәселені "автоматты түрде" шешемін деп уәде бере алмайтынын да айтты.
Чехияның сыртқы істер министрі Ян Липавский жексенбіде жасаған мәлімдемесінде АЕР/АР және "Америка дауысы" медиалары қызметінің маңызын айта келе, оларды авторитаризм жағдайында өмір сүріп жатқан халықтарға "шамшырақ" іспеттес деп атады. Липавский Еуропа елдерін АЕР/АР-ға қызметін жалғастыруға мүмкіндік беретін қаржы іздеп табуға үндеген.
Польшаның сыртқы істер министрі Радек Сикорский АЕР/АР мен басқа да БАҚ-ты қаржыландыруды қамтамасыз ету үшін Еуропаның демократия қорының бюджетін ұлғайтқан жөн болар еді деген ой айтты. "Бұлар – лайықты институттар, олардың миссиясы жалғасуы тиіс", – деді Сикорский.
Журналистік ұйымдар мен халықаралық қауымдастықтың реакциясы
АЕР/АР және "Америка дауысы" медиаұйымдарына қолдау білдіріп жатқандар арасында көптеген америкалық және халықаралық журналистік ұйымдар, соның ішінде Ұлттық баспасөз клубы, "Шекарасыз тілшілер" ұйымы, Журналистерді қорғау комитеті, т.с.с. бар. Брюссельде орналасқан шетелдік тілшілер ассоциациясы (API-IPA) өз мәлімдемесінде АЕР/АР журналистерін "толық қолдайтынын" айтып, ұйымды қаржыландырудан айыруды тәуелсіз журналистика мен баспасөз еркіндігіне жасалған соққы деп бағалаған.
Сол сияқты, АЕР/АР хабар тарататын аймақтарды тұратын жекелеген құқық қорғаушылар, саяси сарапшылар мен журналистер де цензура орнаған және сөз еркіндігі шектелген елдердегі халықтар үшін Азаттық маңызды ақпарат көзі екенін, оның қызметінің тоқтаса, орны толмас өкініш болатынын айтып жатыр.
Кремльдің жүргізіп отырған саясатының кесірінен шетелден жұмыс істеуге мәжбүр болған ресейлік тәуелсіз медиалар да Азаттық радиосына қолдау танытқан. "Новая Газета – Европа" басылымы Азаттық радиосын қолдайтынын мәлімдеп, "қазіргі уақытта бұл Ресей аймақтарындағы оқиғалар туралы цензурадан ада маңызды ақпарат көзі, ол тек Ресей тұрғындары үшін ғана емес, сонымен бірге соғыстың аяқталуын қалайтын бүкіл демократиялық әлем үшін маңызды" деп жазған.
Азат Еуропа/Азаттық радиосы – АҚШ Конгресі бөлген грант есебінен USAGM арқылы қаржыландырылатын тәуелсіз медиакорпорация. Азаттық радиосы жұмысын 1953 жылғы 1 наурызда бастаған. Орталық Азия елдері тілдерінде (арасында қазақ тілі де бар) хабар тарататын Түркістан редакциясы 1953 жылғы 18 наурызда алғаш рет эфирге шыққан еді.
USAGM – апта сайын 360 миллионнан астам адамға 50-ге жуық тілде жаңалық хабар тарататын ұйымдарды қадағалайтын АҚШ-тың тәуелсіз мемлекеттік агенттігі.
Азаттық радиосы. 70 жыл
Литва Ресейдің арнайы қызметін IKEA дүкені қоймасына өрт қойды деп айыптады
Литва билігі Ресейдің әскери барлау қызметін (ГРУ) 2024 жылы Вильнюстегі IKEA дүкенінің қоймасын өртеп жіберуге қатысы бар деп айыптады. Бұл туралы дүйсенбі, 17 наурыз күні баспасөз мәслихатында прокуратура өкілі мәлімдеді.
Тергеу орындары IKEA-дағы өртті террорлық акт ретінде қарастырып отыр. Өртті ұйымдастырған екі Украина азаматын (біреуі кәмелетке толмаған жасөспірім) Ресейдің арнайы қызметтері жалдаған деп есептейді.
Қылмысты тікелей жасаған деген күдікке ілінгендердің үстінен қозғалған іс сотқа жіберілді, бірақ тергеу әлі жалғасып жатыр. Прокуратура Ресейдің әскери барлау қызметі құрған арнайы топ Литва, Польша және Латвияда өрт қою мақсатында әрекет еткен деп мәлімдеді.
"Тек кездейсоқ жағдай мен қызметкерлердің қырағылығы, сондай-ақ өрт сөндірушілердің уақытында жетуі сауда орталығын толықтай жойылып кетуден аман сақтап қалды", – деді прокуратура өкілі.
Литваның тергеу органдары бұл қылмысты Польшадағы әріптестерімен бірлесіп тергеп жатыр. Күдіктілердің бірі сол елде ұсталған. Литва прокуратурасының өкілдері Вильнюстегі IKEA қоймасында шыққан өртті және Польшадағы сауда орталықтарының өртенуін бір топ ұйымдастырғанын, олардың іс-әрекетін, тергеу тұжырымы бойынша, Ресейдің арнайы қызметтері үйлестірген деп есептейді.
Биыл 9 мамыр түнде Вильнюстегі IKEA қоймасында өрт шыққан. Адамдар жапа шекпеген, бірақ қоймаға айтарлықтай зақым келген, оның көлемі 500 мың еуроға бағаланып отыр.
Былтыр мамыр айында Варшавада 1400 дүкені бар ірі сауда орталығы өртенді. Польшаның премьер-министрі Дональд Туск сол кезде "бұған Ресейдің арнайы қызметтерінің қатысы бар болуы әбден мүмкін" деп мәлімдеген. Өрт қоюға немесе оны ұйымдастыруға күдікті ретінде 9 адам ұсталып, кейін тағы үш адам қамауға алынған.
Тусктың айтуынша, олардың кейбірі қылмыс әлемінің өкілдері және Беларусь, Польша мен Украина азаматтары. 2024 жылдың бірінші жартысында Еуроодақтағы басқа да бірқатар елде өрт болды және қауіпсіздік қызметтері өрт оқиғалары жоспарлы түрде жүзеге асырылған болуы мүмкін екенін айтқан. Мәскеуде өрттер туралы ешкім ешқандай пікір білдірген жоқ я Ресейдің арнайы қызметтерінің оған қатысы барын жоққа шығарған.
Грузия соты қамаудағы Михаил Саакашвилиге тағы 4,5 жыл түрме жазасын кесті
Тбилиси соты Грузияның бұрынғы президенті Михаил Саакашвилиді 2021 жылы шекараны заңсыз кесіп өткені үшін төрт жарым жылға еркіндігінен айыру туралы үкім шығарды. Жергілікті БАҚ-тың хабарлауынша, Саакашвили сот отырысына қатыспаған.
2021 жылғы 1 қазанда Михаил Саакашвили Грузияға, яғни содан сегіз жыл бұрын кеткен елге оралды. Сол кезде грузин құқық қорғау органдары бұрынғы президентті ұстап алып, оған шекараны заңсыз кесіп өтті деген айып таққан.
Грузияның тергеу органдарының дерегі бойынша, Саакашвили Украинаның Черноморск қаласынан Грузияның Поти портына бет алған "Вильнюс" деп аталатын кемеде болған. 2021 жылғы 29 қыркүйекке қараған түні кеме портқа кірген соң, одан сүт өнімдері тиелген тіркемесі бар трейлер шыққан, Саакашвили соның ішінде болған.
Өткен аптада Тбилиси соты Грузияның бұрынғы президентін 2009-2013 жылдар аралығында "бюджет қаражатын талан-таражға салғаны үшін айыпты" деп танып, тоғыз жылға бостандығынан айыру туралы үкім шығарды. Саакашвилидің "Біртұтас ұлттық қозғалыс" партиясы үкімнің саяси астары бар деп баға берді.
Саакашвили қазір "қызмет өкілетін асыра пайдаланғаны" үшін сот кескен алты жылдық жаза мерзімін өтеп жатыр. Қазір 2007 жылғы 7 қарашада болған оқиғаларға байланысты оның үстінен қозғалған іс бойынша тергеу жүріп жатыр. Ол кезде Саакашвили Грузия президенті болатын, билік оппозиция митингісін күшпен тарқатқан еді. Қамауда болған кезінде бұрынғы президент бірнеше рет аштық жариялап, денсаулық жағдайы нашарлағанын айтқан.
Еуроодақ өкілдері Азаттық радиосының жағдайын талқыламақ
Еуропа одағына мүше елдердің сыртқы істер министрлері Брюссельде 17 наурызда өтетін жиында Украинадағы соғыстан басқа, Таяу Шығыстағы жағдай мен басқа да мәселелерді, соның ішінде Азат Еуропа/Азаттық радиосының (АЕР/АР) қызметін қаржыландыруға АҚШ Конгресі мақұлдаған гранттың күшін жоюға байланысты мәселені талқылайтын болады. Бұл туралы АЕР/АР тілшісі хабарлады.
Мәлімдеменің жобасы
Азат Еуропа/Азаттық радиокорпорациясының штаб-пәтері Чехияның астанасы Прага қаласында орналасқан. Чехияның сыртқы істер министрі Ян Липавский жексенбіде жасаған мәлімдемесінде АЕР/АР және "Америка дауысы" медиалары қызметінің маңызын айта келе, оларды авторитаризм жағдайында өмір сүріп жатқан халықтарға "шамшырақ" іспеттес деп атады.
Чехия өкілдері Еуроодақтағы әріптестеріне АЕР/АР-ды қаржыландыру мәселесіне байланысты алаңдап отырғаны туралы мәлімдеменің жобасын таратты (құжат редакцияда бар). Онда аталған медианың кезінде "темір шымылдықтың" қоршауында қалған елдерде тұратын халыққа ондаған жылдар бойы объективті ақпарат жеткізгені және "бүгінгі күні еркін баспасөзі жоқ немесе қызметі шектелген аймақтарда тұрып жатқан жүздеген миллион адамға тәуелсіз, нақты ақпарат таратуды жалғастырып келе жатқаны" айтылған. Бұған қоса, АЕР/АР өз қызметімен Еуропаның қауіпсіздігін нығайтып отырғанын, ал оның жұмысы тоқтаса, бұл "Еуропаға қарсы күштерге сыйлық болатынын" атап көрсеткен. Жобада АЕР/АР-ға қызметін жалғастыруға мүмкіндік беретін қаржы іздеп табуға ниетті екені жазылған, бірақ оның егжей-тегжейі келтірілмеген. Бұл мәлімдемені қанша ел қолдап, қосылатыны да әзірге белгісіз.
АЕР/АР және "Америка дауысы" медиаларын қолдау
АЕР/АР және "Америка дауысы" медиаұйымдарына қолдау білдіріп жатқандар арасында көптеген америкалық және халықаралық журналистік ұйымдар, соның ішінде Ұлттық баспасөз клубы, "Шекарасыз тілшілер" ұйымы, Журналистерді қорғау комитеті, т.с.с. бар. Сол сияқты, шетелде жұмыс істейтін ресейлік тәуелсіз медиалар да Азаттық радиосына қолдау танытқан.
Қазақстандық саясаттанушы Шалқар Нұрсейіт "Азаттық радиосы қызметін тоқтатса, Қазақстанның жоғалтатыны өте көп" дейді. "Азаттық радиосы қызметін тоқтатса, елімізде "Заң мен тәртіп диктатурасының" көкесі сонда болады. Ол отызға жуық саяси тұтқынның қазіргі шарасыз күйін алда бүкіл қазақ қоғамы кешеді деген сөз", – деп жазды ол telegram-каналында.
"Новая Газета – Европа" басылымы Азаттық радиосын қолдайтынын мәлімдеп, "қазіргі уақытта бұл Ресей аймақтарындағы оқиғалар туралы цензурадан ада маңызды ақпарат көзі, ол тек Ресей тұрғындары үшін ғана емес, сонымен бірге соғыстың аяқталуын қалайтын бүкіл демократиялық әлем үшін маңызды" деп жазған. "Дождь" телеарнасының бас редакторы Тихон Дзядко Азаттық радиосы мен "Настоящее Время" арнасы тек Ресей емес, Беларусь сияқты елдерде де азаматтық қоғам үшін маңызды рөл атқарып отырғанын айтқан.
Трамптың шешімі және АЕР/АР-ны қаржыландыру
АҚШ президенті Дональд Трамп 14 наурызда жеті федералдық агенттікте қысқарту жүргізуді көздейтін "Федералдық бюрократияны қысқартуды жалғастыру туралы" жарлыққа қол қойды. Қысқарту ұсынылған мекемелер арасында Азат Еуропа/Азаттық радиосы медиакорпорациясына және өзге де ақпарат таратушыларға жетекшілік жасайтын АҚШ-тың ғаламдық медиа жөніндегі агенттігі де (USAGM) бар.
Жарлық жарияланғаннан кейін бірнеше сағаттан соң USAGM-нен жолданған хатта АЕР/АР қызметін қаржыландыруға деп бөлінген, АҚШ Конгресі мақұлдаған гранттың тоқтатылғаны жазылған. Хатқа өз лауазымын "USAGM бас директоры міндетін уақытша атқарушы аға кеңесші" деп көрсеткен Кэри Лейк қол қойған. Бұған қоса, "Америка дауысы" іс жүзінде жұмысын тоқтатқаны және қызметкерлерінің көбі әкімшілік демалысқа жіберілгені белгілі болды.
USAGM сайтында Лейктің атынан жарияланған мәлімдемеде Трамп әкімшілігі қабылдаған шешімдер америкалық салық төлеушілердің ақшасы тиімсіз жұмсалғаны, USAGM агенттігі жұмысындағы қауіпсіздік хаттамалары бұзылғаны, агенттікте жемқорлық болуы мүмкін деген күдік және нақтыланбаған әрі саяси бұрмаланған ақпараттың тарауы себеп болды деп түсіндірілген. Бұрын Трампқа жақын кәсіпкер Илон Маск USAGM-ді "радикалды солшыл" насихат таратады деп айыптап, мұндай ұйымның өзін тарату қажет деп айтқан.
Лейктың мәлімдемесінде жаңа әкімшіліктің USAGM-ді толығымен тарату жоспары жоқ екені айтылған. Қабылданған шаралар "АҚШ-тың ұлылығын қалпына келтіру және еркіндік пен демократияны ілгерілету", агенттіктің "негізгі миссиясын жетілдіру" мақсатын көздейді деп түсіндірілген.
АЕР/АР басшылығының мәлімдемесі
Азат Еуропа/Азаттық радиосы медиа корпорациясының президенті әрі бас атқарушы директоры Стивен Капус сенбі күні кешке жасаған мәлімдемесінде грантты тоқтату "Американың жауларына үлкен сыйлық болатын болды" деген.
"Ирандағы аятоллалар, қытайлық коммунистік басшылар және Мәскеу мен Минскідегі автократтар 75 жылдан кейін Азат Еуропа/Азаттық радиосының таратылғанын тойлайтын болды. Қарсыластарымыздың қолына жеңісті тапсыру оларды күшті етіп, Американы әлсіретеді", – деді Стивен Капус.
Азат Еуропа/Азаттық радиосы директорлар кеңесінің жетекшісі Лиза Кертис USAGM-нің грантты тоқтату жөніндегі хаты АҚШ заңдарына қайшы екенін айтып, заңгерлер тобы Азаттық жұмысын үзбеу үшін қажетті жұмыстарды атқарып жатқанын мәлімдеді.
USAGM туралы ақпарат
USAGM – апта сайын 360 миллионнан астам адамға 50-ге жуық тілде жаңалық хабар тарататын ұйымдарды қадағалайтын АҚШ-тың тәуелсіз мемлекеттік агенттігі. USAGM-нің 2025 жылға арналған бюджеттік өтінімі – 950 миллион доллар. Бұл оның барлық операциялары мен инвестицияларын қаржыландыру үшін қажет.
Азат Еуропа/Азаттық радиосы – АҚШ Конгресі бөлген грант есебінен USAGM арқылы қаржыландырылатын тәуелсіз медиакорпорация. Азаттық радиосы жұмысын 1953 жылғы 1 наурызда бастаған. Орталық Азия елдері тілдерінде (арасында қазақ тілі де бар) хабар тарататын Түркістан редакциясы 1953 жылғы 18 наурызда алғаш рет эфирге шығып, жұмысын бастаған еді. Қазіргі таңда оның әлеуметтік желілердегі, телевизиялық және радио эфирлеріндегі аудиториясы ондаған елде миллиондаған адамды қамтиды.
ПІКІРЛЕР