Батыс басылымдары бұл аптада Түркия Қазақстанға Каспийдегі әскери теңіз флотын күшейтуге көмектесетінін жазып, бұл теңіздегі флотилиясы мықты Ресейдің үстемдігіне қалай әсер етеді деген сұраққа жауап іздеді. Сонымен қатар Қазақстан Батыстың жанама санкциялары мен оның ықтимал салдарынан қауіптеніп отырғанын талдады. Бұдан бөлек сыртқы державалар Орталық Азия мен Оңтүстік Кавказды біртұтас географиялық аймақ ретінде қарастыра бастағанына назар аударды.
ТҮРКИЯ ҚАЗАҚСТАННЫҢ КАСПИЙДЕГІ ФЛОТЫН КҮШЕЙТУГЕ КӨМЕКТЕСПЕК
Сарапшы Пол Гобл АҚШ-тағы Jamestown қорының сайтында Түркия Қазақстанға Каспийдегі әскери теңіз күштерін күшейтуге көмектесетінін жазды. Анкара мен Астананың жоспары Каспийдегі флотилиясы ең қуатты Ресейдің үстемдігіне қалай әсер етпек?
Ресейдің Каспий флотилиясы көп жыл бойы теңіз айдынында үстемдік етті. Сондықтан да болар, көпшілік Каспийде бұдан басқа ұлттық флоттар бар екенін елемей жатады. Оның үстіне осы күнге дейін теңіз жағалауындағы өзге елдер әскери-теңіз флотын қорғаныс үшін емес, іздеу-құтқару жұмыстары немесе теңіздегі бұрғылау платформасы мен құбырлардың қорғайтын күзет үшін қажет етті.
Дегенмен Қазақстан бұл ахуалды өзгертуі мүмкін. Гоблдың жазуынша, ел жағалаудағы ғана емес, теңіздің таяз жеріндегі қорғанысқа да мән бермек.
Өткен аптада Қазақстанның мемлекеттік «Зенит» зауыты Түркияның Asfar және YDA Group компанияларымен Оралда әскери кемелерді жасау туралы келісімге қол қойды. Гоблдың пайымдауынша, бұл келісімнің бірнеше салдары бар.
Біріншіден, ол Мәскеудің Қазақстанның кеме жасау өнеркәсібінде үстем ойыншы болып қала беремін деген жоспарына соққы жасайды. 2010 жылы Мәскеу Астанаға кеме жасайды деген келісімге қол қойылғалы Ресей өзін бұл саладағы басты ойыншымын деп келген. Бірақ одан бері мина сүзетін екі кеме ғана жасалған соң, Қазақстан кеме жасайтын басқа ойыншыларды іздеуге кірісті.
Екіншіден, бұл келісім Анкараның Астанамен қорғаныс саласындағы ынтымақтастығын күшейтеді. Түркия үкіметі Орталық Азия мемлекеттерінің қарулы күштерін дамытуда жетекші рөлге ие болуға талпынып жатыр. Гобл Астанамен кеме жасау туралы Анкараның келісімі осы жоспардың бөлігі деп есептейді.
Үшіншіден, Ресей де, Қазақстан да Каспийдің солтүстігіндегі судың тартылуынан туындайтын стратегиялық және экономикалық салдарға алаңдайды. Астананың бұған дейін ұстанып келген шағын кемелер жасау саясаты енді Түркиямен келісім аясында жалғасатын тәрізді. Ал бұл Астананың экономикалық, тіпті әскери позициясын жақсартады, тіпті Ресейден де үстем етуі мүмкін.
Гобл Түркиямен кеме жасау туралы келісім Қазақстан мен Ресей Каспий теңізінде текетіреседі дегенді білдірмейді дейді. Ресей кемелерінің саны аз болғанымен, әскери қуаты әлдеқайда мықты. Сонымен қатар бұл келісім Түркия қанша жерден үміттенсе де, Анкара жақын уақытта Каспий теңізінде үстем ойыншыға айналады деген сөз емес. Түркия Каспий жағалауындағы Ресейден өзге елдерге кемелер мен оның бөлшектерін жасап беріп жатса да, тез нәтижеге қол жеткізе алмайды, себебі шағын кеме жасаудың өзі көп уақыт талап етеді. Бұдан шығатын қорытынды: Қазақстан Каспийдің тіпті бір бөлігінде жақын уақытта үстемдікке ие болуы екіталай.
Бірақ Каспийдің солтүстігі тартылған сайын таяз жерде жүре алатын Қазақстанның әскери кемелері көбейе түседі. Бұл Астанаға кемелері үлкен Мәскеу алдында артықшылық береді.
Гоблдың ойынша, Ресейдің Каспий флотилиясы мен кемелері біртіндеп көбейіп жатқан Қазақстанның әскери-теңіз флоты арасындағы арасалмақ біртіндеп өзгере бермек. Бұл Каспий жағалауындағы елдердің аймақтағы сауда және құбырмен байланысты жоспарына әсер етеді. Ал бұл жоспар Қазақстан мен Ресейдің қарым-қатынасына ғана емес, Астананың Орталық Азия, Кавказ бен Батыс елдерімен қарым-қатынасына да әсер етеді.
"ҚАЗАҚСТАН ЖАНАМА САНКЦИЯДАН ҚАУІПТЕНІП ОТЫР"
Жапонияда шығатын Asia Nikkei басылымы Ресей қос мақсатта қолданылатын тауарды алдырып, өз газын сату үшін Орталық Азия елдерімен қарым-қатынасты күшейтіп жатқанын жазды.
16 маусым күні Өзбекстан Ресейдің «Газпром» компаниясымен газ келісіміне қол қойды. «Газпром» 1 қазаннан бастап Өзбекстанға 2,8 миллиард текше метр газ тасымалдайды. Биыл қыста Өзбекстан газ тапшылығына тап болды, бұл келісім тапшылықты азайтуға септігін тигізуі керек. Газ Қазақстан аумағы арқылы «Орталық Азия – Орталық» газ құбырымен тасымалданады. Бұл үшін «Газпром» Қазақстандағы мемлекеттік «QazaqGaz» компаниясымен келісімге қол қойды.
Басылым «Газпром» Қазақстанмен де осындай келісімді талқылап жатыр деп жазады.
Украинаға басып кірген соң, Еуропа нарығына газ өткізе алмай қалған Ресей Өзбекстанмен газ келісімінен ұтты. Мақала авторлары Алматыда тұратын журналистер Пол Бартлет пен Нәубет Бейсеновтің жазуынша, Ресей Орталық Азияны газ өткізетін нарық ретінде ғана емес, азаматтық және әскери салада қолданылатын қос мақсаттағы тауарды алдыру үшін пайдаланып жатыр. Ресейге санкцияларды айналып өтуге көмектескен аймақтағы бірқатар компанияға санкция салынды.
20 шілде күні АҚШ-тың қаржы министрлігі тыйым салынған тауарды Ресейге жеткізгені үшін Қырғызстандағы төрт компанияға санкция салды. Сәуір айында АҚШ қаржы министрлігі «Ресейдің әскери-қорғаныс өнеркәсіп кешеніне көмектесу үшін және АҚШ-тан санкция салынған тауар алдыру үшін құрылған» Өзбекстандағы екі компанияға санкция салды.
Авторлардың жазуынша, Қазақстан жанама санкциялар мен оның салдарынан қауіптеніп отыр. Жанама санкциялар шетелдік инвестицияларға нұқсан келтіріп, беделге сызат түсіруі мүмкін.
Маусым айында сауда және интеграция министрі Серік Жұманғарин Қазақстандағы компаниялар Ресейге қос мақсаттағы технологиялар жібергенін растады. Ол үкімет алдағы уақытта 104 тауар түрін Ресейге жеткізуге жол бермеу үшін экспортпен айналысатын компанияларға бақылау күшейетінін мәлімдеді.
Бейсенов пен Бартлет Ресей өз газын экспорттайтын жаңа нарық тапқанымен, Мәскеудің Орталық Азиядағы одақтастарына қарсы санкциялар күшейген сайын қос мақсаттағы тауарды алу қиындай түсуі мүмкін дейді.
Қарай отырыңыз: Украина санкция салған қазақстандық екі компанияның артында кім тұр? (6 маусым 2023 жыл).
"ОҢТҮСТІК КАВКАЗ БЕН ОРТАЛЫҚ АЗИЯ БІРТҰТАС ГЕОГРАФИЯЛЫҚ КЕҢІСТІК РЕТІНДЕ ҚАРАЛА БАСТАДЫ"
Тбилисидегі Еуропа университетінің халықаралық қатынастар жөніндегі профессоры Эмиль Авдалиани АҚШ-тағы Jamestown қорының сайтында Орталық Азия мен Оңтүстік Кавказ арасындағы қарым-қатынас күшейіп жатқанына назар аударады.
23 маусым күні Қазақстан, Әзербайжан мен Грузия Орталық Азия − Оңтүстік Кавказ арасындағы жүк тасымалын жақсарту үшін бірлескен логистикалық компания құрды. 2022 жыл басынан бері Грузия, Әзербайжан мен Орталық Азия елдері түрлі меморандумға қол қойып, аймақтар арасындағы алыс-берісті күшейту үшін транзиттік тосқауылдарды жою мәселесін белсенді көтеріп жүр.
Авдалианидің пайымдауынша, бұл оқиғалар соңғы он жылда Қара теңізден Орталық Азияға дейінгі аумақ бірте-бірте біртұтас, ажырамас географиялық кеңістік ретінде қарала бастағанын айқындайды. Ресейдің Украинаға басып кіруі бұл үрдісті күшейте түсті.
Ресей Украинаға басып кірген соң, Мәскеуге салынған Батыс санкциялары Азия мен Еуропаны жалғайтын дәліздер жұмысына әсер етті. Ресейді айналып өтетін балама бағыттарды дамытуға ұмтылыс Орталық Азия мен Оңтүстік Кавказ ең қысқа дәліз екенін айқындады. Бұл сыртқы ойыншыларды екі аймаққа қатар, тандем ретінде қарауға итермеледі.
Авдалианидің ойынша, Орталық Азияда да, Оңтүстік Кавказда да Украинада соғыс басталғалы бірде-бір сыртқы держава үстемдік етпейді. Осылайша екі аймақ бір-бірімен қарым-қатынасты дамытып, баланстауға мәжбүр. Мысалы, Қазақстан Түркия, Еуроодақ пен Қытаймен қарым-қатынасты күшейтіп жатыр. Аймақ елдерінің бұлайша сыртқы державалардың арасында амалдауға ұмтылуы сыртқы ойыншылар арасындағы бәсекені күшейтеді.
Зерттеушінің пайымдауынша, Оңтүстік Кавказ бен Орталық Азияны біртұтас географиялық кеңістік деп қарау бір аймақтағы оқиға екінші аймақтағы процеске көбірек әсер ете бастайды дегенді білдіреді. «Сондықтан аймақтағы ірі ойыншылар үшін ең тиімдісі – трансаймақтағы инфрақұрылым мәселесіне келгенде сегіз ел (Армения, Әзербайжан, Грузия, Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Түркіменстан, Өзбекстан) қатар қатысып, ортақ шешім қабылдай алатын механизмдер құру», − деп қайырады зерттеуші.
ПІКІРЛЕР