Бұдан соң кері кету басталды. Қаржы жымқыру туралы болмаған істер бойынша айыптады. «Маски-шоу» болды, кеңсемізге шабуыл жасады – Рахат Әлиевтің жетекшілігімен қаржы полициясы қызметі шабуылдады.
Азаттық Қазақстан тәуелсіздігінің 25 жылдығына арналған «Тәуелсіз адамдар» жобасын жалғастырады. 1990 жылдардың басынан бастап осы уақытқа дейін беделді, қоғамдық пікірдің жетекшісі болған саясаткер, музыкант, журналист, экономист, әртіс және танымал БАҚ өкілдерінен сұхбат аламыз. Жоба кейіпкерлері жаңа мемлекетте адам ретінде және маман ретінде алдына қандай мақсат қойғанын, 2016 жылы оның нәтижесі қандай болғаны туралы баяндайды.
Жобаның 16-сериясында танымал адвокат Александр Розенцвайг 1990 жылдары бұзақылардың өзін милициядан қалай қорғағанын, «Адвокаттық қызмет туралы» заңның парламент арқылы қалай «жылдам өткенін» және сот жүйесінің қай заманға кері кетіп бара жатқаны туралы айтып берді.
«МАҢЫЗДЫ ТҰЛҒАНЫҢ КӨМЕКШІСІ „П…Ц!“ ДЕДІ»
Пётр Троценко: - Совет Одағының тарауын қайда және қалай, қандай көңіл-күймен қарсы алдыңыз?
Александр Розенцвайг: - ГКЧП (төтенше жағдайлар жөніндегі мемлекеттік комитет) бүлігін қалай қарсы алғанымыз жақсы есімде. Досым екеуміз Ыстықкөлде (Қырғызстан) болғанбыз. Адамдар аяқ астынан алаңдап, радиоқабылдағышы бар бірнеше автокөліктің қасына жинала бастады. Біз жағажайда жатқан едік, өтіп бара жатқан адамнан не болды деп сұрап едік, ол «бүлік!» деді.
Мен де тыңдауға бардым, радиоқабылдағыштан «Қаулы №1, қаулы №2» деп жатты. Досым: «жатсаңшы, соңғы рет демалып жатырмыз, оралған соң отырғызып қояды» деді. Мен адвокат, досым – азаматтық қорғаныс жүйесіндегі жабық құрылымның басшысы болатын.
Вячеслав Половинко: - Иә, сақтық жасап қамап қоюлары мүмкін еді.
Александр Розенцвайг: - Мүмкін. Үйге қайтуға дайындалдым, бірақ ешкім мені алып кетпеді. Көңіл-күйім түсіп кетті. Ыстықкөлде бір танысымды жолықтырдым, ол маңызды тұлғаның көмекшісінің әйелі еді. Келесі күні ол Алматыдағы еріне хабарласса, «бәрі бітті!» депті. Әкеме қоңырау шалдым, ол маған «алаңдамай демала бер, бүлікшілердің бәрін ары кеткенде екі-үш күнде тұтқындайды» деді. Әкем біліп айтыпты.
Сол оқиға жақсы есімде қалыпты. Ал Совет Одағының қалай тарағаны есімде жоқ, оған мұрша болмады (Күледі).
Вячеслав Половинко: - Ұлы мемлекеттің күні бітті деген сезім болмады ма…
Пётр Троценко: - Танысыңыздың ері айтқан сөз ше...
Александр Розенцвайг: - Мен ол мемлекетті ұлы деп санамадым.
Вячеслав Половинко: - Дегенмен де сезіміңіз…
Александр Розенцвайг: - Жоқ, болмады. Аз уақыт қана ол жүйенің бір бөлігі болдым, мемлекетке қызмет етпеймін, жеке адамдардың мүддесін қорғаймын. Тіпті София Власьевнаның кезінде (Совет билігі - Азаттық) адвокатура әркез жеке адамдардың мүддесін қорғады, бірақ қалай қорғады – ол басқа мәселе.
Пётр Троценко: - Советтік кезде адвокаттардың жүйеден тыс қалуға мүмкіндігі болды ма?
Александр Розенцвайг: - Әр адамда ондай мүмкіндік болды. Советтік билік кезінде адамдардың көбі өзін іштей еркін санады, жүйеден тыс жүрді. Бәрі жағдайға байланысты емес, адамның өзіне байланысты.
Вячеслав Половинко: - Демек, жеке қорғаушы болдыңыз…
Александр Розенцвайг: - Жігіттер, мемлекеттік адвокат деген болмайды. «Адвокат» сөзін естіген кезде оның мемлекеттік қызметкер емес екенін есте сақтаңыздар.
Вячеслав Половинко: - Мемлекеттік қорғаушылар ше?
Александр Розенцвайг: - Мемлекет барлық конституцияларда білікті заңдық көмек алу құқығын декларациялады, егер адамның жеке қорғаушысы жоқ болса, мемлекет есебінен көмек көрсетіледі. Демек конституциялық кепілдікті мемлекет емес, қорғаушылар қамтамасыз етеді. Тәжірибе жүзінде оның қалай жүзеге асатыны басқа мәселе, міндетті жұмысты атқарғаны үшін оларға шетелдегі қара жұмысшыдан аз төлейді. Бірақ бұл да басқа мәселе.
«САЙЫСКЕРЛІК ОЛ КЕЗДЕ ДЕ БОЛМАҒАН, ҚАЗІР ДЕ ЖОҚ»
Вячеслав Половинко: - Советтен кейінгі соттарда әйгілі тараптардың сайыскерлігі болды ма?
Александр Розенцвайг: - Ол бұрын да, қазір де айтарлықтай дәрежеде емес. Тағы бәрі адвокатқа байланысты – өз ісіне адал берілген болса, ол көп нәрсе істей алады.
Вячеслав Половинко: - 1980 жылдары сот сізге қалай кедергі жасады?
Мен қорғаған адам түрмеде сегіз жылдан астам отырды. Оны алты рет соттаған, әр сотта үкімді өзгерткен, себебі прокуратура үкімді өте жеңіл санаған.
Александр Розенцвайг: - 1980 жылдардың соңында болған жағдай. Алматы облысында шарап жасайтын материалдар үшін дайындалған жеміс-жидекті ұрлауға қатысты іс болды. Мен қорғаған адам түрмеде сегіз жылдан астам отырды. Оны алты рет соттаған, әр сотта үкімді өзгерткен, себебі прокуратура үкімді өте жеңіл санаған. Ал ол адаммен бірге ісі қаралған адамдар түрмеден шығып, куәгерлер ретінде қатысты. Басында оған 14 жыл береді, прокуратура оны жеңіл санап, қарсылық танытады. Ал іске қатысты дәлелдері (дәлел бар деуге келмейді) үнемі бірдей.
Таң қаларлығы, айыптау үкімін шығарған судьялардың өздері менен іске қатысуды сұрады. Бірақ ешкімнің үкімнен бас тартқысы келмеді, сондықтан мен Қазақ ССР Жоғарғы сотының барлық құрамына қарсылық білдіріп, істі басқа республиканың қарауын сұрадым, себебі судьялардың мүддесі бар екені анық болды. Сайыскерлікке келсек – ешкім оны жасауға мүмкіндік бермеді. Прокурордың талабы толықтай қанағаттандырылды, ал менікі – жоқ. Әлгі адамды ақыры сот залынан босатты, ол сот залында жүріп кете жаздады – сондықтан еркіндікке жіберді. Осы істе жұмыс істеген судьяны облыстық сотқа мүшелігінен босатты.
Вячеслав Половинко: - 1990 жылдар келді. Клиентураңыз қалай өзгерді?
Александр Розенцвайг: - Менде клиентура жоқ. Клиентура — шаштараздар мен бордельдерге арналған термин.
Пётр Троценко: - Онда қалай атаған дұрыс?
Александр Розенцвайг: - Мен оларды қорғалушылар немесе сенім білдірушілер деп атаймын.
Вячеслав Половинко: - Жақсы, сенім білдірушілеріңіздің әлеуметтік портреті қалай өзгерді?
Александр Розенцвайг: - 1990 жылдардың басында бизнес аяғынан қалт-құлт етіп тұрып, кәсіпкерлердің қандай да бір тобы пайда болғанда, әлеуметтік портрет, әрине, айтарлықтай өзгерді. Бизнесмендер қызметіне заңдық көмек көрсету тұрғысынан қорғауды қажет етті. Кейде тіпті долбармен әрекет еттік, тіпті – заң шығарушылардың алдында болдық. Мысалы, акционерлік қоғамдар туралы заң да, жаңа азаматтық кодекс те болмады, ал ұстазым, профессор Юрий Григорьевич Басин екеуіміз (Қазақстанда заманауи цивилистика мектебін қалаушылардың бірі [1923–2004]. — Азаттық) «Караван» АҚ үшін бірінші жарғыны жасадық.
Пётр Троценко: - Заңды қолдану керек, бірақ заң жоқ болған кезде қалай жұмыс істеуге болады?
Александр Розенцвайг: - Солай жұмыс істедік. Ескі азаматтық кодекс, кооперация туралы заң болды.
«БҰЗАҚЫЛАР МЕНІ ПОЛИЦИЯДАН ҚОРҒАДЫ»
Пётр Троценко: - Ол кезде бизнесмендер қандай өтініш айтатын еді? Олар неден қорықты?
Рэкеттен қорықты. Дәнекерлеуші аспаппен күйдіреді, кеудеме үтік қояды, өлтіріп тастайды деп қорықты. Әрине, адвокат ондай тән азабынан өзін де, өзгені де қорғай алмайды.
Александр Розенцвайг: - Неден қорықты? Рэкеттен қорықты. Дәнекерлеуші аспаппен күйдіреді, кеудеме үтік қояды, өлтіріп тастайды деп қорықты. Әрине, адвокат ондай тән азабынан өзін де, өзгені де қорғай алмайды. Милициядан қорықты: қарадан-қарап отырғызып тастайды, меншігімді тартып алады деп. Нақты заңдық көмекке келсек, өздеріңіз білетіндей, үлкен капиталдың ешбірі адал жолмен келмейді. «Жаңадан байығандар» бір себеппен келетін: біреуді «лақтырып» кеткен, біреу несиетін қайтармаған, біреудің бизнесін тартып алған – рейдерлік сол кезде гүлденіп тұрды ғой.
Вячеслав Половинко: - Оның бәрі далада емес, сотта шешілді ме?
Александр Розенцвайг: - Әртүрлі жолмен шешілді. Соттар әлі күнге дейін осындай процестерді кейде заңдастырады. Әрине, сотқа қарағанда жазық далада немесе тауда іс тез шешіледі.
Алға жылжып, айта кетейін: 95 жылдан бастап азаматтық іспен айналыса бастадым, бизнеске кеңес беремін. Тергеу ісімен жұмыс істеуді тоқтаттым: милиция-полицияға кіргеннен денем тітіркенетін болды. Қылмыстық іске қатысты қандай да бір іс шықса, оларды тек сотта жүргізе бастадым. Бұлар көбіне қылмыстық емес, экономикалық істер. Айыптаушы жақта жұмыс істей аламын, бірнеше рет солай істедім.
Вячеслав Половинко: - «Тергеу» кезінде қандай істерге тап болдыңыз? Бұрынғы бас прокурор Жармахан Тұяқбай сұхбатында сұмдық адам өлімдері болды, адамдардың көзіне қан толды деді.
Александр Розенцвайг: - Ондай екі-үш істі жүргіздім.
Вячеслав Половинко: - Мысалы?
Александр Розенцвайг: - Қалай болғанда да зорлаушылар мен адам өлтірушілерді қорғау көңілден шығатын жұмыс емес, олар алдымен зорлап, сосын өлтіріп, денесін бөлшектеп, шашып тастайды. Менің жағдайымда айыпталушыға қатысты істі сот қосымша тергеуге жіберді де, тоқтатты. Себебі, тергеушілер үлкен қателік жіберген. Қорғап отырған адамымның айыпсыз екеніне сенген жоқпын, бірақ кінәсіздік презумпциясы үшін бәрін істедім. Осылай пафоспен сөйлеуге тура келеді. Ақыл-есінен ауысып, не істеп не қойғанын білмеген бір жігітті қорғадым, ол көңілдесіне келеді, ол үйінде болмағандықтан, оның қызын зорлайды. Өте жиіркенішті жайт, бірақ істі алған соң бас тартуға болмайды.
Вячеслав Половинко: - 1990 жылдардың басында қызметіңіз үшін қоқан-лоқы жасады ма?
Александр Розенцвайг: - Сондықтан да тергеу кезеңінде жұмыс істеуді тоқтаттым ғой. Қорқытты да, қиянат та жасады.
Вячеслав Половинко: - Ұрды ма?
Александр Розенцвайг: - Құдайға шүкір, ұрмады. Таң қаларлық «жылымық» кезеңі болды, ол ұзаққа созылмады, аяқ астынан бәрін ақтап, сотта әділеттік орнап қалды.
Вячеслав Половинко: - Анекдотта айтылғандай, ол күннің бейсенбі болғаны өкінішті.
Александр Розенцвайг: - Иә. Менің ісімде де алты-жеті ақтау үкімі болды. Ол істерді бұрынғы әріптестерім жүргізгендіктен (тергеуші болып бастадым ғой) оларға менің «кедергі келтіргенім» қатты ұнамады. Сондықтан нақты қауіп төндірген жағдайлар болды. Нақты іс-әрекет те болды: бірнеше ай сырттай бақылады.
Пётр Троценко: - Бұзақылар емес, милицияның қоқан-лоқы жасағаны қызық екен.
Александр Розенцвайг: - Бұзақылар мені тіпті қорғады. Бір күні өз ісіммен кетіп бара жатқан едім, қасымда боксер төбетім бар, артымнан екі «қыран» келе жатыр. Олардың аңдып жүргенін білдім, қастарына батыл жақындадым да (төбетімнің түрі қаһарлы еді): «сендерден жалықтым, байқаусыз аңди алмасаңдар, сыбағаларыңды алыңдар» дедім. Олар маған: «бізді аңдушылар деп ойламаңыз, басқа тараптың (милиция емес – ред.) адамдарымыз, сізді қарап жүруді тапсырды, мән бермеңіз» деді. Әлі күнге дейін неге олай істегендерін түсінбеймін, қылмыстық әлемнің беделді өкілдерінің көбін танимын, бірақ олардың ешқайсысын қорғаған емеспін.
Пётр Троценко: - Құқық қорғаушы Евгений Жовтиспен сөйлескен кезде ол мемлекет «қызыл күрең пиджак киген жігіттердің орнын тартып алды, оларды ығыстырып, өзі соларға айналды» деген еді. Оның сөзіне келісесіз бе?
Александр Розенцвайг: - Евгений Америка ашып отырған жоқ. Ол «жігіттер» жүрген кезде-ақ олардың орнын кейін мемлекет басады деген едім. Солай болды. Бізде халық көп емес, қылмыстық әлемді жаншып тастау, мысалы Ресейге қарағанда оңай болды. Жемқорлық әркез болған, біздің полиция қылмысқа белшесінен батқан, ал полиция бизнеске «қолдау» жасай бастағанда жағдай ушығып кетті. 1990 жылдары тергеу жүйесі быт-шыт еді, сондықтан лай судан балық аулау қиын болмады.
Вячеслав Половинко: - Жармахан Тұяқбай мырза 90 жылдары заңнама негізі өте нашар болды, кәсіпкерлердің адвокаты соны пайдаланды, прокурорлар олардың көбін отырғыза алмады деп шағымданды.
Александр Розенцвайг: - Тұяқбай мырзаның жеке басына еш қарсылығым жоқ, бірақ сөзіне келіспеймін. Заңнама нашар болған жоқ. Құқық қолдану бұзылды. Біреудің ықпалымен салыстырмалы түрде жемқорлыққа батпаған және барынша тиімді мемлекеттік қауіпсіздіктің тергеу аппараты жойылды. Тергеу комитетіне жақсы кадрлар бармады. Жұмыс істейтін ешкім болмады.
Айтпақшы, ұмытпасам, Тұяқбай Марс Үркімбаевты (1994 жылғы Қазақстанның экономика министрі - Азаттық) түрмеге отырғызбасам, отставкаға кетемін деп мәлімдеген еді. Кетпеді ғой. Ол өлі туған тергеу комитетін басқарған кезде Қазақстанда сәтті реформа жүргізгендерге қарсы іс қозғады. Кейін қылмыс дәлелі жоқ деп оны тоқтатты, ал адамдардың тағдыры талқандалды.
«КЕҢСЕМІЗГЕ ШАБУЫЛДАУҒА ӘЛИЕВ РҰҚСАТ БЕРГЕН»
Вячеслав Половинко: - Құқықтық реформа туралы айтайық. Сізді жұмыс тобына кім шақырды, бәрі қалай басталды?
Александр Розенцвайг: - Мені жұмыс тобына 1991 жылы қосты, бірақ бастапқы кезде ештеңе жасалмады. 1994-95 жылдары процесс күрт жанданды. Құқықтық реформаны америкалық Pepper Hamilton and scheetz заң фирмасы жүргізді, олар тендер ұтып алды. Реформаға қаржыны Дүниежүзілік банк берді. Реформаның үйлестірушісі – Елена Новикова болды, әзірлегендер – Қазақстанның озық заңгерлері. Юрий Басин, Майдан Сүлейменов, Алексей Худяков тәрізді профессорлар болды – бәрін еске алып отырсам сұхбаттың уақыты жетпейді. Реформаның жетекшісі (жақсы мағынасында) премьер-министр Әкежан Қажыгелдин болды. Ол жаңа нарық заңының жүйелі пакетінсіз мемлекеттің тығырықтан шықпайтынын жақсы түсінді – солайша билік таптаурын емес саяси шешім қабылдады. Оған дейін Татьяна Квятковскаяның шағымымен парламентті таратты, рәсім айтарлықтай жеңілдеді. Жұмыс тобы заңды тез әзірледі, үш жылда 55-тен астам заң қабылданды, оларды президенттің бұйрығымен қабылдадық.
Біз талқылауға бардық, сол кездегі әділет министрі Константин Колпаков мені осы фирмаға реформа жасауға көмектесу үшін іссапарға жіберілді деп қарар жазды. Бұл далбаса еді, әділет министрінің бұндай құжат жазуға құқығы жоқ болатын, бірақ соның арқасында мен «Адвокаттық қызмет туралы» заңды әзірлеуге кірістім. Оны парламенттен «өткіздім».
Вячеслав Половинко: - Бұл реформаларда америкалықтар тікелей көмектесті ме?
Александр Розенцвайг: - Америкалықтар инфрақұрылым берді. Олар кеңсені жалдап алды, ақша берді, сарапшылардың дайындыққа қатысуын қамтамасыз етті – бірақ заңдарды қазақстандық үздік мамандар жазды. Бұл кішкентай заң емес, негізгі заңдар – азаматтық кодекс, «Нормативтік-құқықтық актілер туралы» заң, «Жер қойнауы туралы», «Банкроттық туралы», т.б.
Вячеслав Половинко: - Америкалық заңдарға ұқсатсақ деген міндет болды ма?
Александр Розенцвайг: - Көптеген үлгіге алатын заңдар болды. Жұмыс тобы еуропалық тәжірибеге сүйенді, Қазан төңкерісіне дейін де империяда нарықтық заңдар болды. Көп нәрсені істетпеді: кейде заңды «кесіп тастады», кейде «бұрып» жіберді, кейде «ақша тығып жіберді». Бірақ салыстырмалы түрде бәрі жақсы орындалды, себебі саяси ерік-жігер танытылды, жүзеге асты.
Бұдан соң кері кету басталды. Қаржы жымқыру туралы болмаған істер бойынша айыптады. «Маски-шоу» болды, кеңсемізге шабуыл жасады – Рахат Әлиевтің жетекшілігімен қаржы полициясы қызметі шабуылдады. Оның «Алматы қаласы қаржы полициясының басшысы, қаржы полициясының полковнигі, медицина ғылымдарының докторы Р.Әлиев» деп қол қойғаны есімде.
Вячеслав Половинко: - Бұндай шабуылдар – Әлиевтің өзінің бастамасы ма, әлде Қажыгелдинмен қарым-қатынасы нашарлағаны ықпал етті ме?
Александр Розенцвайг: - Бірнеше себеп бірдей ықпал етті деп ойлаймын.
Вячеслав Половинко: - «Адвокаттық қызмет туралы» заңды парламент арқылы өткіздіңіз. Ол қалай болды? Қарсы тұрғандар болды ма?
Александр Розенцвайг: - Қарсылық деңгейі жоғары болды. Көп нәрсені істетпеді – атап айтқанда, адвокаттық иммунитет туралы норманы енгізе алмадық, адвокатты ісі бойынша тергеуге болмайды деген заңды айтамын. Ол заңда болуға тиіс еді, бірақ әлі күнге дейін жоқ. Адвокаттарды органдармен үнсіз ықпалдас болуға тартуға болмайды деген норманы жазғымыз келген еді. Ол да, тағы басқа пайдалы әрі қажетті нормалар өтпей қалды.
Мәжіліс заң жобасын әупірімдеп өткізді. Ал сенаттағылар: «Адвокаттардың жалақысы неге сонша көп?» деп бастады. Сол кезде мен шыдамай айттым: «Осы жылы орындарыңды тастап, адвокат болып істеп көріңдер, қолдарыңнан келіп жатса қомақты қаламақы аласыңдар, жалақы емес – гонорар аласыңдар» дедім. Олар тіпті мені жиналыстан шығарып жібере жаздады.
Біздің заң ТМД елдері арасында алғашқылардың бірі болып қабылданды. Қазір ол әрине, жамау-жамау, бірақ қызмет етіп келеді. Дегенмен жаңа адвокаттық көмек тұжырымдамасын жасаудың уақыты келді.
«ЖҰМЫС ІСТЕУ ЖИІРКЕНІШТІ БОЛА БАСТАДЫ»
Пётр Троценко: - Адвокатура мен соттағы «жылымық» қаншаға созылды?
Вячеслав Половинко: - Репрессияның жаңа кезеңі басталғанын қашан сезіндіңіз?
Александр Розенцвайг: - Адвокатура ешқашан да қол қусырып отырған емес. «Жылымыққа» келсек, бес-алты жыл, 1994-99 жылдарды атай аламын. 2010 жылдары қылбұрау түсе бастады.
Вячеслав Половинко: - Саяси қудалау экономикалық қылмыс немесе қылмыстық іс деп аталатынын байқамадыңыз ба?
Александр Розенцвайг: - Жауабы қандай болатынын біле тұрып сұрайсыздар. Ондай бар әрине. Дегенмен бұл менің өз пікірім. Біз Бутяны қорғадық (Болат Әбілов – бизнесмен - Азаттық). Оны «Бутя Капитал» жекешелендірген қорынан бірнеше миллионды жымқырды деп айыптады, ал ол – салымшыларға сегіз миллион доллар төлеген жалғыз адам. Процесс ұзаққа созылды, сегіз ай бойы жүрді, зеріктіріп жіберді. Басында іс қозғаған жоқ, әрине ешкім мінсіз жұмыс істемейді, бірақ оған таққан айыптары жалған.
Қаржы полициялары процессуалдық құқыққа жетік емес екен. Ал мемлекеттік айыптаудың үш өкілі – істің материалымен мүлдем таныс болмады, соттан бірнеше рет оларға ескерту беруді сұрадым. Процесс кезінде сырт көзден жасырған құқық бұзушылықтар көріне бастады: ангажирленген аудиторлардың сауатсыз қорытындылары (олардың біразы сотта бас тартты), есеп жүргізудегі қателік, көптеген адамдардың тергеу хаттамасы жасалмаған. Бірақ негізгі мәселе хаттама ісінде (протокол выемки) көптеген құжаттар болмай шықты, қарапайым ресмилік көрінсе де, онсыз іс жүргізілмейді. Істі ақтап алуға болатын еді, бірақ сот екіұдай шешім шығарды – істі қайта тергеуге жіберді, мыңдаған томға дейін жетті, аяғында сиырқұйымшақтанып бітті. Тергеуші «хаттаманың кейбір жерлері жоғалғанын мойындау туралы» қаулы шығарды, шарықтау шегі сол болды.
Алтынбек Сәрсенбайұлы пен оның күзетшісін және жүргізушісін ұрлау және өлтіру ісі бойынша айыптаушы тарап жақта жұмыс істедік. Сол кезде Талдықорғанда артымыздан «аңдушылар» ашық еріп отырды (сырттай бақылаудың құпия қызметі, қызметкерлердің қозғалыс бағыты мен байланыс жасайтын адамдарын аңдиды - Азаттық). Аңдуға қарсы екенімізді сотта ескерттік, бірақ нәтиже бермеді. Біз айыптаушылар жағында болғанымызды тағы да айтамын. Қала ішінде жүру үшін бір жүргізушіні жалдадық, ол кешке келіп «сіздермен жұмыс істеме деп айтты» деді. Оның бәрі полиция мен арнайы қызметтен басқа кімге керек? Ешкімге керек емес. Яғни 2007 жылдардың өзінде жақсы ештеңе болмады.
Вячеслав Половинко: - 1990 жылдардан кейін Қазақстандағы адвокаттардың жұмыс істеу мүмкіндігі азайды деген тұжырым рас па?
Александр Розенцвайг: - Мүмкіндік азайған жоқ. Жұмыс істеу жиіркенішті бола бастады. 2015 жылы жаңа қылмыстық кодекс және қылмыстық-процессуалдық кодексті қабылдаған кезде жағдай ушығып кетті. Ол кодекстерді бас прокуратура әзірледі, адвокаттарды мүлдем жолатпауға тырысты. Біз жұмыс тобына кіруге тырыстық, әзер дегенде топқа іліндік, бірақ көп ештеңе тындыра алмадық. Бұндай «солистерден» асырып не айтасың? Солайша кодекстер – жалған әшекей, камуфляж және көзбояушылық болып шықты.
Вячеслав Половинко: - Бас прокуратура қылмыстық-процессуалдық кодексті барынша либерал деп атайды ғой.
Александр Розенцвайг: - Ол бұрынғысынан өткен сорақы! Адвокат ештеңе істей алмайды. Заң бойынша өзі қорғайтын адамның айыпсыз екеніне дәлел жинай алады, бірақ оны қалай істеу керек екені жазылмаған. Әлі күнге дейін адвокатты түрлі құпияларға қосу туралы норма жоқ. Жоғарғы соттың техникалық департаменті ІІМ-мен бірге қазір адвокаттарға сот кезінде компьютерді, жазғыш құралдар мен гаджеттерді қолдануға болмайды деген заң шығарды, енді әркез судьядан қорланып рұқсат сұрап тұру керек. Бірақ заңда керісінше жазылған. Ал шағымданғаннан пайда жоқ, себебі Жоғарғы сот төрағасы Қайрат Мәми бір сұхбатында «бәрі заңды» деді.
Вячеслав Половинко: - Оның бәрін кері кету десе бола ма?
Александр Розенцвайг: - Кері кету емес, бұл — контрреволюция.
Пётр Троценко: - Кері кеткеннен жаман не болуы мүмкін?
Вячеслав Половинко: - Қысқасы бұл 80 жылдар емес, 30 жылдар.
Александр Розенцвайг: - Одан да ертерек. Репрессия деген әркез болған. Ең алғашқы концлагерьді жасаған кім? Ленин мен Троцкий жасады, 30 жылдарға дейін.
Вячеслав Половинко: - «Контрреволюция» нені білдіреді?
Нақты әділеттік туралы айтамыз. Ол үшін бірақ тағы да саяси ерік керек, әзірге ол байқалмайды.
Александр Розенцвайг: - Біраз уақыттан соң кері қайтуға болмайтын нүктеге жетеміз. Құқық үстемдік құруы керек дегенді езіп айта береміз. Нақты әділеттік туралы айтамыз. Ол үшін бірақ тағы да саяси ерік керек, әзірге ол байқалмайды. Соттар тәуелді, құқықтың үстемдігі жоқ, адвокаттардың құқығы бұзылып жатыр.
Ал кері кету бар, себебі айыптылар жазаланбайды, бір адамдар бір жерде айналып жүре береді, осындай жағдайға бәрінің көңілі толады. Бәріне тәуелсіз емес, басқарылатын сот керек.
Пётр Троценко: - Әлдене істеуге болатын еді дегенді ескерсек, 90 жылдарды қайтарғыңыз келе ме?
Александр Розенцвайг: - Ғылыми емес фантастиканың сауалын қойдыңыз. Оны қалай істеуге болады? Ешқайда қайтып барғым келмейді. Өмірді дәл қазіргі қалпында қабылдау керек. Қазір және осы жерде бәрі жақсы болсын деп әрекет ету керек.
Сұхбатты орыс тілінен аударған – Динара Әлімжан.
