Өткен аптада ұлттық экономика министрі Ерболат Досаев шілденің 1-інен бастап ауыл шаруашылығы жерлерінің аукцион арқылы сатылатынын хабарлаған соң әлеуметтік желілерде бұл реформаларға қатысты әртүрлі болжамдар айтыла бастады.
«Жер тағдыры – ел тағдыры» дейтін ұрандар пайда болып, жерді сатуға қарсылық білдірушілер де байқалды. Алайда Азаттық тілшісімен сөйлескен сарапшылардың айтуынша, жер сатуға қарсылық білдірушілер де, оны қолдаушылар да әзірге жердің қалай сатылатыны жөнінде толық ақпарат білмейді.
Қызылорда облысы Жаңақорған ауданында тұратын шаруа Махамбет Байбосынов та жерді аукционмен сатудың мән-жайын әлі түсіне алмай жүргендердің бірі. Жиырма гектардан астам жерді 49 жылға жалға алып, күріш егіп отырған ол шілденің 1-і күні жері аукционға түсіп кете ме деп те қауіптенеді. Оның Азаттық тілшісіне айтуынша, әзірге шаруалар бұл жаңалықты толық түсінбегендіктен, жер сатуға ықыласты емес.
Азаттық тілшісімен сөйлескен Алматы облысының Қызылағаш ауылындағы шаруа қожалығының иесі Алмасбек Садырбаев «Жер кодексіне» былтыр күзде енген өзгерістерден кейін жердің сатылғаны дұрыс деп есептейді. Оның ойынша, бұл реформа игерілмей жатқан жерлерді жергілікті кәсіпкерлердің сатып алып игеруіне мүмкіндік береді.
- Бұрын банктер жерді кепілге алмайтын. Өйткені 49 жылға жалға алынғанымен, ол жер бәрібір мемлекеттікі еді. Енді бұл қатынас өзгереді. «Жер латифундистердің қолына өтеді» деп те қатты қауіптенбеу керек. Егер ол жерді игерсе, халыққа жұмыс берсе – алсын. Жерді алып, сақтап қоямын дей алмайды, ол да заңмен реттелуі керек, - дейді Алмасбек Садырбаев.
«ЖЕР САТЫЛҒАНЫНА ОН ЖЫЛДАН АСТЫ»
Қазақстанда жер сату мәселесіне байланысты даулар 1990-жылдардың соңына қарай туған, 2003 жылы Иманғали Тасмағамбетов басқарған үкімет осыған ұқсас даудан кейін отставкаға кеткен.
2003 жылы «Жер кодексі» қабылданғанда парламенттегі жұмыс тобының мүшесі болған, жер қатынастарына байланысты бірнеше зерттеу авторы Тоқтар Есіркепов жерді жекеменшікке беру тетігін үкімет әлі таба алмай отыр деп санайды. Оның сөзінше, «Жер кодексі» қабылданар алдында да үкімет ұсынған бірнеше заң жобасы түрлі себеппен кейін қайтарылған.
- Иманғали Тасмағамбетов үкіметі «Жер кодексін» ұсынғанда депутаттар қарсы шығып, жерді тегін беруді сұрады. Бірақ президент үкіметті таратты да, үкіметтің «Жер кодексін» бәрібір өткізді. Ол «Жер кодексінің» бұрынғыдан айырмасы – ауыл шаруашылық жерлерін сату, жекеменшік енгізу болатын, - дейді Есіркепов.
Зерттеушінің сөзінше, сол кездегі үкіметтің 10-15 миллион гектар ауыл шаруашылық жері сатылады деген жоспары жүзеге аспай, бір жарым миллионы ғана сатылған. Есіркепов қазіргі үкіметтің жер сату идеясын шеттегі капиталын елге кіргізіп, заңдастыру науқанымен байланыстырады.
- Яғни шетелдегі ірі қаржысын әкелгендер ақшасын жер сатып алуға жұмсауы ықтимал,- деп топшылайды ол.
«ЕЛБАСЫ АЙТҚАН СОҢ КЕЛІСТІК»
Азаттық тілшісімен сөйлескен Қазақстан фермерлер одағының төрағасы Әуезхан Дарынов та жерді аукционмен сату арқылы әлдекімдер шетелден әкелетін қаржысын заңдастыруды көздеп отыр деп күдіктенеді. Ерболат Досаев басқарған ұлттық экономика министрлігінің жер сатуға қатысты шешімін талқылауға қатысқан Дарынов шенеуніктердің ауыл шаруашылығының кейбір ерекшеліктерін түсінбейтініне налиды.
- Жерді жекеменшікке берсек, шаруа қожалығы оны кепілге қойып, кредит алады деп сендіргеніне талай уақыт өтті. Сөз күйінде қалды. Енді сол жерді инвесторларға береміз деп уәж айтып отыр үкімет, - дейді ол.
Әуезхан Дарынов Қазақстандағы 100 миллион гектарға жуық ауыл шаруашылық жерін аукцион арқылы сатуға қарсы емес. Бірақ бұл шешім бойынша қолданыстағы жердің де сатылғалы тұрғанына алаңдайды. Оның сөзінше, фермерлер одағы үкімет шешімін барынша жұмсартуға тырысқан.
Сөйтіп жерді дәл қазір пайдаланып отырғандарға 50 пайызға дейін жеңілдікпен алып, оны 10 жылда бөліп төлеуге мүмкіндік берілді.
- Ауыл шаруашылық жерін сатып алуға жеңілдік сұрадық. Сөйтіп жерді дәл қазір пайдаланып отырғандарға 50 пайызға дейін жеңілдікпен алып, оны 10 жылда бөліп төлеуге мүмкіндік берілді. Бірақ министрлік жер салығын ұлғайтуды көздеп отыр. Егер салықты көтерсе, шаруа жерін аламын деп бар қаржысын салып титықтайды, не болмаса біржола тастап кетеді. Біз ең болмаса 49 жылға жалға беруді қалдыру үшін үкімет шешімінің басқа шарттарына көндік. Министрлік «Елбасының тапсырмасы» деген соң амалсыздан келістік, - деді ол.
Фермерлер одағының Солтүстік Қазақстан облыстық филиалының төрағасы Нияз Ибраев та Азаттыққа үкімет пен шаруалар одағының келісуі қиын болғанын айтады. Бірақ ол үкімет шешімінің шаруаларға пайдалы жағы бар деп санайды.
Ибраевтың сөзінше, жер сату кезінде ең бірінші жерді пайдаланушыларға басымдық беріледі. Ал «жер шетелдіктерге сатылады» деген сөзді ол қауесетке жатқызады.
- Бұл мәселе оңтүстікке қарағанда солтүстік облыстарда басқашалау. Мысалы 5 мың гектар жері бар шаруашылықтар өз жерін игере алмауы мүмкін. Ондайда шаруашылық мүшелерімен келісіп, 500 гектарын сатуына болады. Ал ондай ауқымды жерді кез келген адам ала алмайды. Инвесторлар, қаржысы бар адамдар игерсе, жергілікті тұрғындарға да пайдалы, - дейді ол.
Биыл наурыздың 30-ы күні ұлттық экономика министрі Ерболат Досаев 2016 жылы шілденің 1-інен бастап сауда-саттыққа 1,7 миллион гектар жер аукционға шығаралатынын, оның 645 мың гектары дайын тұрғанын хабарлаған. Бұл ақпаратта «жалға алушыларға жерді сатып алуға 10 жылға бөліп төлеу арқылы, оның кадастрлық құнының 50% мөлшерінде жеңілдіктер берілетіні» айтылған.
«Жердің аукцион арқылы сатылатыны» туралы хабардан кейін елдің әр жерінде әлеуметтік наразылық байқалып, Оңтүстік Қазақстан облысы Қазығұрт ауданы Алтынтөбе ауылдық округінің тұрғындары әкімдіктен жер даулаған.
