ЖУРНАЛДЫҢ ТАРИХЫ
– Талғат мырза, журналдың тұсауы кесіліп, алғашқы саны шыға бастағанда Азаттық радиосы өзіңізден сұхбат алып, сәт-сапар тілеген еді. Содан бері міне он жылдай уақыт зымырап өте шығыпты. Ең алдымен «Жыл он екі ай» журналын шығаруға қандай себептердің мұрындық болғанын айта кетсеңіз.
– Оған себеп болған бір-ақ нәрсе. Ол – балалардың рухани сұранысын өтеуге байланысты туған қажеттілік. Журналды шығаруға үлкен ақынымыз, балалар әдебиетінің аса көрнекті өкілі Мұзафар Әлімбаев пен Құрманбек Толыбаев дейтін ақсақалымыз ақыл-кеңес берді.
Екеуі бір күні маған «Талғат, ақыры сен баспагерсің ғой. Біреулердің кітабын шығарып жүрсің. «Жыл он екі ай» дейтін басылым бар. Бір кездері өзің оның авторы да болдың. Отыз жыл бойы кітап болып шығып келе жатқан басылымның тоқтап қалғанына он жыл толды. Сен осы істі қайта жандандырып, оны шығаруды өз қолыңа алсаң. Бұл өзі оқырманның сұранысына ие болған, талай ұрпақты тәрбиелеген басылым», – деген мағынадағы өтініш жасады.
Екі үлкен ақсақалымызбен болған әңгімеден соң мен белімді бекем буып, жабылып қалған басылымды қайта ашып, оны шығаруды қолыма алдым. Әуелгі кезде журналдың алғашқы сандарын Құрманбек Толыбаев құрастырды. Журнал 12 баспа табақ болып, жеті мың таралыммен шықты.
Шыға салысымен «Жыл екі айдың» қайтадан шыққанын естіген жұрт оны іздей бастады. Сұраныс көбейді. Осыдан соң бұл басылымды журнал ретінде тіркетіп, шығарып тұру туралы ой келді. Ақпарат министрлігіне хат жаздым.
Сонымен бұрын жылына бір рет жарық көріп келген «Жыл он екі ай» күнпарағын, екі айда бір рет шығатын журналға айналдырып, белімді бекем буып, іске кірісіп кеттім. Қазір «Қазпоштаның» кез-келген бөлімшесі арқылы журналды жаздырып алуға болады.
"БАЛАЛАР КІТАП ОҚИДЫ"
Он жылдың ішінде журналдың отыз төрт саны шығып, оқырмандардың қолына тиді. Алайда «Жыл он екі айды» журнал деп айту маған кейде қиянат сияқылды көрінеді. . Бұл кіші-гірім кітап. Отыз жыл бұрын басылымда қаншама материал жарияланып тұрса, журнал ретінде қайта жарық көргеннен соң да оның әр санында берілетін материалдардың саны азайған жоқ.
Біз саясатқа қатысты мәселеге мүлде жоламаймыз. Журналда балаларды ұлттық тәлім-тәрбиеге баулитын, отансүйгіштік сезімдерін оятатын дүниелер көп беріледі.
Мен бір нәрсені мақсат етемін. Ол балаларды «Жыл он екі ай» журналын оқыту арқылы бір табан болса да әдебиетке жақындату. Біз қазір балалар әдеби кітап оқымайды деп оларды босқа жазғырамыз. Байбалам саламыз. Шын мәнінде олай емес. Балалар кітап оқиды.
Кешегі біз өмір сүрген совет заманында да бір сыныпта оқыған отыз баланың бәрі бірдей кітапханаға жүгірген жоқ қой. Сол отыздың бес-алтауы ғана кітапханаға баратын. Қалған жиырма-жиырма бес бала, кітап оқымай-ақ мектептің бағдарламасындағы кітаптарды оқумен ғана шектелетін. Дәл осындай құбылыс бүгін де бар.
Алматы қаласында №145 мектеп бар - әл-Фараби атындағы гимназия. Менің олармен тұрақты араласқаныма жеті жылдан асты. Онда Ұлман Досайқызы дейтін апайымыз бар. Тәжірибелі ұстаз, мектептегі неміс тілі пәнінің мұғалімі. Сол кісі «Жыл он екі ай» журналының әр санының негізінде бір сағат арнайы сабақ өткізеді. Бұл журнал әдістемілік-оқу құралы ретінде тіркелген.
Журналда берілетін дүниелерді әліппе, ана тілі, тарих пәндеріне қосымша материал ретінде пайдалануға болады. Сондықтан мен бұл журналдағы басылатын дүниелердің балалардың ой-өресін өсіретін құндылықтар екеніне сенімім кәміл.
"ЖУРНАЛДЫҢ БАРЛЫҚ ШЫҒЫНЫН ӨЗІМ КӨТЕРІП КЕЛЕМІН"
– Сіз осы журналды өз қаражатыңызға шығарып келесіз. Нарық заманында мұндай басылымды жеке қаражатыңызға шығарып тұру қиын емес пе? Үкіметтен көмек сұраған кезіңіз болды ма?
– Журнал ретінде тіркелген алғашқы күннен бастап «Жыл он екі айдың» құрылтайшысы - өзіммін. Басылымды шығарудың бүкіл шығынын да өзім көтердім. Бастапқы кезде бұл журналды жеті мың таралыммен шығардым.
Қарап отырсам, журнал өз шығынын өзі жабады екен. Баспасөздің каталогына кіргеннен соң, маған сәл жеңіл болды. Өйткені оқырмандар журналға жазылады ғой. Ол жазылған ақшаға журналдың бір-екі санын шығаруға болады.
Қазір журнал жылына алты рет шығады. Оның алты санын да жазылушылардың қаражатына шығарудың толық мүмкіндігі бар. Мұның сыртында екі мыңдай таралымды сатылымға шығарамын. «Қазпоштаның» облыстағы, аудандағы бөлімшелері бар ғой. Соларға сатуға беремін. Мен берген журналдың 90-95 проценті өтіп кетеді. Бұл үлкен көрсеткіш. «Жыл он екі ай» секілді дәл осылай тез өтіп кететін балалар басылымы Қазақстанда жоқтың қасы.
Сонымен бірге журналды мектептерге таратамын. Өйткені онда ескіретін материалдар болмайды. Журналдың сұранысы жоғары. Тіпті кейбір оқырмандар журналдың бұдан бұрын шыққан сандарын да сұрап жатады.
Қазақстанда сегіз жарым мыңнан астам қазақ мектебі бар. Өкініштісі менің басылымымның саны әр мектептке бір данадан жаздырып алуға да келмейді. Ал әр мектепте кітапхана бар. Сол кітапханаға бір дана «Жыл он екі ай» журналын жаздырып алуға болады ғой.
Осыны мен Білім министрлігіне талай айтып, сөзімді өткізе алмадым. Ақпарат министрлігі таза ұлттың рухтағы «Жыл он екі ай» журналына соқыр тиын бермейді. Он жыл шыққан уақыттың ішінде үкіметтен он тиын алған емеспін.
Бұл өте өкінішті жағдай. Ал мен шығаратын журнал балаларға ұлттық тәрбие беру саясатын жүргізіп келеді. Біздің ертеңіміз, болашағымыз – балалар. Мемлекеттің келешектегі тірегі де - солар. Біз оларды қаншалықты ойшыл етіп тәрбиелей алсақ - мемлекетіміздің іргетасы да соншалықты мықты болады.
Егер біз балаларды тәрибелеуге дұрыс қаржы берсек, ертеңгі күні ол еселеп қайтады. Инвестиция деген сөзді көп айтамыз ғой. Инвестицияның ең үлкені бала тәрбиесі. Сондықтан бала тәрбиесінен ақшаны аямау қажет. Өкініштісі біз оған жете алмай отырмыз.
"ШЕНЕУНІКТЕР БАЛАЛАР БАСЫЛЫМЫН БИЗНЕС КӨЗІНЕ АЙНАЛДЫРЫП ЖАТЫР"
– Дегенмен қазіргі уақытта Қазақстанда балаларға арнап шығатын журналдар қаптап кетті. Солардың көбісінің сапасы да сын көтермейді. Тіпті кейбір журналдарда баланың танымдық деңгейі ескерілмей, олар түсіне алмайтын ауыр мақалалар басылып жатады. Балаларға арналған журналдардың көбейіп кетуі олардың сана-сезіміне кері әсерін тигізіп жатқан жоқ па?
– Кері әсерін тигізіп жатыр деп батыл айтуға болады. Бұрын елімізде балаларға арналған «Балдырған», «Ақжелекен», «Ұлан» секілді санаулы басылымдар бар еді. Қазір балаларға арналған басылымдар жаңбырдан кейінгі саңырауқұлақтай қаптап кетті.
Бүгінгі таңда барлық облыстарда балаларға арналған неше түрлі газет-журналдар шығады. Оны көп жағдайда облыстың деңгейіндегі шенеуніктер пайда табу үшін шығарады. Кейбір шенеуніктер балалар басылымын шығаруды бизнес көзіне айналдырып алды. Ең қасіреттісі олар балалар басылымының тілі болатынын білмейді.
Балалар әдебиетіне байланысты мемлекеттің көзқарасына да менің көңілім толмайды. Біздегі билік балалардың сұранысына қызмет етіп отырған жоқ. Мемлекеттік тапсырыспен балаларға арнап шығатын кітаптардың таралымы 2 мыңнан аспайды. Мұнымен қай жыртығымызды жамаймыз.
Мысалы, Алтынбек Сәрсенбайұлы ақпарат министрі болып тұрған кезде әлемдік балалар әдебиетінің елу томдығын шығару қолға алынған еді. Соның 24-25 томы жарық көріп, тоқтап қалды. Былтырдан бері бірде-бір томы шыққан жоқ. Осының таралымы да бар-жоғы екі мың дана. Сонда біз мұндай таралыммен қай қазақ баласының қажеттілігін өтей аламыз.
Қазақтың негізгі оқырманы ауылда. Сондықтан осы ауылдың сұранысын қанағаттындыру үшін барымызды салуымыз қажет. Сол себептен де балаларға арналған жақсы кітаптарды оң мың данадан кем қылмай шығарып, Қазақстандағы сегіз мыңнан астам қазақ мектептерінің кітапханасында жаздыртқызып алу қажет. Өкінішке қарай ауылдағы мектептің кітапханаларында балаларға арналған жақсы кітаптар жоқтың қасы.
"ЖУРНАЛЫМЫЗДЫ ҚАЛАЛЫҚТАР ОҚИ АЛМАЙ ЖҮР"
– «Жыл он екі ай» журналыңызда бүгінгі заман баласының психологиясын бере алатын шығармалар басылды ма? Мұны айтып отырған себебім бала кезімізде біз Бердібек Соқпақбаевтың шығармаларын жастанып оқып, рухани лаззат алдық. Осындай балаларды үйіріп әкететін соны туындылар бүгінгі қазақ әдебиетінде бар ма?
– Бар. Соның бірден-бір үлгісі ретінде, былтырғы жылы жақсы бағасын алған Бейсенбай Сүлейменов деген жазушының повестін айтуға болады. Журналымызда біз осы повестен үзінді бердік. Осы шығарманы «Ұлан» газеті бірнеше санында тұтастай жариялады.
Бердібек ағамыздың кітабының деңгейіндей болмағанмен, дәл бүгінгі заманның тыныс-тіршілігін әдемі суреттеген, уақыттың сұранысына жауап беретін шығарма. Бұл шығарма қазір орыс тіліне аударылып жатыр. Танымдық мәні де өте жоғары.
– «Жыл он екі ай» журналын Алматының газет-журнал сататын дүңгіршектерінен көре алмаймыз? Неге?
– Алматыда «Дауыс» деп аталатын баспасөз тарату орталығы бар. Мен соларға бір кездері журналды алып барғанмын. Бірақ олар журналдың өтпейтінін айтып, «Жыл он екі айды» алмай қойды. Осыдан кейін олардан көңілім қалып, журналды бермедім.
Олар менің журналымды ересектерге арналған басылымдармен салыстырады. Алайда олар «Жыл он екі ай» журналының сұраныста екенін білмейді. Міне сондықтан көптеген оқырмандар дүңгіршектерге барып «Жыл он екі айды» сұрап жүр. Олар маған хабарласып, ылғи да журналды сатып алғылары келетінін айтады. Журналды қайдан сатып алуға болатынын сұрайды.
