Ресейлік суретші-дизайнер Ксения Диодорова өз еліндегі еңбек мигранттарына деген көзқарасқа қатты қапалы. Оның осы тақырыпты қозғайтын «Суықта» деген фотоэссесі Тәжікстанның Таулы Бадахшан аймағында және Ресейде түсірілген. Мақсаты – Тәжікстаннан келген жұмысшылар туралы қалыптасқан қате түсінікті өзгерту. Азаттық тілшісі ресейлік суретшіден сұхбат алды.
Азаттық: – «Суықта» деген фотоэссені жасау туралы идея қалай туды? Памир тауының етегіне сізді қандай күш алып келді?
Ксения Диодорова: – Бастапқыдағы идеям – мигрант жұмысшылардың ішінде әйелдердің портреттерін жасау болды. Оларды кассир ретінде емес, сұлу әйел ретінде суреттегім келді. Еңбек мигранттары мәселесіне ерекше бір қырынан назар аудартуды қаладым, себебі қазіргі уақыттағы еңбек мигранттарына деген көзқарас алаңдатады.
Ксения Диодорова.
Сонымен қатар мен оқшаулану тақырыбын аша түссем дедім. Мәселен, қақаған қыста басқа әлемнен бөлініп қалған биік таудың басындағы шағын ауылды алайық. Ондағы жұрттың уақыт туралы түсінігі қала тұрғындарынан мүлде өзгеше. Сосын мен Памирден шыққан антрополог ғалымды кездестірдім, осы өңірге қызығушылығымды оятқан – сол кісі. Осы үш идеяны «Суықта» деген жобаның аясында біріктірдім. Мұнда мигрант жұмысшылардың биік таудың басында күн кешіп жатқан ата-аналарының образы сомдалған.
Тәжікстанның Бартанг шатқалындағы ауыл ауылды аралап бір ай уақытымды өткіздім. Бес-алты ауылда болып, әр ауылда әртүрлі үйде түнеп жүрдім.
Ксения Диодорованың «Суықта» фотоэссесі
Памир мен Ресей
Азаттық: – Сіз бұл аймақты «ұмыт қалған аймақ» деп сипаттайсыз ба?
Ксения Диодорова: – Мағынасы сондай, бұл – ұмыт қалған аймақ. Бірақ, мұндағы тұрмыс ауыр деген ойдан аулақпын. Батыстың прогресс туралы көзқарасымен қарар болсақ, мұндағы халық өркениет көшінің соңында қалып қойғаны рас. Әу баста жобамды «Суықта жоғалғандар» деп атаған едім, артынан «жоғалғандар» деген сөзді алып тастадым. Ондағы халық «жоғалғандар» емес, олар тек басқаша өмір сүреді.
Азаттық: – Тәжікстандағы аяздың азабын өзіңіз де тарттыңыз ба, әлде бұл метафора ма?
Ксения Диодорова: – Бұл – метафора. Мен екі түрлі жағдайды баяндаймын. Оның бірінші бөлігі Памир тауында, екіншісі Ресейде түсірілген. Памир тауындағылар табиғаттың суығынан, ал олардың Ресейдегі жақын-жуықтары әлеуметтік суықтықтан зардап шегіп жатыр.
Азаттық: – Сіздің ойыңызша екеуінің қайсысы ауыр, әлеуметтік суықтық па әлде табиғаттың суығы ма?
Ксения Диодорова: – Бұл жобаның кейіпкерлерінің барлығының бойында өздері сезе бермейтін ішкі күш-қуат бар. Олар ешқашан зарламайды, Памирде жүрсе де, Ресейде жүрсе де.
Азаттық: – Сіз барған ауылдарда сізге қатты әсер еткен нақты тағдырлар болды ма?
Ксения Диодорова: – Мені қатты толғандырғаны – еңбек миграциясының кесірінен мұнда балалар ата-анасыз өсіп жатыр. Еңбек мигранттарының балалары әке-шешелерін бірнеше жыл көрмейді. Мұнда бұл үйреншікті жағдайға айналған.
Азаттық: – Сіз тілдескен кісілердің Ресей туралы, орыстар туралы көзқарасы қандай? Олар мигранттарға жасаған қысастығы үшін Ресейге қырын қарамай ма? Әлде ол тәжіктердің тұрмысының ажырамас бір бөлігіне айналып кеткен бе?
Ксения Диодорова: – Меніңше олар Ресейге өз өмірлерінің бір бөлігі ретінде қарайды. Жұмысшы мигранттардың басым бөлігі әлеуметтік тұрғыда оқшау қалғаны түсінікті. Меніңше, олар Ресейді тірі қалудың бірден-бір жолы деп санайды. Ол жақта өмір сүру қиын екендігін, оларға деген көзқарас әркелкі екенін өздері де біледі.
Азаттық: – Сіздің жобаңыз тәжіктерге, жалпы еңбек мигранттарына қатысты қалыптасқан стереотиптерді өзгертуге бағытталған. Сіз сөз етіп отырған осындай стереотиптерді тізіп айтып беріңізші.
Ксения Диодорова: – Тәжікстанның ежелгі мәдениеті, бай дәстүрі бар. Қарапайым адамдардың көзқарастары, олардың философиясы өте маңызды. Сондықтан, тәжік әйелдеріне үйлерінен шығуға тыйым салынған, олардың барлығы бастарына орамал салып жүреді, тәжіктер – лас халық, қолдарын жумайды, еденге ұйықтайды деп ойлайтындар сияқты қарабайыр түсініктің жаңсақ екендігін айтқым келді. «Мигрант жұмысшылар біздің жұмыс орындарымызды тартып алып жатыр» дегеннен бастап «олар неге өз елдерінде жүре бермейді?» дегенге дейінгі аралықтағы түрлі стереотиптерді өзгертуге мүмкіндігім жоқ шығар. Бұл мәселелер – үкіметтің, саясаттың құзырындағы нәрсе, сондықтан менің жобамда ол туралы айтылмайды. Бұл – қарапайым адамдардың қарапайым адамдар туралы жобасы.
Андрей Шарыйдың материалын ағылшын тілінен аударған – Мұхтар Екей.