КЕЙІНГЕ ШЕГЕРІЛГЕН ЕРЕУІЛ
Өздеріңізге жақсы мәлім: белгілі ақын, «Мемлекеттік тіл» қоғамдық қозғалысының жетекшісі Мұхтар Шахановтың үндеу көтеруімен қазақ зиялыларының бір тобы ресми биліктің «Ел бірлігі» доктринасының жобасын талқыға ұсынуына байланысты 17 желтоқсан күні аштық жариялау шарасын өткізетінін мәлімдеді. Бірақ, 17 желтоқсан күні, Мұхтар Шаханов, доктринаны республика бойынша талқылаудың тоқтатылғанын және ұлт патриоттары тарапынан билікке қойылған ұлттық мәселелер жөніндегі талаптары мен сұрақтарына ресми биліктің жауап бергенін айтып, аштық шарасын 20 қаңтарға қалдырғанын жұртшылыққа хабарлады.
Мұхтар Шаханов өз сөзінде қазақ тіліне және басқа ұлттық мәселелерге байланысты Қазақстан билігі нақты іске кірісуге уәде бергенін айтты.
«Егер билік айтқан уәдесін орындамайтын болса, онда біз өзіміздің талаптарымызды алға қоямыз. Бәріміз ұлттық мүдде төңірегінде бірігейік. Бөлінбейік. Артық-ауыс қимыл болмасын, жігіттер! Ең бастысы халық оянды. Бәріміз қазір құран оқиық. Сосын қайтайық», – деді Мұхтар Шаханов 17-желтоқсанда Алматыда Республика алаңына жиналған жүздеген адамға.
Мұхтар Шахановтың «билік» деп отырғаны, – мемлекет басшысы немесе республика үкіметі, тіпті парламент емес, – Қазақстан президенті әкімшілігі басшысының орынбасары Мәулен Әшімбаев. Бұлай дейтініміз – Мұхтар Шаханов алаңда жиналған жұртқа сол қызметкердің атын атады.
Соған байланысты Азаттық радиосы дөңгелек үстел өткізіп отыр. Оған белгілі ақын, «Мемлекеттік тіл» қоғамдық қозғалысының жетекшісі Мұхтар Шахановтың өзі, ол көтерген шараны қолдаған зиялылардың бірі – театр режиссері, «Ақсарай» театрының бас режиссері әрі көркемдік жетекшісі Болат Атабаев, диссидент, тарихшы Кәрішал Асан-ата және «Шаңырақ» ауылында полиция мен халық арасында 2006 жылы болған қақтығыстан кейін 18 жылға түрмеге отырғызылған ақын әрі қоғам қайраткері Арон Атабектің жары Жайнагүл Айдархан қатысады.
Дөңгелек үстелді Азат Еуропа/Азаттық радиосының тілшісі Сұлтанхан Аққұлұлы жүргізеді.
ҰЙЫСУДЫҢ ШЫН СЕБЕБІ НЕДЕ?
Жүргізуші:
– Сонымен, аштық шарасы өткізілетінін бүкіл елге жариялап, белгіленген күні оны кейінге қалдырудың астарында не сыр жатыр? Шынында да аштық жариялайтын ниет, анық жоспар болды ма, жоқ әлде бұл бір саяси ойын ба? Ресми билік ұсынған «Ел бірлігі» доктринасы – зиялылар тобының аштық өткізуіне тұратын, соған татитын құжат па? Міне осы әңгіменің алдында – жазушы Герольд Бельгердің пікірін тыңдап көрсек:
Герольд БЕЛЬГЕР: :
– Мұхтар Шаханов бастаған топтың әрекеті маған ұнайды. Көңіліме жылу берді. Жүрегімді соқтырды. Демек, жақындасудың бір белгілері бар сияқты. Біраз мықтылар Шахановтың айтқан ұранына келісіп, соған көніп, сонымен бірге әрекет жасауға кіріскендей болды. Маған осындай ұйымшылдық ұнайды. Демек мүлдем келешегі жоқ деп айта алмаймын.
Жүргізуші:
– Бұл – Герольд Бельгердің пікірі болды. Ал енді сұрақты тағы да қайталасам: аштық шарасы болатынын бүкіл елге жариялап, оны кейінге қалдырудың астарында не сыр жатыр? Шынында да аштық жариялайтын ниет, анық жоспар болды ма? Әлде бұл бір саяси ойын ба? «Ел бірлігі» доктринасы – зиялылардың аштық өткізуіне тұратын, соған татитын құжат па?
Мұхтар мырза, әңгімені өзіңіз бастасаңыз.
Мұхтар ШАХАНОВ:
– Қазақстан халқы ассамблеясы ұсынған «Ел бірлігі» доктринасы өзінің негізін американдық ұлттан алады. Бұл идея бойынша республикада қанша ұлт болса, соның барлығы өзінің рухани құндылықтарын бірте-бірте ұмытып, бір ұлтқа айналуы керек. Олай болса,
Мәселен, президент: «Америкада ұлт жоқ, бәрі бір ұлтқа айналған. Онда мен пәленмін, мен түген деген ұлттың өкілімін деп айта алмайсың. Ұлт сенің жеке шаруаң», – дейді. Осы өте дұрыс, соған көшуіміз керек дегенді айтады. Президент американдық ұлттың үлгісіндегі қазақстандық ұлтқа көшуді 1994 жылы жоспарлаған. Бірақ ол кезде біз мүмкіндік бермедік, ал қазір, халықтың үлкен бөлігі орыстана бастаған кезде, билік мұны қайтадан шығарып отыр. Егер біз осындай дауыс көтермегенімізде тәуелсіздік мерекесіне дейін доктрина қабылданып кететін еді. Біз елді осындай қауіп-қатерден алғаш қорғап қалдық. Аштық жариялауымыздың мәні осы еді.
Бізді бүкіл ел қолдап кетті. Осыдан билік үрейленіп қалды. Билік үлкен қозғалысқа түсті. Әйтпесе билік біздің беделімізді, атымызды сыйлап келіскен жоқ. Халықтан үрейленген соң осындай жағдайға мәжбүр болды. Сөйтіп біз билікке 9 талап қойдық. 9 талапты орындаймыз деп, билік бізге хат берді. Сонан кейін біз аштық жариялауды тоқтаттық. Билік уәде бермесе, біз алған бетімізден қайтпайтын едік.
Жүргізуші:
– Жайна ханым, сіз зиялылар тобы бастаған аштық өткізу бастамасы туралы не айтасыз?
Жайнагүл АЙДАРХАН:
– Кеш жарық, зиялы қауым, кеш жарық, радио тыңдаушылар! Пікірімді білдірместен бұрын өзімді саясаткер немесе қоғам қайраткері деп санаудан аулақ екеніме көңіл аударыңыз. Қарапайым қазақ азаматы ретінде жеке ойымды білдіремін. Қателесуім де мүмкін, айып етпеңіздер.
Менің жадымда өткен саяси акция қоғамда еш ажиотаж тудырған жоқ. Доктрина мен оған қатысты аштық жариялау акциясы – билік режиссурасының жасанды қойылымы. Дүкенде нан сатып аламын деп аш кісілердей жалма-жан кезекке тұра қалған атышулы, шаштарын ақ басқан мәдениет қайраткерлері көңілімде тек қана мысқыл ой тудырады.
Нағыз оппозиция кісендеулі, зынданда немесе андеграундта қара нан мен қара шай ішіп отыр. Қоғамымыз тұңғиыққа батып кететіндей орасан зор жағдайда болғанын тағы естеріңізге түсіре кетейін. Олжас Қабылов пен Алтынбек Сәрсенбайұлының тас қақпақпен жабылған құпиясы бар. Ал жер сату заңының қабылдауы ше? Сол жауапты кезеңдерде биліктің қолынан алтын жалатқан қорғасындарын көмейіне өз еркімен жұтқан қайраткерлерімізге сенім білдіру қиын.
Ал билік қойған мақсаттарына декларациясыз жететіні тағы да баршаңызға мәлім. Біздің ойымызды ешкім сұрап жатқан жоқ. Сондықтан доктрина да, аштық акциясы да ақордалық көлеңке театрындағы дирижердің таяқшасымен жай ғана шаң бұрқырату. Ал ондай шаңмен демалу біз үшін үйреншікті жағдай. Біз инфантилді қоғамға жатамыз. Өнбеген нәрестелік санамызды пайдаланып, мемлекетімізді коррупциялық, компродорлық бағытқа ұрындырды.
Зиялы қауым жағынан анда-санда естілетін үн масаның ызыңынан да тыныш. Ал бейнесі біреу, басы көп аждаһа оны елемейді. Жалғыз ғана тіл мәселесін көтермелей беру – тозған тонға жұқа бәтестен жамау салу немесе жұпыны киіз үйге люстра ілумен бірдей. Түгі біткен тонды алмастыру қажет. Сәті түссе, жоғары мәртебелінің қолын иіліп сүюге дайын қаламгерлеріміз асқақтаған кеңістіктерінде қалқыған күйінде жүре берсін. Саяси күрес плацдармы үшін олар әлдеқашан кешікті. Онсыз да қоғамымыз саяси мәйіттерге толы. Мәдениетіміз даңғазаға айналды. Енді саяси даңғазаға айналмай-ақ қойыңыздар.
Балтық маңайы елдерінің тәжірибесі бойынша, Компартия мүшелері мен мемлекеттік қауіпсіздік комитетіне қызмет еткендерді ел басқаруға жолатпауымыз керек. Советтік партноменклатурадан демократ болып ауысу кәдімгі трансвестизмге тартады. Қазақта «Өлі арыстаннан тірі тышқан артық» деген мақал бар. Әңгімеміздің контекстінде мынадай интерпретация ұсынамын: арыстан баяғыдан өлі, ал өзгеге тышқан болып жүре беру лайым.
Еліміз жанданып, шынайы дербес болуы үшін алдымен сананың рухани революциясы қажет. Мұндай күш тек жүрегі таза, сана-сезімі дамыған жандардың еншісінде деп білемін. Ол рухани күш зиялы деген азаматтарымызда мүлдем жоқ.
Жүргізуші:
– Болат мырза, сөз кезегі сізде.
Болат АТАБАЕВ:
–Жайнаның бір сөзіне мен келіспеймін. Егер Жайна тышқан боп жүре беріп, үйінде тығылып отыра берсе, онда қазақ оянады деген ойдан аулақпын.
Қазақстандық ұлт мен үшін шыдамның ең соңғы тамшысы болатын. Оның алдында біздің елде не болмады?! Алтынбек өлді, Заманбек өлді, коррупция деген қазір шырқырап тұр. Ар-ұждан, қоғамның рухани деңгейі төмендеді. Сондықтан қазақстандық ұлт деген мен үшін, Мұхтар ағаны қолдаған көптеген азаматтар үшін соңғы тамшы болды.
Біз мақсатымызға жеттік. Аштық жариялау деген бүкіл дүниені, бүкіл ақпарат құралдарының көңілін өзімізге аудару. Қашанғы біз шыдап отыра береміз. Ал доктринаны алсақ, шындығында ол аштық жариялайтындай деңгейде жазылмаған. Бірақ біз үндемесек, бұл доктрина қабылданып кетер еді.
Өйткені қазір президенттің культі, оның еліміздегі қолдан жасалған абыройы асқақтап тұрған кез ғой. Сондықтан ол кісінің құптаған кез келген сөзі, кез келген құжаты өтеді де кете береді.Мұхтар Шаханов бастаған топ қарсылық білдіреді, ол қарсылық бүкіл Қазақстанға жайылады дегенге билік сенген жоқ.
Маған да Жайнаның сөздерін айтқан адамдар болды. Бірақ мен ол кісілерді қорқақ, үйлерінде отырып, ақылгөйсігеннен басқа қолдарынан түк келмейді деп санаймын. Сол үшін достарыммен кетістім, көп адамдармен келіспедім. Өзіммен бірге шақырсам да олар үйлерінде отырып, ақылгөйсиді.
Мен көп адамдарға «елбасымен кездескенде неге осы мәселені айтпайсыздар?» дегенде олар: «біз айтуын айтамыз, тыңдамайды, сүйтпейді-бүйтпейді», – деп құтылады. Бірақ олар елбасымен кездескенде өздерінің мүдделерін шешіп алады да үндемей отыра береді. Сондықтан бұл ағайлардың елбасына кіріп біз айттық деген сөзінен басқа түкке шамасы келмейді. Ал біз одан арыға барамыз.
20-қаңтар күні бұл мәселе шешіліп, бізге толыққанды жауап бермесе, біз аштыққа барамыз. Мен Мұхтар ағаға сенемін.
Жайнаның айтқан сөзін тыңдасақ, әйтеуір сын айтып, сыртымыздан тыныш қана отыра береміз. Сондықтан Алтынбектің де, Заманбектің де, Аронның да ісіне қозғау салу керек. Сондай-ақ, күйіп тұрған коррупцияға, қабылданып жатқан келеңсіз заңдардың бәріне қарсы шығуымыз керек. Менің айтарым осы.
Жүргізуші:
– Кәрішал ақсақал, бірінші тақырыпшамызды сіз түйіндесеңіз.
Кәрішал АСАН-АТА:
– Бұл іске мені ешкім қол қой деп сұраған жоқ. Мен тек қана газет-журналдардан, теледидардан естіп-біліп жүрмін. Соған қарағанда кішкене қозғалыс бар сияқты. Халық оянғандығын байқатқан сияқты.
Көтерілген жақсы-ақ. Бірақ аштық жариялаймыз деген соң, сол аштықты жариялау керек еді. Аштықтың үстінде мәселені шешіп, сол жерде оларға қол қойдыру керек еді. Бұл істі ертеңге қалдырды. Жарайды, оны да күтеміз. Сонда шешілсе...
Зиялылар осындай мәселені көтерген болады да, өздерінің жеке істерін шешіп алып, соныменен бітеді. Менің естуімше, Мұхтардың баласы «Қазамұнайгазға» орналастырылған. Сол үшін мүмкін анау Мұхтар осы мәселені тоқтатқан шығар. Мәселені түбірінен қарау керек қой.
Осындай істі бастап алып, аяқсыз қалдырып халықты алдауға болмайды. Аяғына дейін жеткізе алмайтын істі бастаудың өзі ұят. Ал өзінің жағдайын ойластыру, өзіне депутаттық орын сұрау және т.б. отбасылық мүддесін шешу, халықтың есебінен ондайға бару – ұят нәрсе.
О дүниелік болып кеткен Ғалия деген қарындасымыз айтатын: «Зиялы қауым емес, зиянды қауым. Осы біздің қазіргі зиялы деп жүргеніміз шынында зиялы қауым ба?» – деп. Осы жайт халықтың мүддесін шешуге зиянын тигізіп жүр.
Жүргізуші:
– Мұхтар Шаханов өзі бастаған ұлт патриоттары тарапынан билікке қойылған ұлттық мәселелер жөніндегі талаптары мен сұрақтарына ресми биліктің жауап бергенін мәлімдеді. Мұхтар мырзаның «билік» деп отырған – Қазақстан президенті әкімшілігі басшысының орынбасары Мәулен Әшімбаевты емес, президент әкімшілігінің өзін сөз етер болсақ, мемлекет басшысының атынан қоғамдық ұйымдарға, қоғам өкілдеріне уәде беретіндей президент әкімшілігі – мемлекеттік биліктің жеке-дара тетігі болып табыла ма?
Бүкіл мемлекеттік билік бір президенттің қолына шоғырланған Қазақстанда – президент әкімшілігі мемлекеттік биліктің бір тармағының міндетін атқара бастады ма?
Азаттық радиосы осы сауалдарын президент әкімшілігі басшысының орынбасары Мәулен Әшімбаевтың өзіне де жолдаған болатын. Оның көмекшісі Әлтайыр Амангелдіұлы бұл сауалдарымызға телефон арқылы хабарласып, жауабын береміз деп уәде берді. Әзірше бізге Қазақстан президенті әкімшілігінен ешкім телефон шалған да жоқ, ешқандай жауап берілген де жоқ. Берілсе, оны дереу хабарлаймыз.
Ал әзірге қойылған сұраққа, Азаттық радиосының қонақтары, сіздер жауап беріп көрсеңіздер. Сұрақ мынау: мемлекет басшысының атынан қоғамдық ұйымдарға, қоғам өкілдеріне уәде беретіндей президент әкімшілігі мемлекеттік биліктің жеке-дара тетігі болып табыла ма және мемлекеттік биліктің бір тармағының құзырын – міндетін атқара бастады ма?
Мұхтар мырза, сіз бастасаңыз.
Мұхтар ШАХАНОВ:
– Мен алдымда сөйлеген екі адамның сөзіне тоқтала кетейін. Біріншіден, ана қарындасты өздеріңіз дайындаған екенсіңдер, сөздеріне дейін жазып берген екенсіңдер. Ол бәрімізге топырақ шашып отыр.
Мына мен демократия басында келе жатқан адаммын, Желтоқсан көтерілісінің мәселесін мен көтермегенде не болатын еді, мәселен? Содан кейін қанша ыстығы-суығына түстім, тіпті мені өлтірмекші болды бүкіл билік. Горбачевпен жағаластық. Одан кейін осындағы алпауыттармен жағаластық. Ал енді келіп осыған топырақ шашып отыр.
Жаңағы Кәрішал Асан-ата айтады, Шахановтың баласы мұнай-газда істейді екен деп. Мұнай-газда істемейді, ол баяғыдан бері жай қызметкер, ол басқа салада істейді, білдіңіз бе?
Мен еш уақытта билікке сатылмаймын, билікке сатылғаннан гөрі өліп кеткенді артық көремін. Мен екі рет инфаркт алған адаммын. Соның өзінде қалт-құлт етіп жүрмін, соның өзінде күресіп жатырмын.
Ал Кәрішал Асан-ата жұртқа кінә тағудан басқа ештеңе білмейді. Жақында «Желтоқсан эпопеясы» деген романым шығады, онда оның баяғыда маған тартқан кінәларына жауап беремін, жайына жүрсін. Мен еш уақытта, тағы қайталап айтамын, өзімнің жеке мүддемді ұлттық мүддеге айырбастамаймын. Бізге президент әкімшілігі жауап беріп отыр. Оның арғы жағында президент тұр. Олар президентпен ақылдасып барып, жауап беріп отыр ғой.
Тоғыз талапты орындаймыз деп отыр. Орындамаса, Рысбек Сәрсенбаев құрған штаб дайын. Оның қарамағында қоғамдық негізде өзін көрсетіп жүрген қазақтың белді-белді азаматтары бар. Солармен бірлесіп біз бұл талаптарды қайта көтереміз. Біздің қолымызда бұдан басқа не бар?! Ал Кәрішал ақсақал мен Арон Атабектің үйіндегі келін сияқты үйде отырып пәлсафа соға беруге болады.
Жүргізуші:
– Жайнагүл ханым, сіз қалай ойлайсыз?
Жайнагүл АЙДАРХАН:
– Мен ол туралы ешнәрсе айта алмаймын. Өйткені мен олар тек президенттің сөзін айту керек, өздері ешнәрсе шеше алмайды деп ойлаймын. Маған бұл ситуация тіптен түсініксіз.
Ал Мұхтар ағаның сөзіне былай деп жауап бере аламын: бұл менің өзімнің жеке пікірім, жеке ойым, ешкім маған ештеңе дайындап, құлағыма құйған жоқ. Сондықтан сіздің сөзіңізбен келіспеймін. Тіпті, мен Дувановтың өзінің басқа мақалалары мен басқа пікірлерін қолдамасам да доктрина жайлы жазғанын қолдаймын. Бірақ, оның ойларын мен айтқан жоқпын. Мен өз ойымды, өз пікірімді Азаттық радиосына білдірдім.
Жүргізуші:
– Болат мырза, сөз кезегі сізде.
Болат АТАБАЕВ:
– Қазір Қазақстандағы барлық мәселе президентке барып тіреледі. Атқарушы органдардың қолдарында түкте жоқ. Олар жұмыс істейтін, шешетін мәселелерінен бәрінен айрылған.
Қағаз жүзінде олар жауап беруі керек еді. Бірақ бәрі сол президенттің төңірегіндегі адамдарға тіреледі. Керек десеңіз, мәдениеттің мәселесі де соған алып келеді. Ол оған айтпайды да түкте орындалмайды. Сондықтан Қазақстанда бүкіл мәселенің бәрі тек президентке барып тірелгені – заңды дүние.
Культ деген осы. «Мемлекет деген – мен» деген сияқты. Сондықтан Нұрсұлтан Назарбаев – бүкіл мемлекетіміз, атқарушы да, заң шығарушы да органымыз. Қазақстанда саяси жүйе өзгермей осы жүйе ары қарай жүре береді.
Іріткі салып жатқан президент аппаратының қызметкерлері ғой. Кей адамдар қол қоямыз, бірге боламыз деді де, кейбіреуі тайқып шығып кетті. Сондықтан мына Олжас Сүлейменовке де доктринаны мақтатып мақала бергізіп жатыр. Бұл үрдіс әлі тыйылмайтын сияқты. Әлі талаймыз тайқып шығатын түріміз бар. Өйткені бізге жұмыс немесе ақшалай сыйлық беріп бытыратып жіберуі мүмкін. Бірақ менің өз сенімім – Мұхтар Шаханов ондайға өліп кетсе де бармайды.
Жүргізуші:
– Кәрішал ақсақал, сөз түйіні өзіңізде.
Кәрішал АСАН-АТА:
– Мәулен Әшімбаевтың уәдесі президенттің уәдесіменен тең түседі дегенге мен сенбеймін. Президент бәрін жұдырығында ұстап отырған адам, оның атынан Кәрім Мәсімовтың өзі мұндай сөз айта алмайды. Әшімбаев Мұхтарды сендіріп, осыны шешеміз дегенін уақыт көрсетеді. 20-қаңтарда бәрін көреміз. Сонда белгілі болады.
Мұхтардың менімен айтысқысы келетін болса, сендер бізді осындай жиынға шақырыңыздар, сонда біз айтысайық. Сонда шындық шығады. Мені жамандаса немесе мен оны жамандасам, ол жай сөз болады. Фактімен сөйлеу керек. Тек факті шешеді бәрін. Шындықты ешкім жерге көміп қоя алмайды. Ол ешкімнің қолынан келмейді. Бір Алланың ғана қолынан келеді. Менің түсінігім – осы.
Жүргізуші:
– Зиялы қауымның ұлт мәселелері бойынша қойған талаптары мен сұрақтарын ескеруге берген уәдесіне сенуге бола ма? Уәде берген, мейлі, президент әкімшілігі болсын делік. Жалпы, Қазақстанның қазіргі ресми билігіне сенуге бола ма? Мұхтар мырза, сіз сенесіз бе?
Мұхтар ШАХАНОВ:
– Мен жаңа да айттым ғой, біз билікке тоғыз талап қойдық. Сол тоғыз талапты орындаймыз деп, билік бізге жазбаша хат жолдады. Ол «Жас Алаш» және т.б. газеттерде жарияланды. Енді біздің қолымызда басқа не бар?! Бірақ біз күресімізді тоқтатпаймыз.
Егер билік бізді тағы алдап кететін болса, қазір халық оянды. Ең бастысы, біз қазақ халқын ояттық. Желтоқсан көтерілісінен кейін халық керемет деңгейде оянып еді, содан кейін әртүрлі қысымға байланысты халық қалғып кеткен болатын. Қазір осы мәселе халықты оятты. Биліктің алдына Қытайға жер сату мәселесін де, жалға беру мәселесін де қойдық. Соған жақында премьер-министр мұндай мәселе болмайды деп жауап берді.
Бірақ біз бұған әлі сеніп тұрған жоқпыз. Сонан кейін тоғыз мәселенің барлығын біз әлі сараптаймыз. Егер билік, біздің айтқанымызды орындамай тайқып шығатын болса, онда халық оянып қалды қазір. Құдайға шүкір! Сол халықпенен жұмыс жасаймыз.
БИЛІКТІҢ ЖАЛҒАН ОППОЗИЦИЯСЫ
Жүргізуші:
– Жайнагүл, сіз сенесіз бе және оның себебі неде?
Жайнагүл АЙДАРХАН:
– Мен билікке сенбеймін. Мен барлық өзімнің ойымды бірінші жауабымда айтып кеттім. Қайталамай-ақ қояйын. Менің қысқаша айтатыным, француз фиолософы Жан Бадриар «Симулякр» деген терминді шығарған болатын. Симулякр – болмыста ешқандай болмайтын көшірме, жалған. Сондықтан біздің жалған билігіміз де, оның істері де, айтқан сөздері де, олардың барлық декларациялары да – жалған.Сондықтан олармен күресетін адамдардың күрестері де жалған болып табылады.
Тағы да қайталайын, тек қана қазақ тілінің мүддесін қорғаштай беру – ол «қара суды сапыру». Білесіз бе?! Өйткені, біздің елде қазақ тілінің мәселесінен терең көп проблемалар бар. Оны түбегейлі шешу үшін ақиқатқа келу керек. Шын күрескер болу керек. Бұл билікпен біз ешқашан жанданатындай ел бола алмаймыз деп тағы да қайталаймын.
Жүргізуші:
– Болат мырза, ал сіз қалай ойлайсыз, билікке сенуге бола ма және сену керек пе?
Болат АТАБАЕВ:
– Мен билікке бұрыннан сенбеймін, қазір де сенбеймін. Біздің басымыз қосылып, билікке талап қойғанымыздан соң, билік бірінші рет зиялылардың талабына жауап берді: президент аппаратынан жауап келіп, олар бізден қаңтрадың 20-ына дейін өздері белгілеп, мұрсат сұрады. Біз көрейік дедік.
Бірақ, мен де сенбеймін деп талай жылдар отыра бердім. Енді өстіп отыра береміз бе?! Азаматтық мәдениет деген болу керек қой. Мына кішкене сана ояну керек. Сенбейтін болсаң, онда сенетіндей билікке жағдай жасау керек.
Анау да, мынау да жаман деп түкіріп отыра берсек түкте болмайды. Сондықтан біздің азаматтық белсенділігіміз өте төмен. «20-сында көреміз, сонда көреміз» деп сыртынан тұрып бақылаушының позициясын ұстанған Асан-Атаның айтып отырғанына менің көңілім толмады.
Мына Жайна да сондай. Мұндай позициялы азаматтар Қазақстанда көп, олар әлі ұйқыда жүр. «Сенбейміз!» – дейді де, отыра береді. Ал сенбесең, шықпайсың ба, айтпайсың ба, жазбайсың ба, қосылмайсың ба?!
«Қазақстанда осыдан басқа билік жоқ. Осыларды өзгертуім керек! Мен немерелеріме дені дұрыс қоғам қалдырмасам, билікте дені дұрыс балалар жұмыс істемесе, бұл өмірге неменеге келдім, неменеге кеттім?!» деген ұстанымда болуымыз керек.
Сондықтан мен мына сананы ояту керек, жоғары жаққа түкіріп отыра беруге болмайды деп ойлаймын. Жұмыс істеу керек. Сенбеу керек. Бізге қосылыңыздар, сол кезде ғана бірдеңе өзгереді. Тағы да қайталап айтамын, Мұхтар аға, сізге үлкен рахмет! Жаңағы айтылған сөздерді жүрегіңізге алмаңыз.
Жүргізуші:
– Кәрішал ақсақал, сіз билікке сенесіз бе және неліктен?
Кәрішал АСАН-АТА:
– Мен билікке сенбеймін! 18 жылдан бері ылғи өтірік айтып келе жатыр. Қазақстанның өмірін өзгерту үшін алдымен президентті өзгерту керек. Сол проблема шешілмей, Қазақстандай ешқандай проблема шешілмейді! Бұған менің көзім жетті. Фактілер жеткілікті. Ал президенттің сөзін Мәулен Әшімбаевтың сөзі алмастыра алады дегенге кім сенеді?
Бұл – уақытты ұтудың әдісі. Біраз уақыт өткен соң халық ұмытады. Себебі, басқа проблемалар шығады. Ал бәлембай керемет, бәлембайға бас иемін дегенді мен мойындамаймын. Адамды ісіне қарап бағалау керек.
Жүргізуші:
– Ал енді Герольд Бельгердің бұл туралы ойын тыңдалық.
Герольд БЕЛЬГЕР:
– Бірақ билік бұларды сөз жоқ алдап кетеді. Кеше бір газетте «Билікке қандай деңгейде сенесіз?» деген сұраққа Шахановтың 63 пайызға сенемін деп жауап бергендігін оқыдым. Меніңше, ол 63 пайызын артығымен айтқан. Билікке 15 пайызға артық сенуге болмайды.
Өйткені, ертең бәрібір ретін тауып, оларды бөліп, алыстатып, бір-біріне қарсы айдайтын әрекет жасап, ақымақ қылып, біреуіне орден беріп, біреуіне кәмпит беріп, біреуіне қамшы көрсетіп, қоқан-лоқы жасап, әйтеуір, осының барлығын мүлде құртады. Интеллигенцияның бірлігі, қаншалықты күші бар екендігі сол кезде білінеді. Әзір бұл – жеңістің бірінші сатысы ғана. Екінші сатысының болу-болмауына күмәнім бар...
Жүргізуші:
– Құрметті қонақтар, Азаттық радиосы «Зиялылардың жаппай аштығын шенеунектің бір жапырақ қағазы қалай тоқтатты?» деген тақырып бойынша өзінің дөңгелек үстелін осымен аяқтайды. Баршаңызға көп рахмет.
