Отанында дауға қалған «Келін» фильмі АҚШ-тағы «Оскар» байқауының жартылай финалына шықты

АУЫЛДАСТЫҢ АУЗЫ САСЫҚ

Режиссер Ермек Тұрсынов өзі түсірген «Келін» фильмінің АҚШ-тағы ең беделді «Оскар» киносыйлығына ұсынылған шетелдік шығармалардың қатарында осынау байқаудың жартылай финалға жетуін Қазақстан үшін үлкен мәртебе деп қабылдады. Режиссер бұл картинаны қазаққа жат нәрсе деп сын айтқандардың өресі де жоғары болғаны жөн деген пікірін білдірді.

– Егер тырнақ астынан кір іздеймін десең кез-келген нәрседен кемшілік табуға болады. «Қыз Жібектің» өзінен кемшілік көруге болады. Ал, жалпы пікірталас төмен деңгейде болып жатса, мен ондай әңгімелерге қатысқым келмейді. Егер даулы шығармалар болса, соған байланысты кәсіби деңгейі биік пікірталас жүргізілуі керек. Мұнда мені бауырларым қудалап жатса да, ана жақта кәсіби деңгейі жоғары екі мыңнан аса мүшесі бар киноакадемия осы фильмге дауыс беріп жатыр, қуанбаймыз ба? Сынаушыларыма айтарым: «Ит үреді, керуен көшеді», – деді Ермек Тұрсынов.

Бұл туындыны биылғы «Оскар» жүлдесі үшін байқауға осы сыйлықтың Қазақстандағы бөлімі ұсынған.
Аталған бөлімнің басшысы қазақ режиссері Сатыбалды Нарымбетов Қазақстанда түсірілген жеті-сегіз фильмнің ішінен жасырын дауыс беру арқылы көпшіліктің таңдауы осы «Келін» фильміне түскендігін айтады.

– Жалпы, халықаралық кинофестивалдердің қоятын негізгі шарты – ол кинодағы ізденіс. Киноның тілін табуға деген талпынысты бағалайды. «Келін» ізденіске толы фильм. Бір жарым сағатқа созылған үнсіз фильмде режиссер көп нәрсені пластика арқылы айтқысы келеді. Енді сын айтады екен деп кино түсірмей, шығарма жазбай қарап отырмаймыз ғой. Неғұрлым оқырманын, көрерменін немқұрайлы қалдырмаса, соғұрлым ол шығарма құнды болады. Кино – өнер. Шын өнер иесі әрқашан жүз пайыз қолдау тапқан емес. Даудың болуының өзі заңдылық. Бұл фильм пәлсапалық тәмсілге құрылған. Оны белгілі бір халыққа таңуға болмайды. Кинода қазақтікіне ұқсайтын ешқандай киім жоқ. Біздің зиялылардың жоқ жерден дау іздейтін кейбір өкілдері бар. Кейбіреулер «мынау менің халқыма ұнамайды» деп, халықтың атынан, халықтың үстінен сөйлеуге құмар. Мен сондай адамдардан қорқам, – дейді Сатыбалды Нарымбетов.

ҰЛТТЫҚ НАМЫС ЖӘНЕ «КЕЛІН»

Алайда, тағы бір қазақ режиссері әрі актер Досхан Жолжақсынов аталған фильмнің ұлттық намысқа тиетін тұстары бар деген пікір айтты.

– Енді әйтеуір, «Қазақфильм» болған соң, «Оскарды» алып жатса, құба-құп. Амал қанша?! Бірақ, дейтұрғанмен де, ұлттық құндылықтар мен ұлттық намыс тұрғысынан келгенде, киноның ішінде менің өзімнің қабылдамайтын жағы бар. Біз жетімін жылатпаған, жесірін қаңғыртпаған халықпыз. Біздің кейбіріміз талғам, таразыға ұлттық бағыт, бағдарға келгенде шатқаяқтап жататынымыз бар. Сондай дүниелердің бірі болып тұр. Ұлттың намысына тиетін жерлері бар мұның, – деді Досхан Жолжақсынов.

Сонымен бірге, Досхан Жолжақсынов «Оскар» сыйлығы турасында да өзінің сындарлы көзқарасымен бөлісті.

– Ол жақтың талғам, таразысы бөлек. Ол жақтан кім не әкелмей жатыр? Кино жасағандар мәз. Қарсы шыққандардың бәріне шамалары келгенше жауап беріп жатыр. Бірақ, бәрібір көркем шығарма болған соң ұлттық жағына берік болғанымыз жөн. Мәселе «Оскарда» емес, «Оскарды» алсын-ақ, Бұл өзі не ұлты жоқ, не салт-дәстүрі жоқ ортаның қалыптастырған дүниесі ғой. Өкінішке қарай, қазір солардың талғамымен қарайтын болдық. Бұл дұрыс емес. Біздің ұлттың өз өнері бар, өз пайымы бар. Сонысымен ғана әлемге шығуы керек, – дейді Досхан Жолжақсынов.

Ал, «Қазақфильм» киностудиясының бас редакторы Дидар Амантай «Келін» фильмінің кемшіліктері бар екенін жасырмайды. Алайда, киноның кемшілігін кәсіби тұрғыда айту керек дейді Дидар Амантай.

– Фильмнің жақсы тұстарымен бірге, кемшіліктері де жоқ емес. Бірақ, бұл фильм ұнасын, ұнамасын, егер «Оскарды» алып жатса, несі жаман қазақ үшін. Фильмге байланысты пікірлер құрметпен, кәсібилікпен айтылуы тиіс. «Сен жаусың, мен қазақтың досымын» деген философия бұл жерге жүрмейді, – деді Дидар Амантай.

ӨЗ ЕЛІНДЕ ЖАТ АТАНҒАН, ӨЗГЕ ЖЕРДЕ БӘЙГЕ АЛҒАН

2009 жылы маусымның соңында үлкен экранға шыққан «Келін» фильмі қазірге дейін он бестен аса халықаралық кинофестивалдерге қатысып, жүлделі орындар алып үлгерді.

Алайда, бұл фильм үлкен экранға шықпай жатып Қазақстанда оған қарсы сын айтыла бастаған еді.

«Келін» фильмі Шәкен Айманов атындағы «Қазақфильм» киностудиясының тапсырысы бойынша түсірілген болатын. Қазақстанның мәдениет және ақпарат министрлігіне бағынышты бұл компания мен режиссердің арасында фильмге қатысты келіспеушілік те туған еді. Кинокомпания жанындағы сарапшылар кеңесі фильмнің кейбір тұстары тым ашық көріністерді бейнелейді деп тауып, оны қысқартпақ болғанына режиссер үзілді-кесілді қарсылық білдіріп, фильмнің ауторлары бұл шығарма әлі «Оскар» сыйлығына ұсынылады деген-ді.

Алғаш рет «Келін» фильмінің жабық көрсетілімі былтыр ақпанның 11-і күні өткен еді. Іле-шала фильмнің режиссері Ермек Тұрсыновты Алматыда белгісіз біреулер соққыға жығып кетті. Режиссердің өзі ол оқиғаны фильмге қатысты даумен не басқадай бір жайтпен байланыстыра алмаймын дегенді айтты.

Сол жылы маусымның 26-сынан үлкен экранға жол тартқан фильм қалың көрерменге әртүрлі әсер етті. Жұрттың бір бөлігі фильмді тың ізденіс нәтижесінде дүниеге келген сәтті шығарма деп қабылдаса, енді біреулер бұны ұлттық болмыс-санаға жат нәрсе ретінде қатты сынға алды. Соңғы топтағы пікір айтқандардың арасында Бекболат Тілеухан, Нұрлан Өнербаев сынды парламент депутаттары да бар.

Ал фильм болса жарты жылдың ішінде бірнеше халықаралық байқаулардың жүлдесіне ие болды. Былтыр Ялтадағы халықаралық фестивалдің Гран-при бәйгесін, “Ең үздік режиссер” жүлдесін иемденді. Пусан (Оңтүстік Корея), Таормин (Сицилия) және Торонто (Канада) халықаралық кинофестивалдерінде арнайы атап өтілді.

Енді міне бұл фильм қазақ киносының тарихында алғаш рет «Ең үздік шетелдік фильм» аталымы бойынша «Оскар» киножүлдесі үшін байқаудың жартылай финалына шығып отыр. Жалпы, бұл аталымда жүлдеге ұсынылған ұзын-саны 200-дің үстіндегі фильмдердің арасынан байқау сарапшылары әр елден 60-тан астам фильмді іріктеп алған. Солардың ішінен байқаудың келесі кезеңіне өткен тоғыз туындының бірі осы «Келін» фильмі.

Айта кету керек, әлгі тоғыздың арасында өзге ТМД елдерінің ешбірінің фильмі жоқ, кезеңнен ресейлік шебер Карен Шахназаровтың «№6 палата» картинасы да алғашқы кезеңдегі іріктеуден өтпей қалды.

«Келін» фильмімен бәсекеге аргентиналық «El Secreto de Sus Ojos» («Көздеріндегі құпия»), аустралиялық «Samson & Delilah» («Самсон және Далила»), Болгарияның «The World is Big and Salvation Lurks Around the Corner» («Әлем алып және құтқарылудың сыры әр жерде»), Францияның «Un Prophete» («Пайғамбар»), Израилдің "Ajami" ("Аджами"), Перудің «La teta asustada» («Қасірет сүті»), Нидерландының «Oorlogswinter» («Соғыс кезіндегі қыс») және аустриялық «Ақ лента» картиналары түсіп отыр.

«Оскар» сыйлығының шешуші кезеңіне аталған картинаның арасынан бесеуі ғана қатысады. Номинанттар тізімі 2-ақпанда жарияланып, биылғы наурыздың 7-күні жеңімпаз фильм көпшілікке белгілі болады.