16 қараша күні бір топ мүсінші, сәулетші, суретшілер Алматыда баспасөз мәслихатын өткізіп, Керей мен Жәнібек хандардың және қазақ батырларының даулы ескерткіші жайында өз пікірлерін білдірді. Олар ескерткіштерге қатысты дау-дамайдың өрбуіне суретші Сембіғали Смағұловты кінәлады.
Мүсінші Марат Мансұровтың айтуынша, 2006 жылы Астана қаласындағы Тәуелсіздік монументіне әу баста 12 жоба ұсынылған. Сөйтіп, сәулетші Қазбек Жарылғапов пен мүсінші Нұрлан Далбайдың жобасы бірінші орынға лайықты деп танылған. Содан кейін жоба ауторларына шығынның есеп-қисабын жасау жүктелген. Және оларға 2006 жылдың 25 желтоқсанына дейін ресми түрде жеңімпаздар жария етіліп, әрі қарай келісімшарт жасалатыны айтылған. Әйтсе де, ол айтылғандар орындалмаған.
– 2007 жылдың қаңтар айында Қазбек Жарылғапов пен Нұрлан Далбай Астана қаласы әкімшілігіне ашық байқаудың қорытындысы туралы хаттаманы ұсынуды өтініп, хат жазған. Хатқа жауап болмаған. Есесіне, басқа адамдардың атымен, ұқсас жоба пайда болған. Сол тұста Қазбек Жарылғапов пен Нұрлан Далбай қалыптасқан жағдайды түсіндіруді сұрап, әкімшілікке тағы хат жазған. Оған да жауап болмаған. Кейінірек Сембіғали Смағұловты жеңімпаз деп таныған жаңа хаттама пайда болған. Алайда, Сембіғали Смағұловтың жобасы алдындағы жеңімпаз атануға лайықты деп танылған жобаға өте ұқсас болып шыққан. Бұл ауторлары ауысқан бір жоба ма, жоқ әлде кездейсоқтық па? – деді мүсінші Мұрат Мансұров.
«ЭСТЕТИКАЛЫҚ ТАЛҒАМҒА САЙ ЕМЕС»
Алайда, жобаның жұмыс моделін және одан әрі үлкейтілген моделін қабылдағаны я қабылдау туралы мемлекеттік комиссияның хаттамасында бір ауыз сөз болмаған дейді баспасөз мәслихатын ұйымдастырушылар. Сондықтан да, Сембіғали Смағұловтың эскизі мемлекеттік комиссия тарапынан ескертулермен қабылданғанымен,олар мүлдем еленбей қалған, ал, жобаның құжатсыз болып шығуының да мәні сонда жатыр деп атап көрсетті олар.
– Жай ғана барып көріңіздер, сөз болып отырған «өнер туындысын». Бұл әйгілі қытай сарбаздарының мүсіндері. Тек атқа отырғызылған. Даурықпай, әлемнің өнер тарихын ашып қарайықшы. Содан қазіргі заманғы қазақ өнері дегеннің не екенін және қытай өнері дегеннің не екенін көруге болады. Олардың қарулары, кескін-келбеті бәрі-бәрі сойып қаптап қойған әйгілі қытай сарбаздарының мүсіндері. Бұл
Керей және Жәнібек хандар мен батырлар ескерткішінің эстетикалық деңгейі де сөз болды. «Қазақстанның көркем өнер академиясы» қоғамдық қорының президенті өнертанушы Лаура Оразбекова олардың сапасы төмен деп бағалады.
– «Қазақ елі» монументіне жасалған біздің хандардың мүсінін көріп, менің ішім ашыды.Өйткені, олар хандар өмір сүрген тарихи кезеңмен тіптен сәйкес келмейді. Себебі, бұған сол заманның этнографиялық, археологиялық, тұрмыстық мәдениеті және қарулану ерекшелігі тұрғысынан келу қажет. Ескерткіштер бір-біріне өте ұқсас болмауы тиіс, – деді Лаура Оразбекова.
«ЕСКЕРТКІШТЕРДІ КӘСІБИ МҮСІНШІЛЕР ЖАСАҒАН»
Алайда, Керей мен Жәнібек хандардың және қазақ батырлары ескерткіші эскизінің ауторы Сембіғали Смағұлов оларды кәсіби мүсіншілер жасағанын және оны осы баспасөз мәслихатын өткізген азаматтар да білетінін жеткізді.
Тамыздың 28-і күні ескерткішті Мәдениет және ақпарат министрлігіндегі мемлекеттік комиссия қабылдады. Қабылдау туралы министрдің өзі маған оқып берді. Құжаттары түгел. Өйткені, сараптау комиссиясынан өтпеген дүниеге қаражат бөлінбейді. Ал, бөлінген қаржыны жай ғана барып, ала салатын менің құдіретім жоқ.
Ескерткіштің Қытайда жасалған себебі, біздегі ескерткіш құятын орындардың бәрі бос болмады. Бәрі Астананың он жылдығына облыс, қалалардың сыйлығы ретінде дайындалып жатқан ескерткіштерді құйып жатқан болатын. Сондықтан, Қытайда құюға тура келді. Қытайдағы ескерткішті құю жұмысын өзіміз қадағалап отырдық. Ескерткішті көрген әртүрлі адамдар жоғары бағалап отыр, қоғамдық қорлардан, президент әкімшілігінен ұсыныс түсіп жатыр. Қоятын орынға байланысты, – деді Сембіғали Смағұлов.
ДАУДЫҢ БАСЫ...
Қазақ мемлекетінің негізін қалаушы Керей мен Жәнібек хандардың және батырлардың ескерткіштері Астана қаласының сыртында қараусыз қалғаны туралы алғаш Азаттық радиосы хабарлаған болатын.
Қоғамдық ұйымдар мен жұртшылық өкілдері Қазақстан президетінің, үкімет басшысының және Астана қаласы әкімінің атына ашық хат жазды. Бірқатар жастар қозғалысы мен жас саясаткерлер ескерткіштің қараусыз қалғанына және лайықты орнына қойылмауына кінәлі адамдарды табуды талап етті.
Даулы ескерткіштерге байланысты бес бірдей жастар қозғалысының өкілдері Астана әкіміне хат жазып, қарашаның 22-іне дейін хатқа жауап болмаса және ескерткіштердің тағдыры біржақты шешілмесе, шеруге шығатындарын ескертті. Жастар ұйымдары шеруге шығуға рұқсат алу жөнінде Алматы қаласы әкімшілігіне өтініш жазып қойғандарын да атап өткен.
Өткен аптада Болатхан Тайжан атындағы қордың төрағасы Мұхтар Тайжан мен «Алтынбек Сәрсембайұлы қоры» қоғамдық қорының жетекшісі әрі саясаттанушы Айдос Сарым қазақ хандарының ескерткішін қоюға Астанадан лайықты орын табылатынын және оны қоғамның өзі қаражат жинап орната алатынын мәлім еткен болатын.
Қараша айының басында Астана қаласының әкімі Иманғали Тасмағанбетов ескерткіштерге байланысты пікірінде олар мемлекеттік комиссияда бекітілмеген деп еді. «Егемен Қазақстан» газетінде жарық көрген мақаласында тарихшы Қойшығара Салғараұлы ескерткіштегі қазақ хандарының кесін-келбеттері қытайға ұқсап кеткен деген пікір барын жазған-ды.
Биылғы жылы 20 қыркүйекте Астанада «Қазақ елі» мемориалдық кешенінің екінші мәрте ашылды. Керей мен Жәнібек хандардың және қазақ батырлары ескерткіштерінің ауторлары бұл мүсіндер әу баста сол кешеннің бір құрамдас бөлігі болады деген тапсырыспен жасалынғанын айтады.
Алайда, қазіргі таңда даулы мәселеге айналған қазақ хандары мен батырларының ескерткіштері Астанада ашық далада қар басып қараусыз жатыр.
