Ғайша Өтеуова Қостанайдағы қарапайым мектептердің бірін бітіріп, Астанадағы Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің (ЕҰУ) биотехнологиялар факультетіне түскен. Бірақ сосын оқуын Мәскеу мемлекеттік университетінде (МГУ) жалғастыруды ұйғарған. Диплом алғаннан кейін Францияның Экс-Марсель университетіне түскен, бірақ біраздан кейін Лондонға қоныс аударған, енді магистратураға түсуді жоспарлап жүр.
Ғайшаның сөзінше, оған ЕҰУ-де оқу ұнаған, бірақ әкімшілік проблемалар көп болған. Біріншіден, бойжеткенге 40 адамға бір душы мен бір әжетханасы ғана бар жатаханада тұру ұнамаған. Екіншіден, оқу процесін техникамен жабдықтау деңгейі көңілінен шықпаған. Оның сөзінше, семинарлардың бірінде студенттер балықты А4 форматтағы парақтың үстіне қойып, "деканаттан алған өтпейтін пышақпен" сойған.
- Шынымды айтсам, жастық шағым босқа өтіп кететіндей көрініп, қатты уайымдап жүрдім. Өзім қарапайым отбасынан шыққанмын. Анам екі баланы мұғалімнің жалақысына асырап жеткізді. Сондықтан ылғи мына университетті бітіргеннен кейін әлдебір зертханада жұмыс істей бастайтын шығармын, өз баспанамды сатып алуға ешқашан ақша жинай алмай қалармын деп ойлай беретінмін. Ал ішетін тамақ пен тұратын баспана адамға ең қажетті негізгі дүниелер ғой, - дейді Ғайша Азаттыққа.
Сондықтан Ғайша МГУ-дің қазақстандық филиалының экономикалық факультетін таңдап, оқуға түсуге құжаттарын өткізген. Бойжеткен емтиханға дайындық мен конкурс "қиын" болды деп еске алады. Бірақ тегін оқу бөліміне түсудің сәті түскен. Үш жыл қазақстандық филиалда оқып, төртінші курста Мәскеуге барған. Ол жақта Ғайша негізгі сабақтармен қатар Франция университетінің колледжіндегі француз тілін тегін үйрететін сабақтарға қатысқан.
- Әлгі сабақтардың пайдасы көп тиіп, француз тілінің грамматикасы мен күрделі ерекшеліктерін бір жылдың ішінде біршама меңгеріп алдым, - деп еске алады бойжеткен.
МГУ дипломын алғаннан кейін Ғайша Өтеуова Қазақстанға оралып, ендігі жоспарын ойлана бастаған. Бойжеткен оқуын жалғастырғысы келген, бірақ бұл жолы шетелде оқығысы келген.
- Қостанайға барғым келмеді, ал Астанада магистратураны бітіргеннен кейін ғана жақсы жұмысқа орналасуға болатын сияқты болып көрінді. Бұған қоса, жақсы жұмысқа орналастыратын біреуің болса ғана баруға болады деген жария емес қағида бар ғой. Сондықтан диплом алғаннан кейін жаратылыстану ғылымы саласы бойынша әлдебір мамандықты оқып алуды ұйғардым. Ақыры Францияда оқуға өтініш беріп, Экс-Марсель университетіне (бакалавриат бөліміне) түстім, - деп әңгімелейді ол.
Университетте оқу өте арзан болған – жылына небәрі 400 еуро ғана төлеген. Бұл ақшаға әлеуметтік, медициналық сақтандыру полистері және университеттің әкімшілік төлемдері кіреді. Ғайша оқу ақысының арзан болу себебін Франциядағы білім беру жүйесінің ерекшеліктерінен көреді.
Қостанайға барғым келмеді, ал Астанада магистратураны бітіргеннен кейін ғана жақсы жұмысқа орналасуға болатын сияқты болып көрінді. Бұған қоса, жақсы жұмысқа орналастыратын біреуің болса ғана баруға болады деген жария емес қағида бар ғой.
- Француз тілінде білім алу француздар үшін де, арнайы курс-досьеден өте алған шетелдіктер үшін де тегін. Әлгі арнайы курста оқу оңай. Аттестатыңдағы бағаларың жақсы болса әрі француз тілін білсең, оқуға оңай түсесің, - дейді Өтеуова.
Ғайша Марсельде оқып жүргенде франциялық білім беру жүйесін қазақстандық және ресейлік білім жүйесімен "ылғи салыстыратынмын" дейді. Мысалы, оның пікірінше, Францияда математика пәнін оқыту деңгейі онша жоғары емес. Ол "техникалық тіл жағынан қиын болғанына қарамастан, Мәскеу университетінен кейін математиканы оқу мүлде оңай болып көрінді. Бірақ Францияда ENS (Жоғарғы мектеп) сияқты мықты оқу орындары да бар. Маған оқыту деңгейінің төмен көрінгені - ол жақта білім беру жүйесі студентерді бірінші кезекте өздігінен күн көруге, әке-шешесінің қолына қарамай өз-өзін асырауға үйретуді көздейді" дейді.
- Француздар 20 жасқа қарай адамға көп білім тықпалап, миын ашытпайды, білімді біртіндеп беруге тырысады, - дейді Ғайша Өтеуова. – Мысалы, әр семестрден кейін тапсыратын емтихандарды алайық. Қазақстан мен Ресейде біз келесі пәннен тапсыратын сынаққа емтихандардың арасындағы бір-екі күндік үзілісте дайындалуға дағдыланғанбыз ғой. Ал Францияда олай емес - бір аптаның ішінде тоғыз пәннен емтихан тапсыруға болады. Ол жақта екі емтиханнның арасындағы үзіліс бір сағат қана болуы мүмкін. Бұл студенттер алдын ала оқып дайындалуы тиіс деген қисынға негізделген. Яғни білім жүйесі студенттер алған білімін емтихан тапсырғанға дейін ғана есте сақтап, ал емтихан біткен бетте бірден ұмытпай, ақпарат есте барынша орнықты сақталғанын көздеп құрылған. Бұдан бөлек, Францияда екінші жылға қалып оқу ұят деп саналмайды, оқу тегін. Сондықтан егер студент әлдебір курсты меңгеріп үлгермесе оны келесі жылы қайталап өтуіне болады. Сосын емтиханды қайта тапсырып, оқуын ары қарай жалғастыра береді.
«СТИПЕНДИЯМ КҮН КӨРІСКЕ ЖЕТЕТІН»
Ғайша Өтеуованың естеліктеріне қарағанда, Марсельде жалғыз стипендияға күн көруге болады. Ол айына 600 еуро стипендия алып тұрған. Бірақ бойжеткеннің нақтылауынша, бұл - стипендия да емес, Кампюс Франс бағдарламасы арқылы алған стипендиат мәртебесі. Оның ерекшелігі – студент осы бағдарламаға өтініші мен досьесін өткізгеннен кейін оның оқуына төлеген ақшасын оған стипендия түрінде бөліп беріп отырады. Францияда стипендия алатын студент деген мәртебені оңайлықпен ала алмайсың. Бірақ әлгі бағдарлама құжаттарды өткізуге көмектеседі, ал стипендия алатын студент деген ресми мәртебе баспана, баспананы жеңілдікпен жалға алу, жол ақысы сияқты түрлі әлеуметтік бонустар алуға жол ашады. Бұл ақша Ғайшаның тамағына, баспанаға төлеуіне жеткен және тіпті бірнеше мәрте мейрамханаға баруға артылған.
Ал франциялық жатаханадағы өмір Қазақстан мен Ресейдегі студенттік өмірге мүлде ұқсамайды.
- ЕҰУ-де оқып жүргенімде мені ең нашар жатаханалардың біріне бөлген болатын. Әлгі жатаханада 40 адамға бір әжетхана мен бір душ қана болды. Ал кейбір жатаханада бес қабатқа жалғыз душ болатын, - дейді Ғайша Өтеуова. – Бұған қарамастан сабақ оқу қызық болатын, бірақ әлгіндей тұрмыстық қиындықтар қатты байқалатын. Францияда жатаханалар жүйесінің оқу орнына қатысы жоқ. Мысалы, университет білім берумен ғана айналысады, ал студенттерді орналастырумен мүлде басқа мекеме айналысады. Бұған қоса, ол жақта бір бөлмеге 1-2 адамнан артық орналастыру өрескел нәрсе саналады.
Ғайша Өтеуованың сөзінше, франциялық жатахананың есігі тәулігіне 24 сағат ашық тұрады. Студенттердің еркін кіріп, шыға беруіне, қонақ әкелуіне, тіпті сауық кешін өткізуге болады. Ешкім бөлмелерді аралап тексермейді, бұл адамның жеке кеңістігі шекарасынан аттау болып саналады.
Қазақстандық жатаханада түнгі сағат 23.00-ге дейін ғана кіргізетін тәртіп болғаны есіме түсіп отыр. Соның кесірінен кейде далада қалып қойып, өміріңе қатер төнетін кездер болған. Өйткені кейде жатаханаға 23.00-ге дейін кіріп үлгермей қалатынбыз да, таң атқанын күтіп әлдебір түнгі кафеде отыруға тура келетін.
- Қазақстандық жатаханада түнгі сағат 23.00-ге дейін ғана кіргізетін тәртіп болғаны есіме түсіп отыр. Соның кесірінен кейде далада қалып қойып, өміріңе қатер төнетін кездер болған. Өйткені кейде жатаханаға 23.00-ге дейін кіріп үлгермей қалатынбыз да, таң атқанын күтіп әлдебір түнгі кафеде отыруға тура келетін, - деп еске алады Ғайша.
Франция университеттерінде "емтиханды ақша беріп тапсыру" деген құбылыс та жоқ. Ғайшаның айтуынша, мұндай әдіске жүгінгені туралы біреудің, тіпті ашық сырласатын студенттердің ешкімінен естімепті. Айтпақшы, Экс-Марсельде тек жазбаша емтихан жүйесі бар. Ғайша ғылым тарихынан ғана бір рет тест тапсырған, ал негізгі пәндерден тест түрінде ешқашан сынақ тапсырып көрмеген. Оқу оңай болғанымен, Ғайша Экс-Марсель университетін бітірмеген. Өйткені уақытын тиімді жұмсамай жүргендей көрінген соң магистратураға ауысу қажет деп санаған. Ақыры оқуын Мәскеуде жалғастыруды ұйғарған, бірақ сосын тұрмысқа шығып, жас жұбайлар Лондонға көшіп барған.
Ғайшаның жұбайы - ресейлік бағдарламашы маман. Енді Ғайша Ұлыбританияда жұмыс істеу үшін жұмыс визасын ресімдеп жүр. Ғайша үйлену тойы өткенін бірден айтпағанымен, өзінің бір жыныстық отбасы құрғанын туыстарынан жасырмаған.
- Қазақстан мен Ресейде бір жынысты некелер тіркемейді. Ал Ұлыбританияда тек осы елдің азаматтары ғана үйлене алады немесе Marriage Visa арнайы визасын жасатуың керек, бұл тым ұзаққа созылып кетеді. Сондықтан жұбайым АҚШ-қа іссапармен барған кезде екеуміз Сан-Францискода үйлендік, - дейді Ғайша Өтеуова. – Үйленгенімізді туыстарыма жуырда ғана айттым. Біріншіден, кейінгі кезде үнемі үйден жырақта жүрдім. Бірақ қазір туыстарымның бәрі білетін сияқты, әйтеуір ешқандай шу шыққан жоқ. Анам "өзіңді күт" дегені болмаса, ештеңе демеді.
РЕСЕЙ МЕН ҚЫТАЙДЫҢ АРАСЫНДАҒЫ ҮЛКЕН ЕЛ
Ғайша Өтеуованың сөзінше, Францияда Қазақстанға қатысты әлдебір теріс пікірлерді естімеген. Бірақ ол мұның себебі француздардың Қазақстан туралы үстіртін ғана білетініне байланысты шығар деп топшылайды.
- Олар үшін біздің ел мүлде беймәлім жер, бірен-сараны болмаса біздің елді білетін адам аз, бірақ айта бастасаң, ықыласпен тыңдайды. Қазақстан - Ресей мен Қытайдың арасында жатқан үлкен ел десең, тез түсінеді. Францияда жүргенде мен араласқан адамдардың арасында Лазурь жағалауында виллалары бар әлдебір бай қазақстандықтар туралы ғана естігендері болған, - дейді ол.
Бойжеткенге Францияның провинциялары қатты әсер еткен, оларды Қазақстанның шеткері ауылдарымен салыстырған.
- Ауылда 10 жыл тұрғанмын. Бүкіл мектебінде 30 бала ғана бар еді, екінші, төртінші сыныптар бір кабинетте оқитын. Қазақстанның ауылдық жерлері мүлде бөлек әлем ғой. Ол жақта тұрмыстық проблемалардың көптігі соншалық, адамдар елдегі өмір туралы әңгіме қозғамақ түгілі, күндерін әрең көріп отыр, - деп еске алады Өтеуова.
Ғайшаның сөзінше, Францияның провинциялары тұрмысқа жайлы – жол, электр жарығы, су бар, клиника, ауруханалар қол жетімді.
- Мен Францияның Швейцариямен шекараласатын Савуа деген ауданында болдым. Жанға жайлы, таза, туристер де көп баратын жер екен. Рождество каникулы кезінде адамдар ауылдарға барып үйлерді жалға алып тұрғанды ұнатады. Савуада тұрғындардың бәрі бір-бірін таниды, - дейді бойжеткен.
Ғайшаның сөзінше, егер жұбайы келіссе, Қазақстанға оралар ниеті бар. Бірақ жұбайының мамандығы - программист. Сондықтан оған Еуропада немесе АҚШ-та жұмыс істеген тиімдірек. Ғайша үшін елге оралудың тағы бір критериі - биология мен математика саласы бойынша оқытушылық немесе зерттеу жұмысымен айналысатын қызықты әрі жалақысы жақсы жұмыс.
