Рахматолла Давлатиор – Ауғанстанның Тахар уәлаятынан Қазақстанға білім іздеп келген жас ауғандардың бірі. 21 жастағы жігіт отбасында он ағайынды, бір ағасы Түркияда, енді бір ағасы Ауғанстанда оқиды. Әке-шешесінің қарапайым ғана адамдар екенін айтқан ол «отбасымызбен білім қуған жандармыз» деп мақтанып қойды. Рахматолла - этникалық өзбек. Өзбектер тәжіктерден кейін Тахардағы екінші ірі диаспора.
«ҚАЗАҚША ҮЙРЕНУ ОҢАЙ БОЛДЫ»
- Осыдан үш жыл бұрын Ауғанстан үкіметі Қазақстанмен жасалған келісімшарт негізінде қырық шақты студентті «болашақта елімізге қажетті мамандықтардың бірі» деп осында оқуға жіберген еді, - дейді Рахматолла.
Ол өзі оқып жүрген «Су ресурстары» мамандығын Қазақстан мен Ауғанстан сияқты Орталық Азиядағы экономикалық дамуы орташа елдер үшін маңызды сала деп біледі. «Өйткені бұл елдерде су мәселесі әлі толық шешілмеген» дейді ауған студент. Рахматолланың сөзінше, Қазақстанда оқып жүрген студенттердің барлығы Ауғанстанда арнайы байқаудан өтіп, 12 пәннен емтихан тапсырып келген.
Ал Имами Аминолла есімді студент Тахарда бір семестр оқып келгенін айтады. «Қазақстанға 1392 жылы келгенін» айтқан Имамидің сөзін Ауғанстаннан келген этникалық қазақ Зияулхақ жалғап: «Ауғанстандағы жыл санаумен 1392 жылы. Ал Қазақстандық жыл санау бойынша 2014 жыл» деп түсіндірді.
- Бір жыл дайындық курста оқыдым. Мен үшін орыс тілінен гөрі қазақ тілін үйрену оңай болды. Себебі ұлтым өзбек қой. Екі тіл бір-біріне өте жақын, - дейді Имами.
Имами қазақ тілінің Орталық Азияда ортақ қарым-қатынас құралы болу әлеуеті зор деп санайды.
Қазақстанға оқу үшін келетін шетелдік азаматтар көп жағдайда орыс тілін меңгеруге құштар болады. Өйткені күнделікті өмірде және ресми мекемелерде орыс тілі жиі қолданылады. Азаттық тілшісінің «Сіздер үшін қазақ тілінің қажеттілігі қандай?» деген сауалына Бахидж Фазылрахман есімді ауғанстандық тәжік студент: «Қазақ тілі – осы елдің мәдениеті мен салтын түсіну үшін керек» деп жауап берді.
- Кім де кім өзге бір мемлекетке барған кезде сол халықтың тілін білуге міндетті. Өйткені халықтың тілін білмесең, оның мінез-құлқы мен дәстүрін қалай білесің? Менің қазақ тілін білмейтін достарым бар. Олар кейде менен «Қазақтар қандай?» деп сұрап жатады, - дейді Фазылрахман.
ҚАУІПСІЗДІК ФАКТОРЫ
Ауғанстандық студенттер Қазақстанды «қауіпсіздігі үшін ұнататындарын» айтып жатты.
- Мен үшін ең маңыздысы – тыныштық. Сосын адамдардың бір-біріне өтірік айтпайтыны. Тіпті саудада да адалдық бар. Сататын тауарларының бағасын алдына жазып қоятыны ұнады. Түнде көшеде келе жатып, «ұрып-соғып кетеді-ау» деп қорықпайсың. Көкірек көтеріп жүрген ешкім жоқ. «Кімсің?», «Қайдансың?» дегенді де естімедім, - деп жымиды Рахматолла.
Сататын тауарларының бағасын алдына жазып қоятыны ұнады. Түнде көшеде келе жатып, «ұрып-соғып кетеді-ау» деп қорықпайсың. Көкірек көтеріп жүрген ешкім жоқ. «Кімсің?», «Қайдансың?» дегенді де естімедім.
Ауған жастары «қазақтар – қонақжай» деген сөз «шындыққа онша жанаспайды» деп қалды.
- Бізде (Ауғанстанда – ред.) сырттан, әсіресе, шетелден келіп жүрген қонақтарды немесе студенттерді үйге ертіп апарып, қонақ ету салты қалыптасқан. Ал Қазақстаннан мен оны көре алмадым. Осында жүргеніме үш-төрт жыл болыпты. Осы күнге дейін бір де бір курстасым немесе танысым «үйге жүр, қонақ бол» деп айтпады, - дейді Рахматолла.
Ауған студенттер қазақтың тойларын көргісі келетіндерін, салт-дәстүрлерімен танысқысы келетіндерін жамырай айтып жатты. «Қыз қуу мен аударыспақ ойындарының бар екенін, жігіттердің көкпар шабатынын естідік. Бірақ соны көре алмай жүрміз» дейді олар.
«Шетелде оқу үшін білім ғана жеткілікті ме, әлде жоғары қызметте істейтін немесе қалталы ата-ананың ықпалы бар ма?» деген сауалымызға ауған студенттер: «Мемлекеттік тапсырыспен оқу үшін конкурста біліммен жеңіп шығу жеткілікті. Ал байдың балалары өз қаражаттарымен Еуропаға кетіп қалады» деп жауап берді.
Ауғанстандық студенттердің айтуынша, оқу бітіріп еліне қайтып барған жастардың мамандық бойынша қызметке орналасу мәселесі «Қазақстандағыдай қиын».
Рахматолла болашақта Ауғанстанда су ресурстары министрлігі құрылса, сол мекемеде қызмет істеуді армандайды. Ал Фазылрахман оқуын ары жалғастырып, магистратураға түсіп, ғылым жолына кету ниетінде.
Қазақстан – ауғанстандық жастарының тегін білім алуына арнайы грант бөлген мемлекеттердің бірі. Екі ел арасында білім саласына қатысты арнайы келісім жасалып, 2010-2014 жылдар арасында Қазақстанға келетін мың ауғанстандық студенттің 700-і жоғары, ал 300-і кәсіптік-техникалық білім алады деп бекітілген. Журналистика, құқықтану, инженерлік, педагогика, т.б. сияқты мамандық таңдағандар 2019 жылға дейін, медицина мамандары 2020 жылға дейін оқи бермекші. Ауғанстанның Қазақстандағы елшілігінің дерегі бойынша, Қазақстанда білім алып жатқан студенттердің алғашқы легі екінші және үшінші курста оқып жатыр.
