"Путинизм" сайтының негізін қалаушы Артем Круглов Ресей президентінің өткенін зерттеумен айналысады. 2019 жылдан бері Youtube желісінде "Путинизм как он есть" дейтін деректі фильмдер сериясы шығып келеді. Фильмдер Кругловтың сайтында жарияланған зерттеулерге сүйенеді. Азаттықтың Орыс қызметі одан осыған дейін де сұхбат алған. Ал мына әңгіме "Путин сарайы" фильмі жарық көргеннен кейін жазылған. Фильм авторлары да Круглов тапқан деректерді негізге алған.
НАВАЛЬНЫЙ ЗЕРТТЕУІНДЕГІ ТЫҢ ДЕРЕКТЕР
Азаттықтың Орыс қызметі: ФБК (Кремль сыншысы Алексей Навальныйдың Жемқорлықпен күрес қоры) зерттеуінде сіз үшін беймәлім, нақтылауды не толықтыруды қажет ететін деректер болды ма?
Артем Круглов: Идокопас мүйісіндегі сарай жаңа тақырып емес. Ол туралы сонау 2010 жылы Путиннің айналасынан қашқан Сергей Колесников айтқан. Сарай мен оның ішкі көрінісінің алғашқы суреттері де сол кезде жарық көрді. Колесников сол кездің өзінде-ақ сарайға миллиард доллар жемқорлық ақшасы салынғанын, Шамалов (Николай Шамалов, "Россия" банкінің ортақ иесі – ред.) екеуінің Владимир Владимирұлына (Путин) Ресей медицинасына бөлінген қаражаттан пара бергенін айтқан.
ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ Жемқорлықпен күрес қоры "Путин сарайы" туралы зерттеу жарияладыНавальный фильмінен білген жаңалығымыз – сарайдың зең басқаны, бәрін сыдырып, қайта жөндегені. Бұл жерде әрине тағдырдың мысқылы бар. Миллиард доллар ұрлап, оны шірітті. Жөні түзу архитектордан үнемдеді. Өйткені атақты архитекторды шақыруға қорықты – барлығын құпия түрде соқты. Патша қандай болса, Растрелли де сондай (Бартоломео Франческо Растрелли, тегі италиялық орыс архитекторы).
Фильмнің екінші қызық тұсы – сарайды қаржыландырудың қазіргі схемасы, ірі әрі қымбат объектіні ұстап отыруға кім және қалай төлеп отырғаны әшкереленді. Онда бәрі мафияның үздік дәстүріне сай ұйымдастырылған. Путиннің түрлі сипаттағы жолдастары – дрездендіктер, "озеролықтар" (1996 жылы Владимир Путин негізін қалаған "Озеро" кооперативі мүшелері), дзюдошылар Путинге ақша тастайды, ол болса топтың басшысы ретінде ортақ қордан өз қажетіне ақша жаратады. Көп жаратады. Меніңше, бұл әлемдегі ең қымбат жеке үй болуы мүмкін. Салыстырар болсақ, Ливадиядағы Екінші Николай салдырған патша сарайы ауқымы 7 мың шаршы метр, Путиндікі 17 мың шаршы метр.
Мобутудің Заирдегі қараусыз қалған сарайы.
Осыған дейін тарихта Путин сарайының баламасы бар деп жазғанмын. Ол – Заир диктаторы Мобутудың 1980 жылдары салдырған Гбадолите сарайы. Ол Джунгли ішінен өзіне бюджеттен ұрланған ақшаға алып даңғаза оазисін соқты. Ол жерде тікұшақ алаңы ғана емес, тұтас әуежай болды. Мобуту мен оның отбасы мүшелері әуежайдағы "Конкорд" ұшағына арналған жолақпен Парижге барып, шопинг жасап жүрді.
ЗАИР ДИКТАТОРЫ МОБУТУ ЖӘНЕ ПУТИННІҢ АЙНАЛАСЫ
Азаттықтың Орыс қызметі: Мобутудың Лазурь жағалауында да сәнді вилласы болды.
Артем Круглов: Кап Мартенде, Монаконың жанында. Оны кейін кәмпескеледі де, Лужковтың серігі Шалва Чигиринский сатып алды. Лужков құлаған соң вилла алдымен "Газпромнефть" [компаниясына] өтті, одан әрі офшорға кетті. Кейінірек француз басылымдары Мобуту вилласына Алина Кабаева орналасқанын жазды. Яғни Мобуту мен Путин сарайымен ғана емес, Лазурь жағалауына деген махаббатымен де ұқсайды.
Азаттықтың Орыс қызметі: Кремль мен путиншіл медианың Навальный зерттеуіне реакциясы туралы, яғни сарайдан түсірілген репортаждар мен Ротенбергтің "мойындауы" жөнінде не айтар едіңіз?
Артем Круглов: Нокдаун, боксер "шайқалып кетті". Путин бар болғаны ресми құжаттарда өзінің және туыстарының аты аталмағаны жөнінде түсініксіз бір нәрселерді айтқандай болды. Бірақ мәселе туысы деп кімді танитынымызда. Әуелі сарай құдасы Шамаловтың атында болды. Кейін "Бином" фирмасына өтті. Ал оның иесі – Ротенбергтің адамы [Александр] Пономаренко. Қызметкерлерінің бәрі "Акцепт" фирмасынан. Ал ол фирма Путиннің немере інісі Михаил Шеломовқа тиесілі. Путин оны өмір бойы мәпелеп келеді.
"Сарай кімдікі?" деген сұраққа толыққанды жауап беру үшін ол жақта Шамаловтың, одан кейін Шеломовтың, сосын Ротенбергтің қалай пайда болғаны, ұшу тыйым салынған аймақтың қайдан шыққаны, Путиннің "Олимпия" және "Шеллест" дейтін яхталары ол жақта не істеп жүргені, сәнді өмірге ақшаның қайдан алынғаны жөніндегі сұрақтарға жауап беру керек. Бұл сұрақтарға Владимир Путин белгілі себептермен жауап бере алмайды.
Ресей телеарналарында көрсетілген репортаждарға келер болсақ, олар ақымақтарға арналған. Жөндеу жұмыстарын, перфоратормен үгітілген сылақтарды көрсетті. Ал мұның бәрі құрылысы жаңадан басталған "апарт қонақүйі" дейді. Ал "апарт қонақүйге" дейін не болды? Google-ден іздесеңіз, жауабын бірден табасыз.
Владимир Путин мен Аркадий Ротенберг.
Ал Ротенберг... Ол Путиннің бауыры іспетті. Олар 12 жастан бірге өскен. Невский даңғылының бойына жақын жерде өсті. Бірақ олар өзге ғаламшардан келгендей: "Ленинград көшесі мені соққыны бірінші болып жасауға үйретті" (Владимир Путиннің 2015 жылы айтқан сөзі).
"Менің балалық шағым – бұл "Құм карьерлерінің генералдары" фильмі" деді ол 2001 жылы "Владимир Путин. Өмір мектебі" дейтін кітапқа берген сұхбатында.
Ал "Құм карьерлерінің генералдары" фильмі не туралы еді. Панасыз балалар қасқыр үйірінің ережесімен өмір сүреді. Режиссер "олардың бойында адами қасиет қалды ма?" деген сұраққа жауап іздейді.
КІСІ ӨЛТІРУ ОПЕРАЦИЯЛАРЫНЫҢ ЛОГИКАСЫ ҚАНДАЙ?
Азаттықтың Орыс қызметі: Bellingcat тобының зерттеулері Путиннің арнайы қызметтері террор әдістерін Ресей аумағында болсын, шетелде болсын кеңінен қолданатынын көрсетті. Бірақ қоғам бұл жұмыстың ауқымын дұрыс түсінбейтін секілді. Кейде зерттеуге баға бергенде, күдіктер айтылып жатыр. "ФСБ-ға (Ресей федералды қауіпсіздік қызметі) Солтүстік Кавказдағы танымал емес белсенділерді өлтірудің не қажеті бар?" дегендей. Осы арнайы операциялардың ауқымы жөніне не ойлайсыз? Олардан қандай да бір логиканы көресіз бе?
Артем Круглов: Қарапайым адамдардың әлемінен бөлек ұйымдасқан қылмыс әлемі бар. Онда кез келген теріс қылықтың жазасы бір – өлім. Әсіресе егер мәселе бастыққа құрмет танытпау жөнінде болса.
Ал енді ұйымдасқан қылмыстық топтың рөлінде ФСБ-ның Арнайы мақсаттағы орталығы (Центр специального назначениея, ЦСН) тұр деп есептеңіз. Бұл – "тікелей әрекеттерге" арналған күш құрылымы. Оған "Альфа" және "Вымпел" арнайы жасақтары, Арнайы операциялар басқармасы, Кавказ жөніндегі басқарма және тағы басқалар кіреді.
ЦСН-де "Альфа" сарбаздары бос уақытта банктерді тонайды, ал "Вымпел" сарбаздары бизнесмендерді өлтіру бойынша тапсырыс алады және сол үшін Интерполға түсіп, кейін жаңа паспортпен Германияға барып, саяси мотив бойынша өлтіре береді (Хангошвили ісі). ЦСН-де Алексей Навальныйды улаушылар қызмет етеді. Олар жай ғана кісі өлтірумен айналыспай, эксперимент жасайды. "Ізді жасыру мақсатында кісі бірден емес, кейінірек өлу үшін "Новичоктің" қандай дозасы керек?" дегендей. Сол себепті олардың Грозныйға жиі сапарлауы тегін емес. Тұтқындармен экспериментті басқа қай жерде жасауға болады?
Советтік КГБ-да ешқандай ЦСН болған емес. Ал "Альфа" 7-басқарманың (күзет) бөлімі ретінде бөлек құрылым болған. "Вымпел" сыртқы барлауға қараған. Ол "Тікелей әрекеттерге" жауапты 8-басқармаға қарады.
"Вымпелге" іріктелген чекист алдымен Балашихадағы диверсанттар мектебінде 7 айлық оқудан өткен. Содан кейін курсанттардың басым бөлігін резервке қойып, бұрынғы қызметіне қайтаратын. Көзге түскендерін жасаққа қабылдайтын. Ал сол "Вымпелдің" өзінде шетелдегі нақты акцияларды жүзеге асыратындарды іріктейтін. Ол акцияларға кісі өлтіру, диверсия, террористерге қару-жарақ жеткізу, КГБ өкілдерінің агенттермен кездесуін ұйымдастыру кірді.
Путиннің Ресейінде арнайы жасақтың, соның ішінде КГБ арнайы жасағының культі қалыптасты. Жасақтың [Ауғанстан басшысы Хафизулла] Әминнің сарайын басып алу секілді "ерліктері" әрдайым мадақталады. Тағдырдың бұйыруымен Путин 1998 жылы ФСБ-ның ЦСН-і құрамынан құрған жаңа "Вымпелдің" адамдарымен кездесуге тура келді. Олар ауыр әсер қалдырды. Әлемге деген аморальді көзқарас, кісі өлтіруге келгенде "нөлдеу", "көміп тастау" деген сөздерді қолданатын... Таза рэкетирдің көзқарасы: "Неге тек саудагерлер өмір сүруі керек, біз де қалаймыз...". Араларында әлемдік саясат пен тарих туралы пікірі барлары да болды (әдетте жабайы сипаттағы қастық теориялары).
Ресей президенті Борис Ельцин мен ФСБ директоры Владимир Путин. 1998 жыл.
Сөйтіп 1998 жылы Ельцин ФСБ директоры етіп спорт-қылмыстық ортадан шыққан, 8-бөлімде жұмыс істеу тәжірибесі бар адамды қойды. Ол адам бірден ЦСН-ді құрып, барлық кісі өлтірушілерді, улаушыларды және диверсанттарды бір шатыр астына жинады. Көп ұзамай ол адам президенттікке талпынып, Шешенстандағы соғысты айналдырып, рейтингін көтеру үшін Мәскеуде үйлер жарыла бастайды. Ал оның билік басындағы 20 жылы ұнамсыз адамдарды нешетүрлі құйтырқы амалдармен өлтірумен байланысты даулармен өтеді.
Мұндай қандай логика бар? Мұнда мафия логикасы бар. Бір нәрсе дұрыс болмаса, нөлдей салады, сонымен болды. Кейде тіпті жария түрде жасайды, басқаларға сабақ болсын дейді.
ПУТИН КӨШЕ НАРАЗЫЛЫҒЫНАН ҚОРҚА МА?
Азаттықтың Орыс қызметі: Путинизм бірқатар ірі дағдарыстардан аман өтті. 2011-2012 жылдардағы зейнетақы реформаларына қарсы наразылық, жергілікті болса да Кремль үшін ауыр тиген Сергей Фургалдың қамауынан кейінгі көтеріліс. Наразылықты әр жолы басып отырды. Қазір біз сөйлесіп отырғанда, жаңа дағдарыс күшіне мінді. Митингілердің алдын алуда қандай шаралардың қабылданып жатқанына қарағанда, билік кәдімгідей қорқып отырғанға ұқсайды. Билікте қорқуға негіз бар ма?
Артем Круглов: елден бөлек өз әлемінде өмір сүретін диктаторлық билік көшеден қорқады. Бұл – заңдылық. Меніңше, көшедегі белсенділік арта береді. Өйткені адамдардың наразылық білдіретін басқа орны жоқ: саяси күрестің барлық заңды жолдары жабылды, жаңа мафиялық сипаттағы советшілдер пайда болды.
Ресей нарызылығына жетіспейтіні – координация. NEXTA секілді өз Telegram каналы не жалпыға танымал ресурс қажет. Соның айналасында ұйымдастыру құрылымдарын жасай беруге де болады. Батыс державалары мына қылмыстық-чекистік режиммен ойнауды доғарып, оның ақшасын өзінде сақтауды тоқтатады деп үміттенемін.
Салмақты санкциялар керек. Тек Путин айналасына қарсы бағытталғандары емес, сектор бойынша қажет. Мәселен, Ресей мұнайына эмбарго. Мұнай саласында артық өнім көп. Қазір Ресей күніне 5 миллион баррель экспорттайды. Әлемдік нарық [Ресей мұнайынсыз] өмір сүре алады, оның орнын басқа елдер оп-оңай жаба алады. Ал Ресей халқына ол мұнай ешқандай пайда жоқ, барлығы Путин мен оның адамдары және олардың зең басқан сарайларына кетіп жатыр.
Азаттық радиосы Орыс қызметінің бас редакторы Дмитрий Волчектің Артем Кругловтан алған сұхбатының ықшамдалған аудармасы.
ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ "Ішкиім улаушы Путин". Навальныйды түрме жазасына кескен сот қалай өтті?