"ӨМІР БОЙЫ ЖАЛДАМАЛЫ ПӘТЕРДЕ ТҰРДЫҚ"
Азаттық: Жасұлан, өзіңіз туралы айтып берсеңіз, немен айналысасыз, мамандығыңыз қандай?
Жасұлан Дүйсембин: Арқалық қаласында туып-өстім. 1999 жылы астанаға көштік. Астанадағы №16 орта мектепті бітірдім. Өмір бойы жалдамалы пәтерде тұрдық. Біз тұрған аудан да бір мазасыз аймақ болды. 13 жасымнан бастап құрылыста жұмыс істедім. Есейген сайын мені "өмірде не маңызды, мағыналы өмір сүру үшін не істеу керек?" деген сауалдар мазалай бастады. Мектептен соң жоғарғы оқу орнында оқи алмадым, cондықтан мамандығым жоқ. Патриотизм ауруымен ауыра бастағанда 18 жаста едім. Өзім сұранып әскерге, жедел қызмет тобына бардым. Теңіз жаяу әскері қатарына түсіп, бір жыл қызмет атқардым.
Азаттық: Украинаға қашан бардыңыз? Азаматтық алдыңыз ба?
Жасұлан Дүйсембин: Жоқ, Украина азаматтығын әлі алған жоқпын. Мен Украина жерін қорғап жүргендіктен құқығым қазір осы елдің азаматтарымен бірдей және ол құқық әскери келісім-шартқа сай үш жылға бекітілген. Ал соғыс аяқталған соң өзімнің қауіпсіздігім үшін міндетті түрде Украина азаматтығын аламын. Украинаға біздің телеарналардан Майдан оқиғасы туралы жаңалықтарды көріп, зомби күйімде келген едім. Ол кезде украиндарға қарияның кеудесіндегі медалін жұлып алған, Молотов коктейлін полицейлерге лақтыратын, фашизм мен бандерашылараға толы тиран, варвар, қаскөй ретінде қарайтынмын. Мен осы тентек халықты өз көзіммен көргім келді. Сөйтіп 2015 жылы құрылыста жүріп жақсы ақша таптым да, ұшаққа билет алып, Украинаға келдім.
Киевтің орталығында жүріп "анда қалай баруға болады, мында қалай баруға болады?" деп сұрадым. Байқағаным, тұрғындары ақжарқын, өте қамқор. Орысша сөйлегенім үшін маған ешкім ала көзбен қараған жоқ. Кейін бір мекеме арқылы Киевке кетіп, екі жыл жұмыс істеп, Қазақстанға оралғанымда бұрынғы дос-жараныммен ортақ әңгімем жоқтығын түсіндім.
Өзім орыс мектебінде оқығандықтан достарымның көбі орыстар еді, олар "иә, қалай екен украиндар, бандерашылар, фашистер" деп сұрайтын. Мен оларға "жігіттер, жаңалыққа, теледидарда айтылғандарға сенбеңдер" деп түсіндіріп көргім келді, бірақ олар ештеңе естігісі келмеді, сол бұрынғы ойынан айнымады. 2019 жылы Украинаға қайта оралғанымда әдемі сұлу қызбен таныстым. Ортадағы сезім махаббатқа ұласып, отау құрдық. Үш жылдан асты, некедеміз. Екі баламыз бар, қызым үште, кенжеміз бір жарымда. Балаларым өзіме тартқан қазанбас.
"ҚОРҚЫНЫШ БАР, БІРАҚ БІЗ ОДАН КҮШТІРЕКПІЗ"
Азаттық: Сіз қазір нағыз ұрыс даласында жүрсіз. Басыңызды қатерге тігуге не себеп болды?
Жасұлан Дүйсембин: Украинада тұрып жатқанда осы елге террор жасап келген Ресеймен жағдайды зерттей бастадым. Менің екі балам бар, олардың бойында украин қаны бар. Құдай сақтасын, олардың амандығын қорғау – менің борышым. Бұған қоса, мен Ресейдің тек Украинамен тоқтамайтынын түсіндім. Сондықтан Ресейдің ары қарай менің Қазақстаныма бет алмауы үшін де бар күшімді салуым керек деп ойлаймын.
Азаттық: Нұр-Сұлтандағы ҰҚК департаменті Украинада соғысып жүрген қазақстандыққа қарсы "шетелдегі қарулы қақтығысқа қатысу" айыбымен іс қозғаған. Бірақ кімге қарсы іс қозғалғанын айтпады.
Жасұлан Дүйсембин: Бұл ақпаратты 2 маусым таңертең көрдім. Маған ешқандай хабарлама келген жоқ.
Азаттық: Қазақстанға оралам деген жоспарыңыз бар ма? Жалпы шетелдегі әскери қақтығыстарға қатысқандарды қылмыстық жауапкершілікке тартатынын білесіз бе?
Жасұлан Дүйсембин: Мен әу баста басымды қандай қатерге тіккенімді білемін. Бұл жаққа келгенімде де кері жол жоғын түсінгенмін. Мен елге қайтқым келсе де бүкіл от пен оқты кешіп өтіп, Қазақстанға келіп, қол-аяғымды бұратып түрмеге түсіп, ол жерде азаптаудан өлу ақымақтық болар еді немесе бірден атып тастауы да мүмкін. Сондықтан Қазақстанға бір нәрсені өзгерту үшін келермін.
Азаттық: Жақында желіде сіздің қазаңыз туралы ақпарат тарады. Кейін жаралы екеніңіз айтылды. Не болғанын айтып бересіз бе?
Жасұлан Дүйсембин: Бұл бір ескі ролик еді. 14 наурызда Донецк облысындағы басқа ауылда жүргенде жараландым. Ол жерде әскери тілде айтқанда "нөлдік рубежде" жүрдік. Ешқандай интернет байланысы болмады. Күні бойы тапсырманы орындаймыз. Бірде бізге снаряд қарша жауды. Тұрған орнымыз аздап бүлінді. Сарбаздардың кейбірі қаза тауып, бірсыпырасы ауыр жараланды. Құдайға тәуба, аман қалдым, бірақ аз-маз жарақат алдым. Емделуге тура келді. Кейін штабқа оралғанымда мені Қазақстан мен Украинада "жерлегендерін" естідім. Бұл туралы маған бөлімшемдегі бір офицер әйел айтты. Ол "Қызым интернеттен сенің қайтыс болғаның туралы оқыпты, халың қалай?" деп қоңырау шалды. Мұның бәрін естіген соң өзімнің амандығымды білдіруім керек деп шештім. Тиктоктан жаңа парақша ашып, видео жарияладым.
Азаттық: Мерт болам деп қорықпайсыз ба?
Жасұлан Дүйсембин: Қорқыныш қашан да болады. Украинада соғыс жүріп жатқанына сегіз жыл болды. Сол кезден бері соғысып жүргендерде де қорқыныш бар. Бірақ, сені қорқыныш билей ме, әлде сен қорқынышты бағындырасың ба, маңыздысы сол. Күнделікті ұйқыдан оянғанда кеше не болғанын ойламаймын. Бұл – өзіме қойып алған дағдым. Мен бүгіннің тапсырмасы мен бүгін тірі қалуым керек деп ойлаймын.
Әрине, соғыс болған соң кейде паранойя болады. Ол кейде бәрімізді мазалайды. Мұны соғыста болған кез келген адам түсінеді. Кейде саған әлдебір қаңғыған снаряд келіп, өмірің осымен үзілетіндей көрінеді. Кейбіреулер мұны жеңе алмай, ары қарай ұрысқа жарамай да қалады. Құдайға шүкір, қасымдағылармен бірге қорқынышты жеңіп келеміз. Сондықтан қорқыныш бар, бірақ біз одан күштірекпіз.
Азаттық: Қазақстан мен Украинаның әскери саласын салыстырып көрдіңіз бе? Дайындық, ұрыс жүргізу айла-тәсілінде, сіздің ойыңызша, айырмашылықтар мен артықшылықтар бар ма?
Жасұлан Дүйсембин: Соғысқа дейін "жас жауынгер курсынан" өттім. Желтоқсанда ұрыс даласына келіп, нөлдік позицияға түстім. Сол кезде қарсы тараптың күші неге жететінін көрдім. Олар күні-түні бізді атқылағанда, бізде "ешқандай жауап қатпай, қорғану, бейбітшілікті бұзбау туралы" бұйрық болды. Бұл көрініс желтоқсан бойы созылып, ақпанда он есе үдеді. Айырмашылықты мен сонда сезіндім. Қазақстан әскері мен халқымның намысына тигім келмейді. Естігенімді емес, көргенімді айтып отырмын.
Қазақстан әскері де Ресей әскері сияқты бұрынғы Совет одағы әдісімен қимыл-әрекет жасайды. Сондықтан да Ресей әскерінің құрлықтағы операцияларда Украина күштеріне әлі келмеді. Олар қазір ракетамен, бомбамен қорқытуға көшкен. Егер Қазақстан да осы жолмен жүрсе, онда Ресейдің әскерінің кебін киеді. Ал Украина өз әскерін НАТО стандарттарымен оқытты. Бұл – ең басты аргумент және Украинаның Қазақстанмен салыстырғанда артықшылығы саналады. Бұған украиндардың сегіз жылдан бері соғысып келе жатқанын және мұндағы жігіттердің ерекше қайсарлықпен күресетінін қосу керек. Содан соң коррупцияны ұмытпауымыз керек. Ал Украинада онымен күресу жеңіл, өйткені елде сөз бостандығы бар. Халық бәрін бақылай алады, айта алады.
Азаттық: Украина жағында соғысып жүрген шетелдіктер, солардың арасында қазақстандықтар бар ма?
Жасұлан Дүйсембин: Мұнда қазақстандықтарды кездестірмедім. Волнавахтағы қатты ұрыста грузиндер батальоны іргелес соғысты. Олар да еріктілер, олар да Украинадағыдай жағдайды басынан өткізген. Шешендер, ичкериялықтар бар. Диктаторлық билікті мойындаудан бас тартқан беларустар бар. Америкалықтардың тобы бар. Мұнда Украинаны қорғап шайқасып жүрген шетелдік көп. Ал Киевтегі аумақ қорғанысында (тероборона) жүрген қазақ жігіт туралы естідім, бірақ ол жайлы көп хабарым жоқ.
Азаттық: Сіздің ойыңызша, Украинадағы соғыс қашан бітеді?
Жасұлан Дүйсембин: Біз – қатардағы сарбазбыз, ондай ақпаратты білмейміз. Бірақ бәріміздің де отбасымызға, үйімізге оралғымыз келеді. Ал кейбір болжамдар қысқа дейін соғыс болады деседі.
Азаттық: Сізбен бірге шайқасып жүрген әскерилер қазір батыста көп айтылып жүрген "Путин оқ атуды тоқтатуы үшін Украина кейбір жерін беруі мүмкін" деген болжам туралы не айтады?
Жасұлан Дүйсембин: Бұл жайлы естідік, бірақ оны ешкім қолдамайды. Егер ол жер Ресейге кетсе, ол кері қайтпайды. Бұл ерлікпен қаза тапқан сарбаздардың рухына түкіргенмен бірдей. Бұл жолды соңына дейін жүріп өтуіміз керек және жауды өз шекарасына қайтаруымыз керек, яғни 24 ақпанда Ресей әскері қайда болды, сонда жеткізуіміз керек.
Азаттық: Екі тараптың да әскері шаршады, өйткені текетірес кімді де болса қажытпай қоймайды. Бұған не дейсіз? Шаршау, моральдық жағынан сағы сыну байқала ма?
Жасұлан Дүйсембин: Моральдық шаршау соғыстың екінші күні болды. Содан соң ертең зардап шегуі мүмкін туыстарыңның жүзін көргенде сен қайраттана түсесің, мотивацияң артады. Әрине, жылдам және ұзаққа созылған ұрыстар да болады. Бірақ тек күштілер ғана ақтық демі таусылғанша күреседі.
"АНАМДЫ ТҮРМЕГЕ ОТЫРҒЫЗАМЫН ДЕП ҚОРҚЫТҚАН"
Азаттық: Қазақстанда болған Қаңтар оқиғасын естідіңіз ғой. Ол туралы не ойлайсыз?
Жасұлан Дүйсембин: Қаңтарда мен Украинада едім. Қаңтар оқиғасы кезінде елде болмағаным да жақсы болды. Өйткені онда мен алдыңғы қатарда болар едім, мені де атып тастар еді. Туған халқыма тек жақсылық тілеймін.
Қаңтар халықтың төзуден, қорланудан шаршағанын көрсетті. Қазақстанды Жапония немесе БАӘ сияқты дамып кеткен елдермен салыстырамын да, күйінемін. Біздің жерімізде Менделеев кестесіндегі [элементтердің] бәрі бар, бірақ газ қымбат, көкөністерді үш есе қымбатқа аламыз. Қазақстанда Құдайдан емес, полициядан қорқады. Халық президент Тоқаевты оқ атуға бұйрық бергені үшін кешірмейтін шығар.
Азаттық: Туған-туыстарыңыз Украинаға кетіп соғысқа қатысу туралы шешіміңізге қалай қарады? Олармен байланысыңыз бар ма? Сізге не айтады? Туыстарыңызға қысым көрсетілген жағдай болды ма?
Жасұлан Дүйсембин: Мен "кетемін" дегенде, әрине, туыстарым мені тоқтатуға тырысты. Бірақ мен ештеңе өзгертпесем, онда өзімнің осы тар қапастың, жүйенің бір бөлшегі болып қалатынымды түсіндім. Украинада әскери келісім-шартқа қол қойған соң, майданға келгеннен кейін анама қысым жасала бастады. Оны түрмеге отырғызамыз деп қорқытқан. Анамды тыныштандырып, бұл өз таңдауым екенін, оған қатысы жоғын айттым. Қазір жақындарымның қауіпсіздігі үшін олармен сирек хабарласамын. Тек кей адамдар арқылы амандығымды білдіріп тұрамын. Оларды қорқытуға ешкімнің хақысы жоқ.
Соғыстың 100-күні. Ресей мақсатына жетті ме? (3 маусым 2022 ж.)
"ҚҰРАЛЫПТАСТАРЫМА КӨМЕКТЕСУГЕ ЕНДІГІ КЕШ"
Азаттық: Жасұлан, кей видеоларыңызда денеңізде тату көп екені байқалады.
Жасұлан Дүйсембин: Иә, әр татудың мәні бар. Мысалы, арқамда Қазақстанның туы салынған. Ол – қайдан шыққанымды білдіреді және өзімнің қазақ екеніме деген мақтанышымның белгісі. Ал кеудемде Украина елтаңбасы. Онда үш айыр бейнеленіп, егер анықтап қарасаңыз "еркіндік" деген сөз жазылған. Бұл мен "азатпын, еркінмін" дегенді меңзегенім. Бұл татуды Харьковте салдырған едім. Ал мойнымда жапон иероглифімен жазылған "батыр" деген сөз бар. Бұл – жасөспірім кезімде жасатқан алғашқы татуым. Мен батылдығымен, ерлігімен танымал адам болғым келді.
Азаттық: Жасұлан, түсірген видеоларыңызда өз хақыңды қорғау, әділдік туралы көп айтасыз. Бұл ұстаным қалай қалыптасты?
Біз неге кедей тұрамыз, қаншама жұмыс ауыстырып, бар күшімді салып тырысып, еңбек етсем де неге табысым жетпейдідеген ойлар маза бермейтін.
Жасұлан Дүйсембин: Мен өскен отбасында ер адам болмады. Туысым көп болғанмен, көбімен араласпадық, менің көріп өскенім анам мен әжем ғана. Тек бір туыс ағам бар еді, оның өзі көп келе бермейтін. Мен әйел адамға жалғыз өзі баланы өсірудің қаншалықты ауыр екенін көрдім. Өмірді текке сүрмеймін, артымда із қалдырамын деген мақсат қойдым. Жылдар өткен сайын "Біз неге кедей тұрамыз, қаншама жұмыс ауыстырып, бар күшімді салып тырысып, еңбек етсем де неге табысым жетпейді, неге достарым кедей тұрады?" деген ойлар маза бермейтін.
Сөз бостандығын Украинада жүріп түсінгендеймін. 2015 жылы алғаш рет Нұрсұлтан Назарабевқа қарсы пікір айта бастадым. Оған дейін саясатқа араласып көрмеген едім әрі сол уақытқа дейін теледидарға сеніп, өзім Назарбаевтың фанаты болдым деуге болады. Халқыма қатты көмектескім келген сезім маза бермеді. Мен сияқты кедей отбасында өмір сүріп жатқан балалар көп, соларға, болашақ ұрпаққа көмектескім келеді. Өйткені, өкініштісі сол, құралыптастарыма көмектесуге ендігі кеш.
Азаттық: 5 маусымда "Жаңа Қазақстан" ұранымен референдум өтті. Бұл саяси оқиға туралы не айтасыз?
Жасұлан Дүйсембин: Соғыста жүрміз десек те бәрібір Қазақстан туралы ойлайсың. Мұнда үнемі интернет бола бермейді, кейде айлап әлемде не болып жатқанын білмейміз. "Жаңа Қазақстан" туралы аяқ асты естідім. Кейін оның жай ғана алдамшы жоба екенін ұқтым.
Азаттық: Желіде сіз туралы "Қазақстанның болашақ қорғаныс министрі" деген пікірлер де бар. Оны естідіңіз бе?
Жасұлан Дүйсембин: Иә, естідім, тіпті өзім де әзілдеп қолдана бастадым (күлді). Бір жерлерге "Қазақстан Республикасының қорғаныс министрі Жасұлан Дүйсембин" деп қол да қойдым. Содан соң "онда тұрған не бар, егер қатты қаласаң бұл тілек те орындалуы мүмкін" деп ойладым. Адамдар мұндай пікірді қорғаныс министрі соғысты көрген адам болуы тиіс деп санаған соң айтып жатыр деп санаймын. Оның үстіне Украинадағы жағдайды алсақ, шабуылдан гөрі қорғану басым. Бірақ бұл пікірге жай күлкі үшін болмаса, аса көп бас қатырған жоқпын.
Азаттық: Сұхбатыңыз үшін рақмет.
Ресей әскері 2022 жылғы 24 ақпанда Украинаға басып кірді. Мәскеу тәуелсіз мемлекетке қарсы басқыншылық соғыс жүргізіп жатқанын мойындамайды. Кремль мұны Украинаны "қарусыздандыру және денацифакциялау" мақсатында жүргізіп жатқан "арнайы әскери операция" деп атайды. Бірақ Ресей күштері жаулап алған жердегі оқиғалар олардың көздегені бұл айтылғаннан мүлде басқаша екенін көрсетеді: Ресей әскері басып алған елдімекендегі Украина туын алып тастайды. БҰҰ-ға мүше елдердің басым бөлігі мұны Ресей басқыншылығы деп атап, Мәскеуден Украинадан әскерін әкетуін талап етіп келеді. Батыс елдері Ресейге Украинаға соғыс ашқаны үшін санкциялар салған.
ПІКІРЛЕР