"Диалогтар" жобасының кезекті кейіпкері – мәскеулік журналист, Ресейдің Қорған қаласында туған қазақ Көгершін Сағиева. Көгершін "Дождь" арнасында әлеуметтік және саяси тақырыптарға арнайы репортаж дайындайды әрі Орталық Азиядан шыққан әйелдер мен еңбек мигранттарының құқығы туралы материалдар әзірлейді.
"Диалогтар" – Азаттықтың қазіргі журналистика жайлы жобасы. Мұнда журналистиканың қыр-сыры, ақпарат құралдарының билік және қоғаммен қарым-қатынасы, елде болып жатқан әлеуметтік-саяси оқиғалар туралы журналистермен сұхбаттар жарияланады.
КӨГЕРШІН ЖӘНЕ РЕСЕЙ
Азаттық: Ресейдің Қорған қаласында туып-өстіңіз. Ата-анаңыз Қазақстанға көшу жайын ойланып көрген жоқ па?
Көгершін Сағиева: Қорған – Қазақстанмен шекаралас өңір. Сондықтан туыстарымыз үнемі жақын жерде болды. Бірақ ата-анам Қазақстанға көшу туралы ойланған емес. Олар кезінде Қорғанға оқуға келген. Біріншіден, қалаға бауыр басып қалған, екіншіден, осы жерде кәсіби маман болып қалыптасқан. Анам өмір бойы медицина саласында жұмыс істеді және кәсіби тұрғыда өзін бақытты сезінді. Әкем – инженер-жобалаушы. Еңбек жолын зауытта бастаған, 1990 жылдары кәсіпорын жабылып қалған соң кәсібін өзгертіп, электроника саласына көшті. Бұл жақта ата-анамның тұрақты жұмысы болды, жақсы өмір сүрдік, сондықтан Қазақстанға көшкісі келмеді. Ол кезде жұрттың бәрінде бірдей тұрақты жұмыс, жақсы мектепке баратын мүмкіндік болмағанын мойындау керек.
Азаттық: Қорғандағы балалық шағыңыз қалай өтті?
Көгершін Сағиева: Жақсы. Бақытты болдым, әлі де туған қалам мен өзім өскен өңірді жақсы көремін. Нәсілге бола кемсітуді меңзеп отырсаңыз, менде ондай болған жоқ. Бір рет қана әлдебіреудің "орыс емессің" дегені, менің жауап қайырғаным есімде. Он жылда болған жалғыз оқиға – осы. Оның өзі жай балалық ақымақтық деп ойлаймын.
Азаттық: Қорғаннан кейін Санкт-Петербургке, ары қарай Мәскеуге көштіңіз. Ірі қалаларда қоғамның сізге деген көзқарасы өзгермеді ме?
Көгершін Сағиева: Бұл тұрғыда ерекше мысал бола алмаспын, өйткені дискриминацияға ұшырамадым десе де болады. 2000 жылдары Мәскеу мен Петербургте шектен асқан ұлтшылдар болған деседі. Бірақ мен ол кезде шекараға жақын орналасқан Қорғанда, қазақтар арасында, астанадағы "орыс ұлтшылдығы" деген "сән" жете қоймаған аймақта тұрдым. Мәскеу – көп ұлт пен мәдениет тоғысқан қала. Мен ол жаққа көшкен кезде қалада радикал ұлтшылдық белгілері мүлде болмады.
Азаттық: Дегенмен Орталық Азиядан шыққан мигранттарға деген көзқарас мәселесі бары рас. Тіпті сіздің "Москвабад" деп аталатын репортажыңызда Мәскеудегі мигранттардың өмірі қиын екені айтылады. Репортаж дайындау барысында мигранттарға дискриминация барын көрдіңіз бе?
Көгершін Сағиева: Дискриминация үнемі бірнеше бөліктен тұрады: ол нәсілдік, әлеуметтік, діни немесе касталық болуы мүмкін. Адамның түрі, сөзі басқаша болса, өзін бөтен адам сияқты ұстаса, дискриминацияға ұшырауы мүмкін. Бірақ белгілі бір топ туралы мұндай жаңсақ пікір мен үстірт ойдан арылу керек. "Мигранттың бір күні" деп аталатын репортажым осы туралы.
Жеке басыма келсек, орыс тілін жақсы білемін, адамдар кім екенімді түсінбей басы қатады. Мен сияқты адамды "мигрант" деп алалап, менсінбей қарау қиын: сырттай қарағандар қайдан келгенімді, түр-әлпетім неге басқа екенін, неге бұлай сөйлейтінімді түсіне алмайды. Дискриминацияға ұшырамауымның себебі осында болса керек.
Азаттық: Мұның бәрін неге сұрап отырғанымды айтайын. Өз басым Ресейде туып-өскен, оқыған-тоқыған азаматтардың өзі адамдардың ұлты, көзінің қысыңқы болуы, терісінің түсі сияқты дүниелерге мән беріп, жөнсіз сөздер айтқанына куә болғанмын. Олардың сөзін дөрекі түрде бөліп, неге бұлай айтуға болмайтынын түсіндіруге тура келген.
Көгершін Сағиева: Ресейде туып-өскендіктен, өзімді ресейлік сияқты ұстаймын. Мүмкін, дискриминацияға немесе ксенофобияға тап болған адамдар басқалар ренжіткен кезде өзін қалай ұстау керегін білмейтін шығар. Өйткені мұндай адамдардың көбі – мигранттар, олар тіл білмейді, өзін қорғай алмайды, бұл тұрғыдан алғанда, оларды жақсы түсінемін. Ал мені ренжіту қиын, ренжіткен адамның сазайын беретіндей дөрекі жауап қайыра аламын.
КӨГЕРШІН ЖӘНЕ ЖУРНАЛИСТИКА
Азаттық: Кәсіби карьераңызды қай жерде бастадыңыз?
Көгершін Сағиева: Қорғанда. Бала күнімнен журналистикаға әуес болдым. 15 жасымда жергілікті радиодан жастар редакциясына тілшілер керек деген хабарландыру естідім. Хабарласып көрдім, редакцияға шақырды, бірнеше радиосюжет дайындадым. Кейін "Регион-45" телекомпаниясына жұмысқа тұрдым, сюжет дайындап, тілші, жүргізуші болдым.
Азаттық: Әуелі Санкт-Петербургке, кейін Мәскеуге неге көштіңіз?
Көгершін Сағиева: Маған Петербург қатты ұнайтын. "Неткен тамаша қала, онда тұрып, мәдениет туралы жазған, Нева даңғылының бойында серуендеген керемет шығар" деп ойлайтынмын. Бірақ ақылға салып, "Петербургте ақша аз, тілшілердің жалақысы төмен, бір арнадан екіншісіне ауысып жүре беруге болады, бірақ одан табысың артпайды" деген оймен Мәскеуге көшемін деп шештім. Ол кезде "Дождь" арнасы жұмысын бастаған. Арнаны тұрақты көретінмін, сонда жұмыс істегім келді. Олар репортажға продюсер іздеп жатыр екен. Басшылармен сұхбатқа бардым, осылай мені жұмысқа шақырды.
Азаттық: "Дождь" арнасында 2012 жылдан бері істейсіз. Instagram парақшаңызға осы жылдар ішінде Ресейде митингілерге тыйым салу, сөз бостандығын шектеу сияқты көп оқиға болғанын жаздыңыз. Мұндай жағдайда тәуелсіз арнада жұмыс істеу қаншалық қиын болды? Қазір қалай?
Көгершін Сағиева: Мұндай арнада жұмыс істеп жүргенде қиын деп ойламайсың. Жай үнсіз отыра алмайсың. Елде, саясатта болып жатқан оқиғалардан тыс өмір сүре алмайтының өз алдына бөлек әңгіме. Бұл мәселелер 2014 жылдан басталды.
Біріншіден, жалақымыз отыз пайызға қысқарды, екіншіден, көп спикер "Дождь" арнасына сұхбат беруден бас тартты, үшіншіден, эмоция тұрғысынан ауыр болды. Бәріміз қатты уайымдадық: бір кездері "Дождь" арнасын жабуға талпыныс жасалды, қолымыздан келгенше қарсыластық, кейін әліміз құрыды, өйткені үнемі соғыс жағдайында өмір сүру мүмкін емес.
Азаттық: Биыл Ресейде "шетелдік агенттер" туралы заң қатайды. "Медиазона" және Meduza сияқты танымал ақпарат құралдары осының зардабын тартып отыр. V-Times сайты мүлде жабылып қалды. Бұл заң туралы не ойлайсыз? Жағдай одан әрі ушығуы мүмкін бе?
Көгершін Сағиева: Әзірге мәселенің ауқымын бағамдау қиын. "Дождь" арнасының басынан осыған ұқсас жағдай өткен. Әрине, бізді ешкім "шетелдік агент" деп таныған жоқ, алдағы уақытта да олай бола қоймас деп үміттенемін. Бірақ бір кездері эфирімізді тартып алғанда телеарна қиын жағдайда қалды. Ол кезде де бәрінің рухы күшті болды, бірақ кейін қиындықтар басталды. Қазір де "шетелдік агент" деп танылған ақпарат құралдарының күш-қуаты мол екенін, барынша қарсылық білдіріп жатқанын көріп отырмын. Бірақ ары қарай не болары белгісіз. Бәрі олардың қаржыландыру мүмкіндігін қалай жолға қоятынына байланысты. Қаржы болмаса, жобалар да болмайды. Бірақ әзірге әріптестеріміз жұмыс істеп жатыр. Тым қатты пессимист болғым келмейді.
Азаттық: Эмиграция туралы ойлап көрген жоқсыз ба?
Көгершін Сағиева (күлді): Қайда? Қазақстанға ма?.. Көшіп кету мүмкіндігі әлдеқашан болған. Студент кезде Америкаға тағылымдамадан өтуге барғанда сол жақта қалып қоюға болар еді. Саяси ахуалға қарамастан-ақ кетіп қалуға мүмкіндік көп болды. Өзім қалап, талпынып көрсем, әлдеқашан Ұлыбританияда жұмыс істеп жүрер едім. Бірақ маған жанымда отбасым болғаны маңызды. Қазір Мәскеуде тұрамын. Ата-анамнан алыс әрине, бірақ бәрібір Нью-Йорктен ұшып келуге қарағанда жақын. Сондықтан эмиграция туралы ойлаған емеспін.
КӨГЕРШІН ЖӘНЕ ФЕМИНИЗМ
Азаттық: Әріптесіңіз Вероника Романовамен бірге жүргізетін "Золушка курит" деген подкастыңыз бар. Онда әйел мен қазіргі қоғам туралы "әйел және депрессия", "әйел және ақша", "әйел және зиянды қарым-қатынас” сияқты тақырыптар талқыланады. Бұл феминизм туралы подкаст деуге бола ма?
Көгершін Сағиева: Феминизм туралы подкаст жасаймыз деп ойлаған жоқпыз. Бірақ дәл осы бағыттағы жоба шықты. Біз бәрін әлі тұрмыс құрып, бала сүюге асықпайтын, карьерамен айналысатын, өз өмірі бар әйел тұрғысынан қарастырамыз. Мұндай әйелдің үйден тыс сән, денсаулық, кітап, ақша сияқты әртүрлі қызығушылығы болуы мүмкін. Осының бәрін әйелдің отбасылық статусына байлап қоймаймыз. Подкастымызды отбасы бар әйелдер де, тұрмыс құрмаған қыздар да тыңдай алады.
Қоғамның патриархал моделі әйел отбасына қамқорлық жасау парадигмасында өмір сүреді деп қарастырады. Бұл тұрғыдан алғанда, Ресейдің Қазақстаннан көп айырмашылығы жоқ. Бұл жақта әйелдер ең әуелі тұрмыс құру, бала бағу туралы ойлайды. Біздің подкастымызда ондай дүниелерге басымдық берілмейтіндіктен, Ресей сияқты елдерде оны феминистік бағыттағы жобаға жатқызуға болады.
Мысалы, мен Қорғандағы құрбыларыммен араласып тұрамын. Олар өз өмірін отбасынсыз елестете алмайды. Бұл жаман емес, яғни, Ресей – Қазақстан сияқты деңгейде болмаса да, бәрібір патриархал, отбасы құндылықтарына жақын мемлекет. Сондықтан әйел үшін бала өсіру, тамақ пісіру сияқты қызметтер бірінші орында тұрады. Ал карьерада бұйырғаны болады. Әйелдер көбіне карьерасын мүлде жалғастыра алмайды.
Азаттық: Осы жағынан отбасыңызды дәстүрлі деп атауға бола ма?
Көгершін Сағиева: Иә, әрине.
Азаттық: Яғни, үйдегілер үнемі "Қашан тұрмысқа шығасың?", "Қашан немере көреміз?" деп сұрайтын шығар?
Көгершін Сағиева: Бір жағынан, ата-анам дәстүрлі адамдар, бізді классикалық әулет деуге болады. Бірақ ата-анам бірінші кезекте балаларының қамын ойлайды, не маған, не ағама ешқашан қысым көрсетпейді. Бастысы, біздің бақытымызды ойлайды. Олар бізді күштеп үйлендіріп не тұрмысқа беру дегенді мүлде ойға алмайды. Ата-анамыз мұндайды қолдамайды. Олар – өмір бойы жұмыс істеген адамдар, сондықтан қазіргі заманда кәсіби маман болып қалыптасып, жақсы өмір сүру үшін карьераға көңіл бөлу керегін жақсы түсінеді. Өйткені отбасын басты орынға қойса, тұрақты табыс табу қиын.
Азаттық: Ресейде журналистер құқығы жиі бұзылатынын айттық. Ал елдегі әйел құқығының жайы қалай?
Көгершін Сағиева: Әйел құқығы журналистер құқығы сияқты деңгейде шектеліп жатыр дей алмаймын. Бірақ жалпы жағдай қиын. Ресейде тұрмыстағы зорлық-зомбылық мәселесі бірнеше жылдан бері талқыланып келе жатқанын өзіңіз де білесіз. Қазір тұрмыстағы зорлық-зомбылық туралы заң жобасы дайын, бірақ құқық қорғаушылар жасаған ұсыныстардың ешқайсы ескерілмеген. Бұл қандай заң болады, қабылдана ма, жоқ па, әзірге белгісіз.
Азаттық: "Диалогтар" жобасында сұхбат соңында міндетті түрде "Қазақстан журналистикасы он жылдан кейін қалай өзгереді деп ойлайсыз?" деген сұрақ қоямын. Сіз үшін сұрақты сәл өзгертейін: Ресейдегі өмір он жылдан кейін қандай болады деп ойлайсыз?
Көгершін Сағиева: Қазір саяси тоқырау кезеңінде өмір сүріп жатқанымыз түсінікті. Бұл кезең ондаған жылға созылса да таңғалмаймын. Бірақ өмір күтпеген оқиғаларға толы, ертең не болатынын ешқашан білмейміз. Сондықтан бәрі әп-сәтте өзгеріп шыға келуі мүмкін дегенге де сенемін. Айналамда пессимистік көзқарастағы адам көп. Олар "бәрі нашар не қазіргіден де жаман болады" дейді. Бірақ мен мұндай сценариге сенгім келмейді. Кез келген сәтте бәрі өзгеруі мүмкін, бұл жақсы өзгерістер болуы да ғажап емес.
Азаттық: Әңгімеңізге рақмет.
ПІКІРЛЕР