Азаттыққа берген сұхбатында ол осы және өзге жайттарды айтты.
Мүсінші Эдуард Казарян алда өтетін көрмеге мүсіндерін қоюды жоспарлайды. Ол қола, болат сияқты материалдармен жұмыс істейді, қыш, графикамен айналысады, көркем-архитектуралық, паблик-арт жобалары бар. Үш суретші - Эдуард Казарян, Андрей Нода және Марат Бекеевтің көрмесін Франциядағы Қазақстан елшілігінің қолдауымен Канн қаласы мэриясы ұйымдастырады.
-Үшеуміз көптен бері доспыз. Көрме өткізу идеясы аяқ асты туды. Шығармаларымды ешқашан әлдебір ой немесе тақырыппен шектемеймін. Көрмемізді немен байланыстыруды ұйымдастырушылардың өздері табатын шығар. Көрмеге көп жұмыстарымызды қоямыз.
Азаттық: Жұрт сізді «қымбат» суретші деп есептейді. Шынымен, мүсін өнері шығынды көп қажет ететін іс қой. Шеберхана ұстауға көп қаражат кете ме?
Эдуард Казарян: Жалғыз дана етіп жасалған эксклюзив шығармаларым қымбат тұрады. Өйткені оларға көп уақытымды жұмсаймын. Мысалы, Алматыдағы үлкен сауда орталығында тұрған «Уақыт таразысы» деген кинетикалық мүсін - көп күш жұмсалған жоба. Оны бір жылдай жасадым әрі көмектескен жандар болды. Мүсіннің ұзындығы – 18 метр. Сауда орталығы мұражай рөлін атқарып тұр деуге болады.
Азаттық: Қазақстандағы қазіргі заман өнерін қалай бағалар едіңіз? Өнер қайраткерлеріне мемлекет тарапынан жеткілікті қолдау көрсетіледі деп ойлайсыз ба?
Эдуард Казарян: Қазір өндірте жұмыс істеп жүрген әрі болашағынан үміт күттіретін бірталай суретші бар. Қазақстан өнері дамиды, қазір белгілі бір оқиғалар болып жатыр.
Негізі, мен әу бастан мемлекетке немесе әлдекімдердің көмегіне сүйеніп әдеттенбеген жанмын. Мемлекет өнер қайраткерлеріне қолдау танытқаны жөн. Ал егер ондай қолдау жоқ болса, бұл суретшіге кедергі болмауы тиіс. Өйткені суретші ештеңеге қарамастан жұмыс істеуі тиіс. Сондықтан сыртқы жағдайлар суретші шығармашылығына әсерін тигізбеуі керек.
Ал мемлекеттің үнемі қолдап отырғаны жақсы, әрине. Меніңше, соңғы екі жылды алсақ, талай қызықты нәрселер болған сияқты. Оның ішінде, мемлекеттің қолдауымен болып жатқан дүниелер де бар.
Азаттық: Қазақстанның қазіргі заман өнеріне авангард пен классикалық реализмнің қайсысы жақын, шығыс-батыс бағыттарының қайсысы басым?
Эдуард Казарян: Меніңше, Қазақстан өнері модерн мен авангардқа жақындау сияқты. Шығыстық ракурс та бар. Сырт көзге жақсы көрінеді ғой. Жұрттың көбі шығыс фольклорын байқайды. Әлемдік деңгейде танылуға тырысқан суретші халықтық фольклормен әуестенбеуі керек. Өйткені теріміздің түсіне, көзіміздің қиығына қарамастан бәріміз де бірдей сүйеміз, бірдей қиналып, бірдей дүниеге келіп, кетіп жатамыз .
Азаттық: Орыс ақыны мен қазақ композиторын сүйістіріп қойған суретшінің жұртты шулатқан «Пушкин-Құрманғазы» постері жарнамасына қатысты не айтар едіңіз?
Кезектен тыс президент сайлауын не себепті өткізу керек екенін онша түсінбеймін. Бірақ егер бұдан елдің тыныштығы мен берекесі артса, онда тіпті жыл сайын сайланса да еркі. Ал егер бұдан ештеңе өзгермесе, мерзімінен бұрын сайлау өткізіп керегі не?
Эдуард Казарян: Әзілі тасып бара жатса, көңіл көтергісі келсе, өзара әзілдесіп, көңіл көтерсін. Ал мұндай дүниелермен ойнауға, мұндай тұлғаларды күлкі етуге болмайды ғой. Екеуін күлкі ететіндей әлгі әзілкеш суретші кім өзі? Негізі, мұның бәрін саралау керек.
Азаттық: Кейбір қазақстандық суретшілер неліктен жөн-жосықсыз перфоманстарға бейім деп ойлайсыз?
Эдуард Казарян: Қазақстандық суретші Қанат Ибрагимов өнерді емес, эпатаждықты жоғары қояды. Жалпы, өнердегі әріптестерімді сынағанды ұнатпайтын адаммын, бірақ ол бұл жолды өзі таңдады. Бір қызығы, оның мұнысын жұрт та ықыласпен қабылдайды. Оның шығармашылығы эстетикадан жұрдай, тек құр наразылықтан тұрады. Ойымда тарата айтсам, оның шығармашылығын онша жақсы білмеймін. Қанаттың өнері танылады деп айта алмаймын.
Қазір видеоартты заманауи өнер ретінде көрсеткісі келетіндер көп. Меніңше, заманауи өнер дегеніміз - суретшінің өнерде тұлға ретінде көрінуі. Жұрт көп нәрсені түсінбейді, оларға түсіндіру қажет. Ал кейде мүлде ештеңені түсінбейтіндер болады. Ондай жандар өнерге жаулықпен қарайды. Мысалы, ондайлар «жұртты алдайтын мұндай шатпақты мен де сыза аламын» деп ойлайды. Бізде өкінішке орай, адамдар ақымақ көрінуден ұялып, өз ойын ашық айтудан қорқады. Ал батыста адамдар ұялмайды, олар жаныңа келіп пікірін тура бетіңе айтады.
Азаттық: «Өнер – қоғамның әлеуметтік өмірінің бейнелі саласы» деген пікір бар. Қазақстандағы әлеуметтік проблемаларды шығармашылығыңыз арқылы сынай аласыз ба?
Эдуард Казарян: Меніңше, өнердің міндеті бұл емес. Суретші әлдебір проблемаларға қатысты көзқарасын білдіріп, ықпал етуге міндетті емес. Өйткені өнер туындылары өз рөлін ғасырлар бойы атқаруы тиіс. Қазір маңызды саналатын жайттар он жылдан кейін өзектілігін жоғалтады. Бұл суретші айналасындағы жағдайға бей-жай қарап, енжар болуы тиіс дегенім емес, суретші сол проблема арқылы адамдарға позитив жеткізуі керек. Суретшінің міндеті – жолын, амалын көрсету.
Азаттық: Кезектен тыс президент сайлауын өткізу туралы пікіріңіз қандай?
Эдуард Казарян: Суретші ретінде саяси процедуралардан аулақ адаммын. Кезектен тыс президент сайлауын не себепті өткізу керек екенін онша түсінбеймін. Бірақ егер бұдан елдің тыныштығы мен берекесі артса, онда тіпті жыл сайын сайланса да еркі. Ал егер бұдан ештеңе өзгермесе, мерзімінен бұрын сайлау өткізіп керегі не?
Азаттық: Мұхаммед пайғамбарды әжуалаған карикатура жариялағаннан кейін шабуылға ұшыраған француздың Charlie Hebdo сатиралық журналына байланысты оқиғалардан кейін шығармашылық еркіндігі туралы ойыңыз өзгерді ме?
Эдуард Казарян: Шығармашылық еркіндігі шектеусіз болуы тиіс. Егер бір нәрсені жалтақтап істесең, оны толыққанды шығармашылық дей алмайсың. Шығармашылық еркіндікті сүйеді әрі талап етеді. Ал суретші өз түсінік-пайымына байланысты әлдебір шектеу қойып жатса, мұның жөні бөлек. Ол қалтқысыз, дәрігерлер айтпақшы, «ең бастысы – зиян келтірме» принципін ұстанып жұмыс істеуі тиіс.
Суретші талғам жағынан да өте сақ болғаны жөн. Әсіресе, біреуді ренжітіп алмауға тырысу керек. Суретші шығармалары арқылы ізгілік пен парасаттылыққа баулуы тиіс.
Өнерді саясат қаруы етуге қарсымын. Меніңше, бұл мүлде дұрыс емес. Суретші жұртқа түсінікті дүниелер жасауы тиіс. Қазір карикатура әлдебір құрылыстың мүддесіне қызмет етіп жатыр. Мұнда әлдебір саяси принциптер бар ма, жоқ па, онысы белгісіз. Суретші өнердің көмегімен немесе өнердің суретші арқылы біреумен күресуі – өнердің міндеті емес.
Азаттық: Ресей мен Батыстың Украина жанжалына қатысты қақтығысы немен аяқталады деп ойлайсыз?
Эдуард Казарян: Біз ядролық қарудан үнемі қорқып, әрі қарсы болып келдік. Меніңше, мына жағдайда ол пайдалы рөл атқарып, үшінші дүниежүзілік соғыс болмайды деп үміттенемін. Өйткені ядролық қаруға ие екі ұлы державаның мүддесі қақтығысып қалды. Екі елдің мұны түсінуге парасаттылығы жетеді, ядролық соғысқа жол бермейді деп ойлаймын.
Шынын айтқанда, Украина тұрғындарына мұның мүлде керегі жоқ. Кінә оның саяси басшыларында. Меніңше, олар елдегі соғысты тоқтату үшін ештеңе істемей отыр. Ал Ресей амалсыздан араласуға мәжбүр болды. Ресейге Қырым да, басқасы да керегі жоқ еді. «Жақсы соғыстан жаман бейбітшілік артық» деуші еді ғой.
Мына қантөгісті тезірек тоқтату керек. Кімнің дұрыс, кімнің бұрыс екенін кейін анықтай жатар. Өйткені ешқандай ішкі есебі жоқ жазықсыз жандар жапа шегіп жатыр. Бұл - ауқымды ойын. Тыныш отырған елдің шырқын бұзып, мына сұмдық соғысты не үшін бастады екен? Бұл жерде журналистердің де кінәсі бар. Кейбір әрекеттерден саяси топтардың мақсаты байқалады.
Азаттық: Сұхбат бергеніңізге рақмет.
