Телжан Жүнісбеков Бурундиде бес жылдай хирург-травматолог ретінде еңбек етеді. Сол кезде-ақ БҰҰ еріктілері қатарына өтуге өтініш жібергенімен, Мәскеуден құжаттары қайтып келіпті. Телжан бұл мақсатына Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін ғана жеткен.
Ол 1995 жылы БҰҰ еріктілері қатарына алынған соң да сол елдегі миссиясын жалғастыра береді. «Шекарасыз дәрігерлер» ұйымының бағдарламасымен Голландияда да төрт ай жұмыс істеді.
1998 жылы Руанда ұлттық университетіне дәріс оқуға шақырылады.
Медицина факультетінде сабақ бере жүріп, 4 жыл бойы хирург міндетін де атқарды.
Бұдан кейін Конго, Шығыс Тимор елдерінде жергілікті тұрғындарға дәрігерлік көмек көрсетіп, одан соң қайтадан Руандаға барып жұмыс істеді.
Соңғы бес жыл бойы Телжан Жүнісбековтің БҰҰ халықаралық еріктісі ретіндегі дәрігерлік қызметі Кот-д'Ивуарда жалғасты.
ҰШҚЫШ БОЛУДЫ АРМАНДАҒАН ДӘРІГЕР
Телжан да бала күнінде өз қатарластары тәрізді ұшқыш болуды армандаған екен. Бірақ он жастан аса бере әкеден айрылғаны бұл ойынан айнытады. Өрісте мал жайып жүргенінде әлдекімдердің қолынан қаза тапқан әкесінің мәйітін тексерген дәрігерлер «өз ажалынан қайтыс болған» деп «негізсіз қорытынды» шығарыпты.
Бір жылдан кейін облыстан келген дәрігерлер мәйітке эксгумация жасағанда марқұмның мойын омыртқасы үзіліп қайтыс болғандығы анықталды. Телжан осы оқиғадан кейін дәрігер мамандығын таңдады.
Қазақ мектебінің 4-сыныбында оқып жүрген баласын жетектеп апарып, орыс мектептің 2-сыныбына отырғызған әкесі екен. Сөйтіп мектепті қатарластарынан үш жыл кейін бітірген Телжан Алматы медцина институтына оқуға түсіп, 3-курстан бастап жұмыс істейді.
Ол қолына диплом алғанда-ақ тәжірибе жинақтаған дәрігер дәрежесіне жетіп қалған еді. Алматыдағы әскери госпиталда хирург, кейін бөлім
меңгерушісі болды, қалалық денсаулық сақтау бөлімінде қызмет атқарды.
1986 жылы Совет одағынан жинақталған дәрігерлік топ құрамында Мәскеуде француз тілі мен тропикалық медицина негіздерін алты ай оқығаннан кейін Бурундиге алғашқы хирургтың бірі болып барған қазақ дәрігері Телжан Жүнісбеков осында бес жыл бойына қызмет етті. Мемлекетаралық ынтымақтастық келісімінің мерзімі аяқталып, әріптестері елге қайтқанда Телжанды Бурундидің әскери госпиталы жұмысқа шақырды.
ОН БІР МЫҢ ТЕҢГЕ ЖАЛАҚЫ
2005 жылдың соңында Қазақстанға оралған Телжан біраз уақыт Алматыда дәрігер болды.
БҰҰ 2006 жылдың басында Иракқа шақырған екен, бірақ бала-шағасы онда барғанын жөн көрмеген соң бұл сапардан бас тартыпты. «Үлкен балам «өзім сізді бағамын» деп, мені ол сапардан алып қалса да, үйде бекер отыра алмадым да, мамандығыма орай жұмыс істейін деп шештім» дейді Телжан Жүнісбеков.
Қалай жаның ауырмайды өз елің білімің мен тәжірибеңді бағаламаса.
– Сол уақытта 33 жылдық хирургтік тәжірибем болды. Содан баяғы бірге оқыған, бірге жұмыс істеген әріптестеріме бардым. «Сені алмай кімді аламыз» деп бетіме мақтап, жедел жәрдем бөліміне жұмысқа алды. Бір айдан кейін қолыма 11 мың 500 теңге жалақымды алғанда, қара жер болғаным-ай. Қалай жаның ауырмайды өз елің білімің мен тәжірибеңді бағаламаса. Кейіннен бірнеше ай дәрігерлердің білімін жетілдіру институтында сабақ беріп, онда 33 мың теңге жалақы алдым, – дейді Телжан Жүнісбеков.
Сөйтіп жүргенде БҰҰ Кот-д'Ивуарға ерікті ретінде шақырды 2006 жылдың мамыр айында Кот-д'Ивуарға барған Телжан Жүнісбеков БҰҰ-ның зейнеткерлік жасынан үш жыл асқанша жұмыс істеді.
«ӨЗІҢДІ ТАНЫТҚАНЫҢ – ҰЛТЫҢДЫ ТАНЫТҚАНЫҢ»
БҰҰ еріктілердің еңбек шартын әр алты ай сайын ғана ұзартып отырады екен. Ал Телжанның келісім-шартын зейнет жасына жеткеннен кейін де жыл сайын созып, тағы бірнеше жыл қызмет етуін өтінген. Қазақстандық хирург Кот-д'Ивуардағы БҰҰ қызметкерлеріне дәрігерлік қызмет көрсетумен қатар, жергілікті халыққа да жәрдем берді, осы елде хирургия саласының дамуына үлес қосты.
«Осы жылдар ішінде Жапония мен Оңтүстік Америкаға ғана табаным тиген жоқ» деген Телжан Жүнісбеков әңгімесін былайша сабақтайды.
– Шалғайда, шет жұртта жалғыз-жарым жүргеннен кейін көп нәрсені көресің, үйренесің, ой түйесің, салыстырасың. Міне, осының бәрі бастан өтті. Ең керегі, бірінші – білім, екінші – тіл байлығың. БҰҰ-ның барлық миссиясына қатыстым десем болады. Қазақстанның БҰҰ мүшесі екендігі де әрдайым есте тұрады. «Өзіңді танытқаның – ұлтыңды танытқаның» деген қағида басты ұстанымым болды, – дейді ол.
КОТ-Д'ИВУАРДАҒЫ КІШКЕНТАЙ ТЕЛЖАН
«Аяқ астынан гинеколог та болып кеттім. Кейінге жылдарда осы тәжірибем көп көмек болды» дегенді айтады хирург-травматолог.
– Биыл көктемде естен кетпес бір жайт болды. Кот-д'Ивуарға соғыс болып жатқан күндері БҰҰ ауруханасына да жараланғандар түсіп жатты. Ауруханада аяқ басатын жер жоқ, Жараланғандардың бірінің аяғын, енді бірінің қолын оқ жұлып кеткен. Ішек-қарындары ақтарылған жап-жас адамдарды үздіксіз әкеліп жатыр, үлгергенімізше операция жасаймыз, – дейді Телжан Жүнісбеков.
– Бір күні түн жарымында соңғы операцияны бітіріп, көз шырымымды алайын деп креслома қисайғаным сол еді, медбике жүгіріп келді. Бір әйел толғатып қалған, бірақ баланың басы жоғары, төмен түспеген. Анасы қатты қиналып жатыр. Қажетті дәрі-дәрмек беріп, «тағы күтейік» деп кетіп қалсам, таңғы төртте медбике «қимыл-қозғалыс байқалмайды, әйел
әлсіреп барады» деп тағы келді. Барсам, шынында да ешқандай тіршілік білінбейді, дереу операция столына жеткіздік. Кесерово жасадым, балпанақтай ұл бала екен. Әлгі шарананың кіндігін кесіп, анасының құшағына бердім.
Мен үшін баланың дүниеге келгені, өз қолыңнан біреуге тіршілік сыйлау деген – бір ерекше жағдай, адамға бақыт сыйлайтын, толқытатын сәт.
Содан әке-шешесі әлгі балаға менің атымды беріпті. Фамилиясы – Диоманде Исмаил, атын Телжан деп қойыпты. «Жарайды, ең нашар болғанда мен сияқты бір хирург болсын» дедім. Осылайша алыстағы Кот-д'Ивуарда бір кішкентай Телжан өсіп келеді, – дейді Телжан Жүнісбеков.
«ҚАЗАҚСТАН АФРИКАДАҒЫДАЙ ӘДІЛЕТТІ САЙЛАУ ӨТКІЗЕ АЛМАЙДЫ»
Өткен жылы Кот-д'Ивуарда өткен президенттік сайлаудан кейін билік пен оппозиция арасындағы азаматтық соғысқа ұласқан текетірес жайлы Телжан Жүнісбеков былай дейді:
– Негізінде, оппозиция жетекшісі Алассан Уаттара сайлауда жеңіске жеткені рас. Сайлау бюллетеньдерін санауға біздер – БҰҰ өкілдері тікелей қатыстық. Барлық бюллетеньді санап, түпнұсқаларын өздеріне беріп, көшірмелерін қалдырып отырдық. Берілген дауыс бойынша, оппозиция жетекшісінің жеңіске жеткені анық. Ол жерде бұрмалаушылық деген мүлде болған жоқ.
«Қазақстанда дәл сондай сайлау өткізетіндей мүмкіндік бар ма?» деген сауалға:
– Қазақстан ондай деңгейге жеткен жоқ. Бізде тек демократия деп айтамыз, шын мәнінде оған жақындаған да жоқпыз. Елге келгенде менің
жылағым келеді. Неге десеңіз – әділеттілік жоқ. Енді осылай жалғаса берсе, халық көтеріледі. Уақытысында жалақысын алмаса, тойып тамақ ішпесе, қарны ашса, бір күні ел көтеріледі. Мен саясаткер емеспін, бірақ өз ойым, Қазақстанның ең жаман жері: кедейі – кедей, байы – бай. Орта тап деген жоқ. Міне, осыған ішің ашиды, – деп жауап берді Телжан Жүнісбеков.
Кот-д'Ивуардың әлеуметтік жағдайы, әдет-ғұрпы жайлы сауалымызға:
– Барлық Африка елдерінің жағдайы бірдей ғой, дегенмен Кот-д'Ивуарды тақыр кедей деуге соншалықты келмейді. Бірақ мұнда да жұмыссыздық бар, жемқорлық та аз емес. Үлкенді сыйлау, ізет, ілтипат көрсету жағынан олар да кенде емес. Кот-д'Ивуар өзінше бір бөлек, басқа Африка мемлекеттерінен көш ілгері деуге келеді. Ал Бурунди туралы айтсам, олар ақ нәсілді адамдарға кәдімгі бірдеңе сұрайтын сияқты табынып қарайды. Жергілікті жұрт «ақ адамның бәрі бай, көмектеседі» деп үміттенеді, – деп жауап берді БҰҰ еріктісі.
МӘРТЕБЕ
БҰҰ-ның тұңғыш қазақ еріктісі Телжан Жүнісбеков қазақ, орыс тілдеріне қоса осы ұйымдағы алты жұмыс тілінің екеуін – француз бен ағылшыншаны да, африкалық тілдердің бірнешеуін де жетік меңгерген.
– Ке-рунди, кини-руанда сияқты жергілікті африкалық тілдерді білмесең, онда жұмыс істеу мүмкін емес, – дейді Телжан Жүнісбеков.
Телжан Жүнісбеков өзінің БҰҰ-дағы тұңғыш халықаралық қазақ еріктісі екенін Астананың ұмыта бастағанына қынжылады. Ол Қазақстанға оралғаннан кейін тиісті құжаттарды реттеп, Астанаға барып, бұл мәселені қайта қозғайтынын, шенеуніктердің есіне салғысы келетінін айтады.
– БҰҰ-ның тұңғыш ұлттық еріктісі Берік Баймырзаев деген азамат бар. Ал менің мәртебем БҰҰ-ның халықаралық еріктісі деп аталады. Маған дейін бұл атаққа жеткен қазақ болған жоқ, – дейді Телжан Жүнісбеков.
«Алматыға жетіп біраз аунап-қунап, туған-туысты аралап болған соң да қарап отыра алмайтын шығармын. БҰҰ тағайындаған зейнетақыны алып қарап жата алмаймын. Жинақтаған шетелдік тәжірибе мен білік-білімімді әлі де елге бергім келеді» дейді бес баланың әкесі, бірнеше немеренің атасы Телжан Жүнісбеков.
